رقابت سخت فولادسازان ایرانی

منیر حضوری- تحت تاثیر حمله روسیه به اوکراین و سیاست‌هایی که چین در پیش گرفته، شرایط بازار جهانی فولاد به شدت به‌هم‌ریخته است. از طرفی روسیه دست به سیاست دامپینگ و کاهش شدید قیمت محصولات فولادی زده و از طرف دیگر چین محصولات روسیه را بازگردانده و دست به افزایش صادرات و در مقابل کاهش واردات زده است. سیاست‌هایی که باعث شده بازارها گیج شوند و در نهایت تقاضا کاهش یابد.
با اعمال تحریم‌های غرب علیه روسیه، این کشور در ابتدا به چین و هند و سپس ایران روی آورد تا بتواند فولاد خود را به فروش برساند اما وقتی موفق نشد، دست به سیاست دامپینگ زد و این امر موجب کاهش محسوس قیمت محصولات فولادی‌اش شده است. این مساله تا جایی پیش رفته که قیمت این محصولات به پایین‌تر از قیمت محصولات فولادی ترکیه و حتی نزدیک به قیمت محصولات فولادی ایران رسیده است.
از سوی دیگر چین با سویه جدید کرونا روبه‌رو شده که دوباره مجبور شده دست به اعمال قرنطینه شدید بزند و این امر موجب محدودیت فعالیت اجتماعی و اقتصادی در شهرهای درگیر شده است. شرایطی که اگر ادامه پیدا کند بر رشد اقتصادی چین در سال میلادی جاری تاثیر منفی می‌گذارد. با توجه به این اتفاقات، امروز بازارها منتظر اقدامات جدیدی از سوی روسیه و چین هستند و در ‌هاله‌ای از ابهام فرو رفته‌اند.
«جهان‌صنعت» در این گزارش ضمن بررسی آینده بازارهای جهانی فولاد به این سوال که بازار فولاد ایران چه وضعی خواهد داشت و فعالان این حوزه چه واکنشی را بهتر است داشته باشند، پاسخ داده است.
در این رابطه تحلیلگر بازارهای بین‌المللی فولاد و سنگ‌آهن با اشاره به اینکه شرایط بازار جهانی فولاد به شدت به هم ریخته است به «جهان صنعت» گفت: علت اصلی این مساله حمله روسیه به اوکراین در ۲۴ فوریه و شیوع بیش از حد سویه جدید از بیماری کرونا در استان‌های جنوب شرق و شرق کشور چین با جمعیتی بالغ بر ۳۷۰ میلیون نفر است که بزرگ‌ترین شهر بندری چین، شانگهای را با جمعیتی بالغ بر ۲۵ میلیون نفر بیش از سایر شهر‌ها متاثر کرده است.
ضربه شدید فولادسازان اروپا از حمله به اوکراین
عمده صادرات اوکراین به اروپا بوده است. در نتیجه جنگ اوکراین، بیشترین لطمه را به بازار اروپا و فولادسازان اروپایی وارد کرده است. اوکراین به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن جهان است. وقتی به صنعت اوکراین نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که در ماه ژانویه ۲۰۲۲، نه تنها صادرات سنگ‌آهن آن کشور بلکه صادرات فولاد، غلات و محصولات معدنی به اوج خود رسید و این آمار و ارقامی که خیلی بزرگ محسوب می‌شود بر اساس این برآورد است که به زودی جنگی رخ می‌دهد و باید تولید و صادرات را به حداکثر رساند.
امروز خیلی از صنایع زیربنایی اوکراین تخریب شده است و حمله روسیه تاثیر و تخریب ماندگاری را در صنعت و معدن و حتی تاسیسات زیربنایی از جمله جاده، ریل، بنادر، نیروگاه‌ها و… اوکراین به‌جای گذاشته است. این مساله برای کشوری که آمار بزرگی از ذخایر معدنی را به خود اختصاص داده و نقش مهمی در بازار سنگ‌آهن و فولاد جهان و به ویژه اروپا دارد، قابل توجه است و به طور قطع روی بازارها تاثیرگذار خواهد بود.
در این بین هر چند که فولادسازهای چینی ممکن است به طور موقت احساس خطر بکنند ولی چین به قدر کافی قدرتمند است و همچنین هند که همچنان در بازار وجود دارد، نیازهای چین را در رابطه با گندله و سنگ‌آهن تامین خواهد کرد. با بررسی شاخص‌های پلتس و متال بولتن که دو شاخص معرف کامودیتی‌ها در آسیا اقیانوسیه و اروپا هستند، متوجه می‌شویم پلتس، آسیا و استرالیا و متال بولتن اروپا را بیشتر پوشش می‌دهد. شاید به فازی برسیم که فاصله قیمت محصولات بالادستی شامل سنگ‌آهن، کنسانتره، گندله و حتی آهن اسفنجی (DRI) و بریکت گرم (HBI) در اروپا نسبت به آسیا افزایش قیمت بیشتری را داشته باشد که آن هم به علت مشکلاتی است که در منطقه CIS به ویژه اوکراین شاهد آن هستیم.
رایزنی روسیه با چین و هند
کیوان جعفری‌طهرانی درباره وضعیت کشور روسیه گفت: روسیه در ماه اول حمله به اوکراین بر بازار فولاد تاثیر گذاشت اما از ماه دوم حمله که مصادف با سال جدید ما بود وقتی مشاهده کرد که تحریم‌های غرب جدی‌تر شده، دست به رایزنی و نزدیکی به چین و هندوستان زد. این کشور در ارتباط با سیاست فروش فولاد سعی کرد از ایران استفاده کند. در همین راستا چندین شرکت بزرگ فولادساز روسی به طور مستقیم و غیرمستقیم با شخص بنده تماس گرفته و می‌پرسیدند که آیا امکان انتقال محصولات فولادی به ایران و فروش این محصولات از طریق کانال ایران وجود دارد یا خیر؟ البته مشخص بود که با توجه به بعد مسافت و مسائل دیگر این کار امکان‌پذیر نبود. حتی موضوع تغییر اسناد مبدأ حمل به نام ایران مطرح شد که این مورد نیز با توجه به تحریم‌ها علیه ایران توسط اینجانب مردود اعلام شد. پس از آن بود که روسیه دست به سیاست دامپینگ زد و این امر موجب کاهش محسوس محصولات فولادی به خصوص بیلت و اسلب شد.
گیجی بازارها
جعفری‌طهرانی با اشاره به اینکه کاهش قیمت محصولات فولادی روسیه تا جایی پیش رفت که قیمت این محصولات به پایین‌تر از قیمت محصولات فولادی ترکیه رسید و حتی به قیمت‌های ایران نزدیک شد، ادامه داد: همیشه قیمت محصولات فولادی ایران ۴۰ تا ۸۰ دلار پایین‌تر از دیگر کشور‌های تولید‌کننده فولاد بوده است. کشور روسیه همین روند را تا به امروز که دقیقا دو ماه از شروع حمله به اوکراین می‌گذرد ادامه داده است تا جایی که قیمت محصولات فولادی روسیه مثل ما شده و حتی به قیمت محصولات فولادی هندوستان هم رسیده که این مساله تاثیر بسیار منفی‌ای را روی بازارها گذاشته است.
او با بیان اینکه اعداد و ارقامی که در بازارها معامله می‌شود فاصله قیمت قابل توجهی را نشان می‌دهد،‌ تصریح کرد: اتفاقاتی که در جهان رخ داده باعث گیجی بازارها شده است. درواقع تقاضا در بازارها موقتا کاهش یافته است که این باعث شده تولیدکنندگان و صادرکنندگان کشورهای دیگر گیج شده و حالا منتظر اقدامات جدیدی از سوی روسیه باشند.
اقدامات چین و درگیری با سویه جدید کرونا
این تحلیلگر بازارهای بین‌المللی فولاد و سنگ‌آهن با اشاره به اقداماتی که از سوی چین صورت گرفته، گفت: این کشور قصد داشت که محصولات روسیه را به بازار برگرداند که البته کار غیرمنطقی‌ای بود. این اقدام زمانی صورت گرفت که هنوز روسیه قیمت‌ها را کاهش نداده بود. درنتیجه تصمیم چین روی بازار تاثیر گذاشت. جعفری‌طهرانی با اشاره به عدم موفقیت چین در کنترل ویروس کرونا خاطرنشان کرد: این کشور به دلیل شیوع ویروس جدید و اعمال قرنطینه به شدت بر محدودیت فعالیت اجتماعی و اقتصادی در شهرهای درگیر تاکید کرده است. حتی ظرفیت فعالیت شهرهای بزرگ شرقی این کشور تا ۹۰ درصد کاهش یافته است. به این ترتیب اگر این شرایط ادامه پیدا کند بر رشد اقتصادی چین در سال ۲۰۲۲ تاثیر منفی قابل توجهی می‌گذارد چرا که از آغاز تعطیلات عید شکوفه‌های چین (۳۱ ژانویه) تاکنون که نزدیک سه ماه می‌گذرد، نزدیک به ۴۰ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) چین تحت تاثیر قرار گرفته است و این خود شکست بزرگی برای سیاست «کووید صفر» چین محسوب می‌شود. او تصریح کرد: برای مقابله با این مشکل و بر اساس مصوبه «نشست دوقلو» که در نیمه مارس ۲۰۲۲ پیش‌بینی و ابلاغ شد، دولت چین قرار است تا سقف ۳ بار در سال جاری سبد حمایت مالی را در بازار تغذیه کند و منابع مالی جدیدی تزریق کند که در نهایت باعث می‌شود به طور موقت (اما با فاصله زمانی چندماهه)، قیمت کامودیتی‌ها و فولاد افزایش پیدا کند.
تاثیر منفی بازار جهانی بر فولاد ایران
به طور حتم بازار فولاد ایران هم از شرایط ابهام و گیجی بازارهای بین‌المللی تاثیر خواهد گرفت. جعفری‌طهرانی درباره این سوال که بازار جهانی چه تاثیری روی کامودیتی‌ها در ایران خواهد گذاشت، تصریح کرد: طبیعتا کاهش قیمت فولاد در بازار جهانی -چه مسبب آن روسیه باشد به دلیل دامپینگ و چه کشور چین به دلیل بازگردان محصولات روسیه و افزایش صادرات و کاهش واردات- همگی روی محصولات ایران تاثیر می‌گذارد.
او خاطرنشان کرد: هرچند چین یکی از مقاصد صادراتی محصولات فولادی ایران بوده و است اما اگر قرار باشد دو کشور بزرگ تولید‌کننده فولاد یعنی روسیه و چین در جهت حمایت از وضعیت اقتصادی خود به توسعه صادرات روی آورند و از طرف دیگر هم شاهد این باشیم که هند هم دست به این کار زده است، در نتیجه بازار صادراتی ایران تاثیر منفی گرفته و رقابت برای ایران سخت‌تر خواهد شد.
رقابتی دشوار برای فعالان اقتصادی
در شرایطی فعالان فولادی با ‌هاله‌ای از ابهام در بازارهای بین‌المللی روبه‌رو می‌شوند که شرایط داخلی هم وضع خوشایندی ندارد. عوارض صادراتی ۱۷ درصدی که در اواخر فروردین ماه سال جاری از طرف وزارت صمت اعلام شد، اعتراض بسیاری را در بر داشت.
کارشناس ارشد بازارهای بین‌المللی فولاد و سنگ‌آهن درباره این سوال که چه پیشنهادی برای فعالان اقتصادی در حوزه فولاد و معدن کشور دارید، گفت: فعالان این عرصه با محدودیت‌ها و تحریم‌های جهانی روبه‌رو هستند و به نوعی سیاست‌های چین و روسیه هم برای صادرات ایران تحریم محسوب شده و رقابت را سخت‌تر می‌کند. در این روند نمی‌توان از فعالان این عرصه انتظار داشت که هم‌زمان به مقابله با این محدودیت‌ها بتوانند با سیاست‌های متغیر و در واقع غیرقابل پیش‌بینی سیاستگذاران داخل کشور هم مقابله کنند و هم کنار بیایند.
او با انتقاد از تصمیم وزارت صمت در اعمال عوارض صادرات محصولات معدنی و فولادی‌، گفت: خیلی عجیب است که وزارت صمت این بخش‌نامه جدید را ابلاغ کرده است. هرچند که این تصمیم موقتی است اما به شدت بر این عرصه تاثیر منفی خواهد گذاشت. همه را گیج کرده و باعث کاهش سهام شرکت‌های بزرگ در بورس و ‌فرار سرمایه در بازارهای داخلی شده است. ضمن اینکه خریداران خارجی هم وقتی ملاحظه می‌کنند که قوانین در ایران مدام در حال تغییر هستند طبیعتا از خرید سر باز زده و به دنبال بازارهای معتبر دیگری می‌گردند تا بتوانند به صورت مداوم با آنها همکاری داشته باشند حتی اگر به این قیمت باشد که از بازارهای داخلی ایران گران‌تر باشند.
