27 - 06 - 2024
رییسجمهور بعدی و شمول مالی
محمدهادی موقعی* – در گرماگرم رقابتهای انتخابات ریاستجمهوری هر یک از کاندیداها تلاش در ارائه تصویری از توجه به مردم و عموم جامعه و برخورداریهای مالی و اقتصادی دارند. این برخورداریها حکایت از دسترسی به مسکن، پول، غذا و نیازهای مادی یک زندگی معمولی است. گرچه توجه به این نیازها برای جامعه امروز ایران اجتنابناپذیر است، ولی بهتر آن است که سمتوسوی این مباحث به دسترسیهای به شغل، فعالیتهای اقتصادی و کسبوکار و مهمتر از همه منابع مالی سوق یابد. خانوادهها و شهروندان از وعدههای راهبردی برای دسترسیهای مالی بسیار خوشحالتر خواهند بود تا وعدههایی از نوع کمک، اعانه و یارانه.در بیشتر کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای نوظهور کاندیداهای ریاستجمهوری تلاش داشتند تا برنامههای خود را در افزایش برخورداریهای مالی و اقتصادی ارائه کنند. این برخورداریها از نظر تئوری در حوزه تامین مالی و در زیرگروه بحثهای شمول مالی قرار دارند.شمول مالی هر آنچه را یک رییسجمهور یا یک وزیر در حوزههای مالی، اقتصادی و صنعتی در افزایش دسترسیهای مالی برای جامعه و عموم مردم اعم از خانوادهها، کسبوکارها، فعالان تولید و صنعت و کارآفرینان، نوآوران و شرکتهای فناوری و استارتاپها باید بدانند، در بر میگیرد. در سالهای اخیر مباحث شمول مالی به شدت توسط دولتهای موفق تعقیب و به صورت راهبردی در برنامههای دولت قرار گرفته است.دسترسی به خدمات مالی توسط همه افراد جامعه، صرفنظر از جایگاه اجتماعی، شغل، درآمد، نژاد، اعتقادات و جنسیت و به عبارتی همه محصولات مالی برای همه مردم، از راهبردهای شمول مالی است.
پرداخت، اعتبار، سرمایهگذاری، پسانداز، تامین مالی، وام و استقراض، بیمه، تامین مالی جمعی، لیزینگ و… از محصولاتی هستند که قابلیت فراگیری و شمول مالی دارند.
چرا شمول مالی مهم است؟
شمول مالی عامل کاهش فقر، بیعدالتی و نابرابریهای اجتماعی است. وقتی همه افراد در حوزه شمول مالی قرار میگیرند، خود را از لایههای فقر بیرون کشیده و وارد یک طبقه بالاتر میشوند.
از طرفی شمول مالی عامل رشد اقتصادی نیز خواهد بود. سوخت موتور کسبوکارها، اعتبار و سرمایهگذاری است. زمانی که شرکتها و بنگاهها به این ابزارها دسترسی دارند، رشد میکنند. وقتی خانوادهها به منابع مالی دسترسی داشته باشند، تقاضای بیشتری ایجاد میکنند.
در حوزه مباحث مربوط به برخورداری زنان نیز باید به سراغ شمول مالی رفت. زنان به دلایل گوناگونی در حوزه طبقات و افرادی قرار میگیرند که به نوعی با نابرخورداریهایی- بیشتر ناخواسته- روبهرو هستند زیرا در شرایط مساوی نمیتوانند مثل مردان کار کنند. مثلا وقتی یک مرد نانآور خانواده است، خیلی بهتر از یک زن که نانآور خانواده است، ارتزاق میکند. تعداد زنان در فعالیتهای اجتماعی و اقتصادی بسیار کمتر از مردان است و بیشتر از مردان در معرض نابرابری قرار دارند.
تجربیاتی از دیگر کشورها
تاسیس نهادهای مالی و پولی فراگیر یکی از تجربیات مفید در کشورهایی است که با استفاده از شمول مالی به برخورداری مالی برای جامعه رسیدهاند. در کشور بنگلادش با تاسیس گرامین بانک به میلیونها نفر از زنان وام خرید وسایل و ابزار کار اعطا شد و بسیاری از آنان تبدیل به صاحبان کسبوکار شدند و به استقلال مالی رسیدند. در کشور ترکیه با تاسیس شرکتهای با تعدد بالا در بخشهای لیزینگ و فاکتورینگ و وامهای خرد بسیاری از خانوادهها و کسبوکارها به منابع مالی متناسب دست یافتند. کرهجنوبی، هند و پاکستان نیز از جمله کشورهای دارای تجربه در این زمینه هستند.
بازگرداندن جمعیتهای حذفشده
شمول مالی جمعیتهای خذفشده و فراموششده را به صحنههای اجتماعی و اقتصادی باز میگرداند. برای این راهبرد باید بر موج فناوری سوار شویم. در کشور کنیا با راهاندازی Mobile Money میلیونها نفر از مردمی که هیچ تجربهای در طول عمر خود از استفاده از ابزارها و امکانات مالی نداشتند، توانستد قرض بدهند و قرض بگیرند و پرداختهای خود را به راحتی انجام دهند و پسانداز کنند. در ایران نیز در سالهای اخیر با استفاده از فناوری بسیاری از اقشار کم برخوردار که امکان دسترسی به منابع مالی نداشتند، موفق به دریافت تسهیلات شدند.
