رقابت برای جلوگیری از افت فشار

گروه انرژی- درحالی‌که قطر با سرمایه‌گذاری گسترده در حوزه LNG به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان این محصول در جهان تبدیل شده است، ایران به دلیل مشکلات فنی و تحریم‌ها نه‌تنها نتوانسته از این فرصت طلایی بهره‌برداری کند بلکه افت فشار در میدان مشترک گازی ایران با قطر هم به‌تدریج در حال تبدیل شدن به یک چالش بزرگ است.
آن‌طورکه کارشناسان می‌گویند، افت فشار در میدان گازی پارس‌جنوبی از سال1405 به‌تدریج وارد مرحله جدی می‌شود و اگر تا آن زمان پروژه فشارافزایی اجرایی نشود، برداشت گاز از این میدان کاهش می‌یابد و ادامه این روند به معنای افزایش ناترازی گاز خواهد شد.
براساس گزارش‌ها در حال حاضر بیش از 70‌درصد از گاز تولیدی کشور از پارس‌جنوبی تامین می‌شود و افت فشار یک خطر جدی برای ایران است. از آنجا که میدان گازی پارس‌جنوبی از سال2023، به نقطه شبنم وارد شده و با افت فشار مواجه است، به همین دلیل هم کارشناسان فنی می‌گویند که به سکوهای 20هزار تنی فشارافزا و کمپرسورهای قوی جهت استمرار تولید گاز نیاز است.اخیرا تفاهمنامه اجرایی ساخت سکوهای فشارافزای میدان پارس‌جنوبی بین شرکت‌های مجتمع کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران (ایزوایکو) و شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت (اویک) به امضا رسیده است. این در حالی است که پیش‌تر در 20اسفند402 قراردادهای مربوط به طرح فشارافزایی میدان مشترک گازی پارس‌جنوبی با ۴ پیمانکار فعال در توسعه میادین نفت و گاز کشور شامل شرکت‌های پتروپارس، اویک، مپنا و قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا امضا شده بود، به‌گونه‌ای‌که کل طرح به چهار بخش تقسیم شده و هر بخش توسط یکی از این پیمانکاران اصلی اجرایی شود.
طبق اعلام وزارت نفت اجرای طرح فشارافزایی در مخزن پارس‌جنوبی به سرمایه‌گذاری 20‌میلیارددلاری نیاز دارد و میزان افزایش برداشت گاز به 90 تریلیون فوت مکعب و میعانات گازی به 2‌میلیارد بشکه خواهد رسید که حدود 900‌میلیارد دلار برای کشور درآمدزایی به همراه خواهد داشت.
یک قرارداد جدید دیگر برای فشارافزایی
در قرارداد جدید فشارافزایی پارس‌جنوبی که بزرگ‌ترین قرارداد گازی تاریخ ایران است، مقرر شده که 28 سکوی جدید ساخته و نصب شود که نیمی از این سکوها برای نصب توربوکمپرسورهای فشارافزا خواهد بود. در واقع هر سکو می‌تواند یک‌ میلیارد فوت‌مکعب گاز را فشارافزایی کند.
نفت ما در گزارشی در این رابطه می‌نویسد: نکته مهم در این قرارداد این است که به جای سکوهای 20هزارتنی که در طرح اولیه مطرح بوده، قرار است از سکوهای 7هزارتنی استفاده شود و طبق اعلام شرکت ملی نفت این روش پاسخگوی نیاز فشارافزایی پارس‌جنوبی بوده و متناسب با توان ساخت داخل وزن سکوها کاهش و تعداد آنها افزایش داده شده است، با این حال باوجود اطلاع وزارت نفت از موضوع آغاز افت فشار در پارس‌جنوبی با توجه به گزارش‌های خود این وزارتخانه و موسسات معتبر بین‌المللی، پس از خروج توتال از توسعه فاز 11 که قرار بود سکوهای فشارافزا را هم نصب کند، اقدام جدی برای مهار افت فشار انجام نشده است.
آن‌طورکه این گزارش تاکید کرده، دلیل اصلی کاهش تولید گاز کشور پس از تکمیل فازهای طراحی‌شده در پارس‌جنوبی، افت فشار طبیعی میادین،‌ رشد افسارگسیخته مصرف داخلی گاز و برق، قیمت‌های یارانه‌ای گاز و برق، جایگزینی سوخت‌های مایع با گاز طبیعی و توسعه مجتمع‌های پتروشیمی و دیگر صنایع انرژی‌بر است.
پرواضح است که با انفعال موجود و استمرار افت فشار،‌ حتی امکان انتقال گاز از سکو به پالایشگاه خشکی امکان‌پذیر نخواهد بود و حتی ممکن است به توقف تولید مجتمع‌های پتروشیمی با خوراک متان در عسلویه منجر شود.
تبعات افت فشار گاز
قطعی گاز در ماه‌های سرد سال و قطعی برق در تابستان به صنایع کشور آسیب وارد کرده است، استمرار افت فشار و در نتیجه عقب‌ماندن از برنامه اعلامی تولیدی و در کنار آن عدم توسعه منابع جایگزین تولید برق باعث شده 80‌درصد برق کشور از نیروگاه‌های گازی باشد. مضافا ایران هم‌اکنون تبدیل به واردکننده گاز شده و ادامه مسیر افت فشار و کاهش تولید گاز،‌ می‌تواند یک عامل اصلی بحران و تنش بین استان‌های کشور همچون منابع آبی در آینده نزدیک باشد.
کارشناسان می‌گویند، سه روش برای مهار افت فشار میدان گازی پارس‌جنوبی متصور است که در هر سه مورد به دلیل تحریم‌ها و بحث تامین مالی فناوری با چالش جدی و اساسی مواجه‌ایم.
نخست، توقف نفوذ آب است که با افزایش عمر میدان‌های گازی، آب سفره‌های زیرزمینی به چاه گاز نفوذ کرده و مسیر گاز را مسدود می‌کند. در چنین مواردی، باید با استفاده از دکل‌های دریایی، تعمیراتی در درون چاه برای جلوگیری از ورود آب، انجام شود. ایران دکل‌های تعمیراتی فراساحلی زیادی ندارد. شرکت‌های بزرگ دارای این تکنولوژی (شلومبرگر، ‌هالیبرتون، بیکر هیوز و ودرفورد) به دلیل تحریم‌های آمریکا، ایران را ترک کرده‌اند. بنابراین ایران فناوری موثر برای جلوگیری ورود آب به چاه‌ها را در اختیار ندارد.
دوم، حفر چاه‌های جدید از آن یاد شده که به معنای ذخیره گاز یا شروع فازهای جدید است. اما به دلیل عدم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و تحریم‌ها، فاز جدیدی در پارس‌جنوبی در دست احداث نیست. شرکت فرانسوی توتال که قرار بود فاز ۱۱ پارس‌جنوبی را توسعه دهد، از این پروژه انصراف داد. همچنین حفاری چاه در محدوده فازهای موجود، به‌دلیل کمبود بودجه و کمبود دکل‌های حفاری، پیشرفت قابل‌توجهی نداشته است.
نصب تاسیسات فشرده‌سازی گاز که از آن به عنوان موثرترین راه برای حفظ سطح تولید گاز در میادین گاز قدیمی یاد می‌شود، هم یکی دیگر از روش‌های جلوگیری از افت فشار در پارس‌جنوبی است که کارشناسان آن را توصیه کرده‌اند.
از آنجا که پارس‌جنوبی یک میدان بزرگ مشترک با قطر به نام «گنبدشمالی» است و قطر هم‌اکنون پروژه‌های فشرده‌سازی گاز را برای حفظ سطح تولید «گنبدشمالی» و افزایش بازیافت گاز آغاز کرده است، باید توجه داشت که از این پس افت فشار در پارس‌جنوبی به دلیل رقابت قطر در برداشت هرچه بیشتر است. چه آنکه پارس‌جنوبی، در حال از دست دادن فشار است و نیاز مبرمی به تراکم گاز دارد.
براساس محاسبات، ایران برای حفظ فشار مخزن و در نتیجه بازیافت بیشتر گاز در میدان گازی پارس‌جنوبی، به دست‌کم ۴۰‌میلیارددلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد. این پروژه بدون سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی غیرممکن است. حتی اگر ایران این بودجه را داشته باشد، تنها تعداد انگشت‌شماری از این شرکت‌ها، کمپرسورهای عظیم گازی تولید می‌کنند و تولیدات آنها مشمول تحریم‌های آمریکاست. همچنین نصب سکوها و تاسیسات فشرده‌سازی گاز در دریا حدود ۴ سال به طول می‌انجامد. بنابراین حتی اگر ایران پروژه‌ها را امروز شروع کند، تا ۴سال مزایایی نخواهد داشت.
تحریم‌ها و مدیریت ناکارآمد ساختاری در سرمایه‌گذاری در توسعه میدان گازی پارس‌جنوبی به صنعت نفت و گاز کشور که موتور توسعه کشور است، ضربه زده است که نه‌تنها خود این صنعت را با محدودیت در صادرات گاز متاثر کرده، بلکه صنایع پایین‌دستی و وابسته که ارزآور هستند را هم با مشکل مواجه کرده است. در این میان علاوه بر شدیدتر شدن قطعی گاز در فصل سرما و قطعی برق در تابستان، بحث تولید بنزین به عنوان یک فرآورده حیاتی با توجه به اینکه خوراک پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس از میعانات گازی پارس‌جنوبی است،‌ امنیت سوختی کشور را بیش از پیش تهدید می‌کند. بنابراین پنجره فرصت همیشه برای صنعت نفت و گاز کشور باز نخواهد ماند.