ریال آفشور در خدمت تاجران ایرانی

گروه بازرگانی- بانک مرکزی عراق تعلیق مجوز فعالیت شعبه بانک ملی ایران در این کشور را متوقف کرد تا فعالیت بانک ملی از سر گرفته شود. یک ماه پیش بود که یک رسانه عراقی مدعی شد که بانک مرکزی عراق به دلیل تحریم‌های بین‌المللی علیه بانک ملی ایران، مجوز فعالیت این بانک در عراق را ابطال کرده است. حال رسانه‌های عربی عنوان می‌کنند که بانک مرکزی عراق تعلیق مجوز فعالیت شعبه بانک ملی ایران در این کشور را متوقف کرد.
صادرات ایران به عراق در ۹ ماهه باوجود تحریم‌ها و محدودیت‌های اعمال شده، ۳۰ درصد افزایش یافت. ایران در واقع یکی از بازیگران اصلی در بازار عراق است و یک چهارم بازار کالایی این کشور دست تاجران ایرانی است. اما تحریم‌ها هزینه‌های زیادی به بازرگانان ایرانی تحمیل می‌کند، این هزینه به واسطه دور زدن تحریم و انتقال ارز از طریق صرافی‌ها اضافه می‌شود.
در سال‌های گذشته عراق یکی از شرکای تجاری مهم ایران محسوب می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده‌‌‌‌‌‌است. در سال‌‌‌‌‌‌۱۴۰۱ حجم صادرات ایران به این کشور بیش از ۱۰‌‌‌‌‌‌ میلیارد دلار بوده که چیزی در حدود ۲۰‌‌‌‌‌‌ درصد از حجم صادرات ایران است. همچنین در ۵ ماهه ابتدای امسال میزان صادرات ایران به این کشور معادل ۵/۳ میلیارد دلار محاسبه‌‌‌‌‌‌شده که رشد ۵/۱۸ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال‌‌‌‌‌‌گذشته نشان می‌دهد.
این رشد صادرات در حالی صورت‌‌‌‌‌‌گرفته که در همین مدت صادرات ایران به سایر کشورها کاهش قابل‌توجهی داشته است، بنابراین این آمارها به روشنی نشان‌دهنده اهمیت استراتژیک کشور عراق در نقشه تجارت ایران است.
با این حال چالش‌هایی در رابطه تجاری میان ایران و عراق نیز وجود دارد. یکی از مهم‌ترین مسائل در رابطه با تجارت دو کشور آن است که گرچه عراق یکی از مهم‌ترین بازارها برای ایران است، اما حجم واردات ۲۶۳‌ میلیون دلاری ایران از عراق نشان می‌دهد که تاکنون منافع مشترک میان ایران و عراق ایجاد نشده‌است. عمده کشورهایی که تجارت بالایی با عراق دارند تلاش دارند تا با واردات کالا، انگیزه این کشور را برای تجارت افزایش دهند.
دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق با اشاره به تداوم فعالیت بانک ملی در عراق گفت:‌ فراهم کردن استفاده از ریال آفشور در عراق توسط بانک مرکزی به گسترش روابط تجاری با این کشور کمک می‌کند.
سیدحمید حسینی دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق در رابطه با ابلاغ فعالیت مجدد بانک ملی ایران در بغداد توسط بانک مرکزی عراق گفت: بیش از یک ماه قبل خبری اعلام شد که بانک مرکزی عراق در راستای کنترل پولشویی و خروج ارز از کشور تعدادی از بانک‌های قرض‌الحسنه عراق را از دسترسی به دلار منع کرده و برخی از بانک‌های کشورهای دیگر در این کشور را تعلیق کرد. در این اقدام اعلام شد که مجوز دو بانک ایرانی پارسیان و بانک ملی نیز دیگر تمدید نخواهد شد.
ماجرای تلاش برای عدم تمدید مجوز دو بانک ایرانی در عراق
وی با بیان اینکه در همان زمان نیز اعلام کردیم که این اقدام از سوی بانک مرکزی عراق ناممکن است و این اقدام غیرقانونی است، گفت: با اعتراض بانک‌های ایرانی، بانک مرکزی عراق نمی‌توانست مجوز این بانک‌ها را لغو کند؛ چراکه طبق قوانین، بانک مرکزی عراق که به بانک‌های ایرانی برای فعالیت و تاسیس بانک مجوز داده است، امکان لغو مجوز بانک‌های تاسیس شده در این کشور تنها در دو صورت امکان‌پذیر است که شامل بانک‌های ایرانی نمی‌شود.
حسینی تشریح کرد: ایران مجوز تاسیس بانک در عراق را دریافت کرده و بانک‌های ملی و پارسیان در این کشور تاسیس شده‌اند و طبق قوانین تنها به دو علت بانک مرکزی می‌تواند مجوز بانک‌ها را تعلیق کند؛ اول اینکه بانک زیان ده باشد و دوم اینکه تخلفات آشکاری کرده باشد که در رابطه با بانک‌های ایرانی در عراق هیچکدام از این دو مورد صادق و جاری نبوده است.
وی افزود: این اقدام بیشتر فشاری بود که از سوی آمریکایی‌ها جهت کمرنگ کردن حضور ایران در بازار عراق انجام شد و با اعتراض بانک ملی در عراق و پیگیری سفارت در ابتدا به نتیجه نرسید.
ریال آفشور در عراق راه‌اندازی می‌شود
حسینی در ادامه گفت: خوشبختانه به‌تازگی بانک مرکزی عراق اعلام کرد که تعلیق فعالیت بانک ملی در عراق انجام نمی‌شود و این بانک در بغداد به فعالیت خود ادامه می‌دهد. این اقدام به نفع منافع دو کشور است.
وی اظهار کرد: با توجه به اینکه بانک مرکزی برنامه‌ای برای ریال آفشور دارد و می‌خواهد امکاناتی را فراهم کند که فعالان تجاری در عراق بتوانند از این ابزار استفاده کنند؛ بانک‌های ایرانی در عراق می‌توانند بستری برای اجرای این اقدام باشند و این مساله در کنار تدام فعالیت بانک‌های ایرانی در این کشور به گسترش روابط تجاری ایران و عراق و اجرای سیاست‌های بانک مرکزی کمک کند.
تمایل ایران و عراق به گسترش روابط تجاری
رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق با اشاره به تمایل ایران و عراق به گسترش روابط تجاری، گفت: بانک مرکزی عراق اعلام کرده است که فعالیت بانک ملی ایران در عراق ادامه پیدا می‌کند.
یحیی آل‌اسحاق رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق در مورد توقف تعلیق فعالیت بانک ملی ایران در عراق توسط بانک مرکزی عراق اظهار کرد: چند بانک ایرانی در عراق مجوز داشتند و فعالیت می‌کردند اما به‌دلیل مسائل ارزی و مسائل تحریم‌های آمریکا فعالیت این بانک‌ها در عراق کمتر شده بود و بانک مرکزی عراق پیشنهاد تعلیق فعالیت این بانک‌ها را داده بود.وی در ادامه گفت: اما اخیرا بانک مرکزی عراق اعلام کرده است که فعالیت بانک ملی ایران در عراق ادامه پیدا می‌کند. ما به‌دنبال این هستیم که شرایطی را به وجود بیاوریم که علاوه بر ادامه فعالیت بانک ملی در عراق، میزان فعالیت‌ها نیز افزایش پیدا کند، این امکان با همکاری و توافق بانک مرکزی ایران و بانک مرکزی عراق انجام می‌شود.رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق تاکید کرد: بنابراین فضایی که در رابطه با تعلیق فعالیت بانک ملی ایران در عراق، ایجاد شده بود با اطلاعیه بانک مرکزی عراق منتفی شده است.
تجارت ۱۰ میلیارد دلاری ایران و عراق
آل‌اسحاق با اعلام اینکه در زمان حاضر میزان روابط تجاری ایران و عراق حدود ۱۰ میلیارد دلار است، اظهار کرد: بر این اساس تعامل‌ها و فعالیت‌های بانکی ایران و عراق می‌تواند بسیار افزایش پیدا کند اما به‌دلیل مساله تحریم‌ها و دلار آمریکا این تعاملات کمی محدود شده است‌. ایران و عراق علاقه‌مند به افزایش بیشتر روابط پولی، بانکی و تجاری هستند و برای این اقدام هر دوطرف باید برای ایجاد شرایط مناسبی جهت افزایش مناسبات تلاش کنند.