در جوامعی که نظام سنتی تامین مالی حاکم است جمعیتهای حذفشده و فراموششده رو به افزایشاند. بانکها و موسسات اعتباری سنتی که براساس فرآیندها و مقررات پیچیده و خاص به واسطهگری مالی میپردازند، فقط افراد و بنگاههای خاصی را در معرض دسترسیهای مالی قرار میدهند.
دسترسیهای مالی فقط به دسترسی به تسهیلات و وام محدود نمیشود. افرادی که منابع مالی دارند و قصد کمک به افراد و موسسات نیازمند یا بهکارگیری در فعالیتهای سالم اقتصادی دارند، با استفاده از ابزارهای شمول مالی میتوانند منابع مالی خود را به دیگران داده و بدون ریسک و با خاطری آسوده در گردش اقتصادی قرار دهند. نهادهای سنتی در نظام واسطهگری مالی تحت نظارت بازارهای سرمایه و پول مکانیسمهای مدون و پیشرفته در جذب منابع عموم به صورت دسترسیهای سرمایهگذاری شفاف و بدون تبعیض ندارند.
بیپولهای فراموششده و پولدارهای فراموششده
باید با استفاده از فناوریهای مالی دو دسته جمعیت حذفشده را به اقتصاد کشور بازگرداند؛ یکی جمعیت بدون پول و دیگری جمعیت دارای پول. جمعیتهای حذف شده شامل پولدارهای حذفشده و بیپولهای حذفشده هستند. شمول مالی دارای توانمندی بازگرداندن بیپولهای فراموش شده به صحنههای اجتماعی و اقتصادی است. بیپولها به دلیل بیپولی دسترسی به منابع مالی مرسوم و متداول ندارند. از این رو زنجیره فقر آنان تشدید میشود. پولدارهای فراموش شده نیز به باید به صحنه اجتماعی و اقتصادی بازگردند. این دسته از جمعیت کشور دارای نگاههای بسیار بدبینانه به نهادهای مالی و پولی موجود هستند. آنها منابع مالی خود را در قالب طلا، زمین و املاک یا ارز ذخیره میکنند. بهترین فعالیت اقتصادی آنان اجاره دادن املاک یا دلالی و واسطهگریهایی است که بعضا زمینهساز فساد نیز خواهند بود. بسیاری از کلاهبرداریهای مالی به دلیل بدبینی پولدارهای فراموششده به نهادهای مالی رخ میدهند. در شمول مالی، پول افراد مال خودشان است ولی توسط نهادهای متخصص مدیریت میشود.
یافتههای جهانی در افزایش سواد مالی
یکی دیگر از تجربیات مفید در کشورهای دیگر توجه به سواد مالی است. توجه به افزایش سواد مالی در بسیاری از کشورهای جهان منجر به افزایش دسترسیها به منابع مالی توسط اقشار مختلف جامعه شده است. ایفاگری نقشهای کلیدی در افزایش سواد مالی حاصل از تجربیات چندین کشور جهان قابل توجه است. نمونههایی از نقشهای کلیدی در توسعه شمول مالی شامل نقش دولتها، انجمنهای اقتصادی و تشکلها، NGOها و مهمتر از همه نقش پلتفرمهای تامین مالی است. توسعه پلتفرمهای تامین مالی و فینتکها خود به خود عموم جامعه را با فنون استفاده از منابع مالی، پسانداز و سرمایهگذاری و فعالیتهای اقتصادی بدون استفاده از سرمایه شخصی رهنمون میسازند.
روشهایی برای دسترسی به شمول مالی
گسترش فناوریهای مالی و توجه به فینتکها و پلتفرمهای مالی و راهحلهای نوآورانه در تامین مالی از طریق پلتفرمهای دیجیتال، دسترسیهایی را به بار میآورند که در شرایط معمولی بانکها و موسسات اعتباری قادر به ایجاد این دسترسیها نیستند. نوآوریهای مالی، منابع مالی را برای همه مردم و توزیع همه محصولات مالی فراهم میکنند. با استفاده از این پلتفرمها افراد به راحتی میتوانند مزایا و معایب انواع شیوههای سرمایهگذاری و تامین مالی را بررسی و مقایسه کنند. میداندادن به بخشخصوصی در فروش محصولات مالی و فعالیتهای مالی نیز نباید از نظر دور داشت.
بخشخصوصی و رفع هنرمندانه یک تعارض
بخشخصوصی چون به دنبال سودآوری است تلاش دارد تا به بازارهای بیشتری دسترسی یابد، پس خدماتش فراگیرتر خواهد بود. این یک واقعیت است که بخشخصوصی به دنبال سودآوری است. واقعیت مهم دیگر در جهان امروز رعایت مسوولیتهای اجتماعی و اخلاقی است. هنر بخشخصوصی ایجاد یک ترکیب هنرمندانه سودآوری با مسوولیتهای اجتماعی و اخلاقی است. بخشخصوصی که این هنر را نداشته باشد، در رقابت با دیگران افول خواهد کرد. شاید این یکی از پیچیدهترین ابعاد رقابتی بخشخصوصی در دنیای امروز است. شمول مالی میتواند بخشخصوصی را برای ورود بهتر به حوزه شمول مالی آموزش دهد.
*رییس کمیسیون تامینمالی کارآفرینی
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد