روستای تاریخی هرمزگان در مخاطره

نادر نینوایی- روستای تاریخی بهده، واقع در شهرستان پارسیان استان هرمزگان، میراثی ارزشمند از تاریخ و فرهنگ ایران است که در دل خود آثار کم‌نظیری همچون چاه دیلاو، غارهای کهن، قلعه‌های تاریخی و معماری سنگی باستانی را جای داده است؛ آثاری که بعضی از آنها در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌اند.
آنطور که از گلایه‌های دوستداران میراث فرهنگی برمی‌آید اما این مجموعه تاریخی و ارزشمند امروز با مخاطراتی جدی روبه‌رو است. در همین رابطه به‌تازگی کارزاری از سوی فعالان میراث فرهنگی شکل گرفته و در قالب آن ضمن اشاره به خطر نابودی و تخریب «مجموعه تاریخی کلات بهده» واقع در استان هرمزگان، از مسوولان امر خواسته شده که به وضعیت این مجموعه توجه و رسیدگی شود. این کارزار که خطاب به استاندار هرمزگان، مدیرکل میراث فرهنگی هرمزگان، فرماندار و دهیار روستای تاریخی بهده نوشته شده، همچنین خواستار تخصیص بودجه مناسب برای مرمت اضطراری و تدریجی مجموعه تاریخی کلات بهده شده است.
گلایه از بی‌توجهی به مجموعه
در متن نامه منتشره از سوی نویسندگان کارزار «درخواست حفظ و مرمت مجموعه تاریخی کلات بهده، پارسیان» ضمن اشاره به کم توجهی به مجموعه تاریخی کلات بهده آمده است: «متاسفانه این مجموعه گرانبها در سال‌های اخیر به دلیل عوامل طبیعی، فرسایش، کم‌توجهی و نبود اعتبارات لازم با خطر نابودی و تخریب جدی مواجه شده است. شواهد میدانی و گزارش‌های مستند نشان می‌دهد که این آثار تاریخی نه‌تنها نگهداری و مرمت نشده‌اند بلکه بخشی از ساختار آنها دچار ریزش، آسیب و بی‌توجهی شده است.»
نویسندگان و امضا‌کنندگان کارزار مربوطه می‌افزایند: «ما امضاکنندگان این کارزار با تاکید بر اهمیت حفاظت از هویت تاریخی و فرهنگی سرزمین‌مان، خواستار اقدامات فوری و موثر از سوی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، استانداری هرمزگان، فرمانداری پارسیان، دهیاری روستا و دیگر نهادهای مسوول هستیم.»
امضا‌کنندگان کارزار بهده مطالباتی را مطرح کرده و از مسوولان امر خواستار رسیدگی شده‌اند. تخصیص بودجه مناسب برای مرمت اضطراری و تدریجی مجموعه تاریخی بهده از جمله اهداف نویسندگان و امضا‌کنندگان کارزار است.
اعزام تیم‌های متخصص مرمت و باستان‌شناسی برای بررسی و مستندسازی دقیق، تثبیت و حفاظت فوری بخش‌های در معرض خطر ریزش و تخریب، تهیه و اجرای طرح جامع احیای مجموعه تاریخی کلات بهده و در نهایت ایجاد زیرساخت‌های گردشگری پایدار در روستای بهده با محوریت میراث فرهنگی آن از جمله مطالبات دوستداران و کنشگران حوزه میراث فرهنگی است.
اهمیت و جایگاه روستای بهده
روستای بهده در یکی از غربی‌ترین بخش‌های استان هرمزگان و در ۳۸کیلومتری شهر پارسیان واقع شده است. برخورداری از بناهای تاریخی متعدد و مناظر طبیعی بکر آن موجب شده که بهده ظرفیت بالایی برای تبدیل شدن به یک مقصد گردشگری داشته باشد.
باتوجه به بقایای سفال‌ها و شواهد باستان‌شناسی یافت‌شده در اطراف روستا می‌توان قدمت روستا را تا ۳هزار سال برآورد کرد.
خوش آب‌وهوا بودن این روستا باعث شده که نام بهده به معنی بهترین دهه را بر آن بگذارند.
در بالاترین نقطه کوه کلات در وسط بهده قلعه‌ای زیبا به همین نام قرار داشته که امروز بقایایی از آن به یادگار مانده و با مخاطراتی رو‌به‌رو است. در روی کوه کلات همچنین چاهی وجود دارد که در زمان‌های بسیار دور ساکنان قلعه از آب آن استفاده می‌کرده‌اند. برخی اهالی روستا اینطور روایت می‌کنند که این چاه به چاهی دیگر به نام چاه تنگو که در پای کوه قرار دارد ارتباط داشته است و در گذشته کاسه‌ای در دیلاو می‌انداختند را از چاه تنگو بیرون می‌آورند.
آتشدان تراشیده شده از سنگ از دیگر میراث فرهنگی بهده است. این آتشدان حاصل هنر دستان هنرمند مردمان دوره باستان بوده و نشانی است از هنرمندی دیرین مردمان این دیار و احتمالا نمایانگر فعالیت نیاکان زرتشتی در منطقه.
یکی دیگر از آثار کهن و تاریخی بهده که در وسط روستا و در ضلع جنوبی کوه کلات قرار دارد غاری است که در دوران گذشته کنده کاری شده و کلات عالی گنا نام دارد و برخی قدمت آن را مربوط به دوران پیش از اسلام می‌دانند.
آسیاب آبی فاریاب بهده هم مربوط به دوره قاجاریه بوده و به سبب اهمیت تاریخی‌اش به ثبت ملی نیز رسیده است.
ظرفیت‌های بالای بهده در حوزه گردشگری
در سالیان گذشته روستای بهده به سبب طبیعت بکر و آثار تاریخی متعدد آن به‌عنوان ششمین روستای هدف گردشگری ایران انتخاب‌ شده است.
از جمله جاذبه‌های گردشگری و تاریخی این روستا می‌توان به قلعه بهده، غار‌گیری کنار، منطقه گردشگری اوسیاه، آسیاب فاریاب، چشمه شمس، لوور مدنو و … اشاره کرد.
در شمال غربی روستای بهده، منطقه گردشگری او سیاه(به معنی آب سیاه) واقع شده است. این آبگیر در منطقه‌ای بکر واقع شده و
هر ساله گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می‌کند. زمانی که آب باران از کوه‌ها سرازیر می‌شود، در این منطقه جمع شده و هیچ راه خروجی به جز بخار شدن با گرمای خورشید ندارد. بعد از مدتی آب رنگ سیاه متمایل به سبز لجنی به خود گرفته و دلیل نامگذاری این مکان هم به خاطر رنگ سیاه آن است.
وجود چشمه‌ها، آسیاب‌های آبی و طبیعت بکر و تاریخ ریشه‌دار این منطقه موجب شده که روستای بهده ظرفیت‌های بالایی در زمینه جذب گردشگر داشته باشد.
بی‌شک توسعه گردشگری در این روستا می‌تواند زمینه ساز بهبود اقتصاد جامعه محلی باشد و مانع رقم خوردن مهاجرت و متروکه شدن این روستای تاریخی شود.
انتظار می‌رود مسوولان امر ضمن درک اهمیت و جایگاه روستای تاریخی بهده، زمینه را برای حفاظت موثر از آثار تاریخی این روستا و معرفی ظرفیت‌های آن فراهم کنند. بی‌شک همکاری اداره کل میراث فرهنگی استان هرمزگان، استانداری و سایر نهادهای ذی‌ربط در مسیر مرمت آثار تاریخی بهده می‌تواند سهم بسزایی در زمینه رشد گردشگری در این روستا داشته باشد.