جعفری‌طهرانی با بیان اینکه سیاست مقابله با رونق صادرات در طول سال‌های گذشته پاسخگو نبوده و به هیچ وجه قابل پذیرش نیست، ‌تصریح کرد: این راهی که امروز وزارت صمت برگزیده است، بارها در دولت‌های مختلف طی شده و به نوعی تکراری است. اشتباهات مشخص است و انتظار می‌رود که وزارتخانه از گذشته درس بگیرد. ما نمونه این اقدام تحریم و عوارض صادراتی را در هند در سال ۲۰۱۰ دیدیم که چه ضربه سختی بر پیکره صادرات محصولات چرخه زنجیره فولاد این کشور وارد کرد. در نهایت باعث شد هند در سال ۲۰۱۵ سیاست عوارض صادراتی را اصلاح و تعدیل کند.
اهمیت توسعه صادرات
کارشناسان باور دارند دولت باید از تولیدکننده‌ها حمایت کند و آنها را تشویق به صادرات کند. جعفری‌طهرانی با تاکید بر لزوم تمرکز بر توسعه صادرات گفت: چیزی که کشور را می‌تواند از بحران اقتصادی نجات بدهد درآمد حاصل از مالیات و عوارض نیست بلکه توسعه صادرات است. با گرفتن عوارض تنها باعث فشار مالی و افزایش هزینه‌ها در بازار داخلی می‌شویم اما اگر بتوانیم محصولی را با قیمت بالاتری به فروش برسانیم و حجم بیشتری صادر کنیم، درآمد بیشتری هم به دست می‌آوریم. او تاکید کرد: به این ترتیب این روند وزارتخانه نه تنها موفق نخواهد بود بلکه تاثیر بسیار منفی بر بازار صادرات کشور نیز می‌گذارد.
جنگ فرسایشی نمی‌شود
تحلیلگر بازارهای بین‌المللی فولاد و سنگ‌آهن با اظهار این مطلب که جنگ روسیه و اوکراین همچون شیوع سویه جدید ویروس کرونا ماندگار نیست، تصریح کرد: بعید است که جنگ فرسایشی شود و بیش از شش ماه طول بکشد. حال اگر ما به درستی از این زمان و فرصتی که به وجود آمده برای توسعه بازار صادراتی خود استفاده نکنیم دست به اشتباه بزرگی زده‌ایم.جعفری‌طهرانی با اشاره به یک مثال تاریخی گفت: در سال ۲۰۱۸ قطر رابطه اقتصادی خود را با کشورهایی از جمله امارات‌، عربستان و بحرین قطع کرد‌،‌ در آن زمان ما می‌توانستیم به نحو احسن در جهت توسعه صادرات فولاد کشور به قطر اقداماتی انجام دهیم اما نتوانستیم از این فرصت استفاده کنیم. در نهایت هم نتیجه این شد که ترکیه بازار فولاد این کشور را در دست گرفت. به این ترتیب از پروژه‌هایی که به ارزش ۱۰۰ میلیارد دلار در قطر برای جام‌ جهانی ۲۰۲۲ اجرا شده، ایران هیچ سهمی نداشته است. بنابراین انتظار می‌رود که این بار از مساله قطر درس گرفته و سیاست‌های معقول‌تری را پیش بگیریم. او با ابراز تاسف از اینکه با اعمال قوانین محدود‌کننده مانع بزرگی جهت توسعه صادرات کشور می‌شویم، تاکید کرد: ازآنجا که تاثیر چنین تصمیماتی برای سال‌ها در کشور ماندگار می‌شود باید به عواقب آن فکر کنیم.
کارشناسان باور دارند ایران باید در شرایط فعلی که روسیه به اوکراین حمله کرده بتواند نیاز بازارهای جهانی را تامین کند تا هم تولید‌کننده‌ها سود ببرند و هم اقتصاد تکانی بخورد.