زادروز سیاوش

دیروز ‌در اولین روز پاییز ‌محمدرضا شجریان‌ هنرمند مولف، صاحب سبک و استاد بزرگ آواز ایران و بنیانگذار گروه شهناز ۷۹ ساله شد. محمدرضا شجریان که بسیاری او را پرآوازه‌ترین خواننده موسیقی ایران می‌دانند، اول مهرماه سال ۱۳۱۹ در مشهد دیده به جهان گشود.
این هنرمند علاوه بر اینکه در آواز سنتی ایران استادی تمام‌عیار است در هنرهایی چون خوشنویسی، آهنگسازی و ابداع سازهای جدید موسیقی ایرانی دارای تبحری غیرقابل انکار است.
بسیاری او را در کنار شهرام ناظری یکی از دو قطب اصلی آواز ایرانی می‌دانند و بسیاری دیگر او را تنها خواننده‌ای می‌دانند که نظیرش در یک قرن گذشته وجود نداشته و تا سال‌های بسیاری هم جایگزینی برای او وجود نخواهد داشت.
محمدرضا شجریان، رییس کنونی شورای‌عالی خانه موسیقی ایران، بنیانگذار گروه شهناز و مبدع چند ساز موسیقی است. همچنین از فرزندان او‌، همایون و مژگان در زمینه‌ موسیقی ایرانی به شهرت و محبوبیت رسیده‌اند؛ برخی موفقیت این دو هنرمند را مدیون حمایت مستقیم پدر می‌دانند و برخی دیگر آن دو را برخوردار از استعداد ذاتی و تلاش و ممارست می‌دانند اما آنچه مسلم است همایون شجریان به هر شکل امروز یکی از توانمندترین هنرمندان شناخته شده ایران در زمینه خوانندگی محسوب می‌شود.
شمه‌ای از نـفحات نفس یار
تربیت محمدرضا شجریان این استاد بی‌بدیل آواز ایرانی در سایه پدری متدین صورت گرفت و استعداد ذاتی او در زمینه آواز به او توانایی غیر‌قابل انکاری در قرائت قرآن بخشید؛ دعای ربنا‌ی شجریان که یکی از مشهورترین و محبوب‌ترین آثار اوست و در سال ۱۳۵۸ ضبط و اجرا شد و تا سال‌ها مهمان سفره افطار ایرانیان در ماه مبارک رمضان بود. این اثر محبوب که بدون تمرین و به صورت بداهه اجرا شد توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به عنوان اثر ملی ثبت شده ‌است.
خوانندگان سرشناسی چون مرحوم ایرج بسطامی، حسام‌الدین سراج، حمیدرضا نوربخش و علی جهاندار ‌از شاگردان شناخته شده محمدرضا شجریان هستند.
در سال ۱۳۳۱، برای نخستین بار، صدای تلاوت قرآن او از رادیو خراسان پخش شد. وی در سال ۱۳۳۸ به دانشسرای مقدماتی در مشهد رفت و از همان سال برای نخستین بار با یک معلم موسیقی آشنا شد و پس از دریافت دیپلم دانشسرای عالی، به استخدام آموزش و پرورش درآمد و به تدریس مشغول شد و در این زمان با سنتور آشنا شد و فراگیری این ساز را نزد جلال اخباری شروع کرد.
محمدرضا شجریان تا سال ۱۳۵۰ به‌خاطر اینکه پدرش می‌خواست خانواده‌ آنها (شجریان) بیشتر با قرائت قرآن و چهره‌ مذهبی شناخته شوند، با نام مستعار سیاوش بیدگانی با رادیو همکاری می‌کرد، ولی بعد از آن پدرش به او اجازه‌ استفاده از نام اصلی‌اش را داد.
او خواندن را در کلاس اساتید بزرگ زمان خود نظیر نورعلی‌خان برومند، عبدالله دوامی و اسماعیل مهرتاش آموخته است.
گفته می‌شود اجرای زنده‌ راست‌پنجگاه در سال ۱۳۵۴ به‌ همراه استادان فقید موسیقی محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر، آغاز دوران شهرت محمدرضا شجریان است. گروهی هم معتقدند که توفیق محمدرضا شجریان در سال ۱۳۵۶ در مسابقه‌ تلاوت قرآن کشوری و کسب رتبه‌ نخست این مسابقات در کنار شهرت نامش در دو سال پیش از آن هنرمند را نزد مخاطبان به عنوان آوازه‌خوانی بی‌بدیل با صدایی خوش و متدین معرفی کرده است. این امر از او هنرمندی ساخته که در میان مردم بیش از هنرمند دیگری محبوب شده است اما کارنامه هنری این هنرمند خود گواه این مدعاست که مهم‌ترین علت محبوبیت او در زمینه آواز دلیلی ندارد جز گزیده‌کار بودن او و یک عمر تلاش و ممارست در زمینه موسیقی.