رییس اتاق بازرگانی ایران و عراق گفت: فعالیت یا عدم فعالیت بانک‌های ایرانی در عراق آنچنان اثری بر روابط تجاری فعلی این دو کشور ندارد اما گسترش فعالیت بانک‌ها می‌تواند کمک‌کننده باشد. حجم تعاملات تجاری ایران و عراق بالغ بر ۱۰ میلیارد دلار است که بخش عمده آن توسط بخش خصوصی انجام می‌شود و در زمان حاضر در این بخش هیچ‌گونه مشکلی وجود ندارد.
چالش مبادله ارزی برای تجار
عراق همسایه‌ای است که ایران در زمانه تحریم به آن روی خوش نشان داده است؛ چه اینکه ایران به‌صورت فصلی ۲ تا ۳ میلیارد دلار صادرات به عراق دارد روی‌هم‌رفته حجم تجارت ایران با عراق به حدود ۱۰ میلیارد دلار در سال می‌رسد که رقم زیادی نیست؛ در حالی که ایران تمایل به همکاری ۲۰ میلیارد دلاری با عراق دارد تا حجم تجارت خود با این کشور را به ۲ برابر برساند.
بنا بر گفته فعالان اقتصادی تجار ایرانی تعهدات ارزی و تحریم‌های سایه انداخته بر تجارت و از همه مهم‌تر جلوگیری از مبادلات ریالی همگی دست به دست هم داده تا مبادلات تجاری با حجم کمتری انجام پذیرد و حضور رقبا از جمله ترکیه در میدان جدی‌تر شود. تجار ترک و عراقی برای کار با یکدیگر به‌ راحتی امکان گشایش حواله بانکی دارند و در ضمن دولت عراق ارز لازم برای واردات از ترکیه را با قیمت‌های ترجیحی که ۲۰ درصد پایین‌تر از بازار است، تامین می‌کند در همین حال ریال در حال بیرون رفتن از بازار ارز عراق است.
ترکیه یکی از رقیب‌های ایران برای تسخیر بازار‌های عراق در بسیاری از محصولات است که در صورت حل نشدن مشکلات صادرات ایران به عراق، سهم ترکیه افزایش خواهد یافت. به نظر می‌رسد عراق ایران را به‌عنوان یکی از شرکای اصلی تجاری خود به رسمیت نمی‌شناسد؛ در شرایطی که ایران مایل است از ظرفیت هم‌جواری با عراق برای صادرات با هزینه‌های کمتر و پایین آوردن هزینه‌های انتقال ارز در دوران تحریم استفاده کند. این رفتار را می‌توان در آمار تجارت ایران و عراق درک کرد. براساس این ارقام طی ۶ ماهه ابتدای ۱۴۰۲، صادرات ایران به عراق به ۵/۴ میلیارد دلار می‌رسید؛ در حالی که صادرات عراق به ایران از ۱۵۰ میلیون دلار فراتر نرفته است.
در سال ۱۴۰۱ عراق دومین مقصد صادرات ایران بود؛ یعنی پس از چین با سهم ۴۳/۲۷ درصدی عراق با ۲۶/۱۹ درصد در جایگاه دوم قرار داشت در مقابل، دولت عراق ایران را در میان آخرین‌های مقاصد صادراتی خود قرار داده است. بر این اساس گزارش اتاق بازرگانی؛ دولت عراق حدود ۵۸ درصد صادرات خود را به چین و هند انجام می‌دهد و حتی تجارت کم با آمریکا را به تجارت با همسایه‌اش ایران ترجیح می‌دهد؛ به‌طوری که بیش از ۳ میلیارد دلار صادرات به این کشور دارد.
با سخت‌گیری‌هایی که آمریکا در دوره بایدن بر روی تجارت عراق با ایران اعمال کرده است، عراق تمایل بسیار کمی برای استفاده از ظرفیت‌هایی دارد که ایران در گذشته می‌توانست در اختیارش بگذارد.