بی‌غباری که پدید آید از اغیار بیار
محمدرضا شجریان در طول زندگی هنری و فعالیت خود در زمینه آواز باها و بارها دست به اقدامات جنجالی زده که حواشی این اقدامات در هر چه پررنگ‌تر کردن چهره او نزد افکار عمومی به شدت موثر بوده است. او در سال ۱۳۵۷به همراه بسیاری از هنرمندان آن زمان همکاری خود را با سازمان‌های دولتی (مثل رادیو)، به دلیل پخش موسیقی‌هایی که از نظر شجریان مبتذل بود قطع کرد. این اقدام هرچند در ذات خود اقدامی پسندیده بوده اما برخی او را به تمامیت‌خواهی و داشتن نگاه سنتی به هنر آواز متهم کردند. در زمانی که محمدرضا لطفی کانون چاووش را با حمایت هوشنگ ابتهاج بنیانگذاری کرد، محمدرضا شجریان به‌همراه شهرام ناظری در چند آلبوم مشترک از کانون چاووش آواز خواندن را بر عهده گرفتند که بیشتر محتوای آنها انقلابی و میهنی بود. از میان آلبوم‌های مشترک شجریان و ناظری می‌توان به چاووش ۲ اشاره کرد که دو سرود بسیار معروف شب‌نورد (برادر نوجوونه، با صدای شجریان) و آزادی (آن زمان که بنهادم، با صدای ناظری) را شامل می‌شد. محمدرضا شجریان از معدود خوانندگان شناخته شده ایرانی است که وسعت صدایی معادل دو اکتاو یا چهاردانگ دارد. البته در برخی از آثار این هنرمند دیده شده که او توانایی بیشتر از دو اکتاو را هم داراست. محمدرضا شجریان در طول فعالیت هنری خود موفق به تولید حدود ۶۰ آلبوم موسیقی، خوانندگی در تیتراژ فیلم‌هایی چون دلشدگان، ابجد و زمستان‌ و اجرای بیش از ده‌ها کنسرت داخلی و بین‌المللی شد. این هنرمند تا‌کنون دوبار نامزد دریافت جایزه معتبر و بین‌المللی گرمی شده است و سایت انجمن آسیا وی را پرآوازه‌ترین هنرمند موسیقی اصیل ایرانی‌ و روزنامه‌ ونکوورسان او را یکی از مهم‌ترین هنرمندان موسیقی در سال ۲۰۱۰ معرفی کرده‌اند.
نامه‌ای خوش‌خبر از عالم اسرار بیار
مشهورترین خواننده مشرق‌زمین، عالیم قاسیمف ملقب به بلبل شرق همواره تبحر و توانمندی‌های آوازی محمدرضا شجریان را ستوده است و حکیم لودین یکی مشهورترین نوازنده سازهای پرکاسیو جهان که اصالتا افغانی اما تبعه آلمان است سال‌ها قبل در گفت‌وگویی از محمدرضا شجریان با عنوان یکی از هنرمندان بدون جایگزین موسیقی ایران یاد کرده است. متاسفانه محمدرضا شجریان به واسطه بیماری چند سالی است که هیچ‌گونه فعالیت رسمی در زمینه موسیقی ندارد و با وجود اشتیاق فراوان هواداران بی‌شمارش درباره سلامتی او این هنرمند تا‌کنون با هیچ رسانه‌ای مصاحبه نداشته و تنها منبع و مرجع رسمی اطلاعات در زمینه سلامتی شجریان، پسرش همایون است. حسین علیزاده (آهنگساز و نوازنده تار و سه‌تار) به مناسبت زاد‌روز استاد محمدرضا شجریان طی یادداشتی از او تجلیل کرد و به او تبریک گفت. در یادداشت حسین علیزاده که در روزنامه اعتماد آن را چاپ کرده،‌ نوشته است:
همراز…
تو مانده‌ای تا مهر شوی
تو مانده‌ای تا فریاد شوی
تو مانده‌ای تا همدرد عاشقان شوی
تو مانده‌ای تا شادی شاد شود
تو مانده‌ای تا روزگار برود
تو مانده‌ای تا دلی نشکند
تو مانده‌ای تا سرود زندگی شوی
تو مانده‌ای تا حق شوی
تو مانده‌ای تا تاریخ شوی
تو راز مانایی
تو صدایی …
و می‌مانی