دو سناریوی مصرف فولاد در افق ۱۴۰۴

منیر حضوری- بر اساس سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور، افق تولید فولاد خام کشور در سال ۱۴۰۴ دستیابی به ۵۵ میلیون تن تعیین شده است اما آمارها نشان می‌دهند که با سیاستگذاری‌های غلط نمی‌توان در جهت دستیابی به این اهداف گام برداشت. در این میان از مهم‌ترین مواردی که آینده را با چالش‌هایی جدی روبه‌رو می‌سازد، می‌توان به روند تامین سنگ‌آهن،‌ وضعیت مصرف داخلی در افق ۱۴۰۴ و ضعف زیرساخت‌ها از جمله آب، ‌برق، ‌گاز و حمل‌و‌نقل ریلی اشاره کرد.
بر اساس آمارها، گفته می‌شود که تولید فولاد کشور به ۳۰ میلیون تن در سال رسیده است. در این روند ایران توانسته با سهم ۶۲ درصدی در تولید فولاد در خاورمیانه رتبه دهم دنیا را از آن خود کند. تاکید شده در صورتی که بتوانیم تولید فولاد کشور را سالانه به ۴۰ میلیون تومان افزایش دهیم ایران در رتبه هفتم بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فولاد جهان قرار می‌گیرد. اما در این بین تحقق هدفگذاری تولید ۵۵ میلیون تن در صنعت فولاد، نیازمند جهش حدود ۸۰ درصدی و رسیدن آن از ۳۰ میلیون تن به ۵۵ میلیون تن در طول ۴ سال آینده است.
در صورتی که با ۸۰ درصد ظرفیت کار کنیم برای تولید ۴۴ میلیون تن فولاد سالانه به ۱۳۰ میلیون تن سنگ‌آهن نیاز داریم. با توجه به آمارها، ما برای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد، باید سالانه ۱۶۲ میلیون تن سنگ‌آهن تولید کنیم. این در حالی است که بر اساس آمارها، سرمایه‌گذاری معادن سنگ‌آهن در سال ۱۳۹۸ نسبت به سال ۱۳۹۷ دارای رشد منفی بوده است. در این بین کاهش سرمایه‌گذاری در بخش سنگ‌آهن، اثر منفی خودش را نشان داده است. کارشناسان باور دارند که افت تولید سنگ‌آهن به دلیل سیاستگذاری غلط دولت بوده است. گفته می‌شود با این مدل مدیریت و عدم تکمیل اکتشافات تا ۱۴۰۴ به طور حتم تنها تا ۳۵ سال دیگر ذخایر سنگ‌آهن کشور کفاف نیازهایمان را می‌دهند. به این ترتیب از زاویه‌ای دیگر می‌توان گفت که مشکل اساسی در کمبود سنگ‌آهن نیست بلکه مشکل در مدیریت زنجیره فولاد است.
امروز حدود ۱۰۰ میلیون تن سنگ‌آهن در کشور تولید می‌شود، اما برای چهار سال آینده نیازها به ۱۸۰ میلیون تن خواهد رسید. مساله این است که این افزایش ۸۰ درصدی با فشار‌های قیمتی، چگونه محقق خواهد شد؟
مصرف فولاد کمتر از میانگین جهانی
بهرام شکوری رییس سابق کمیسیون معادن اتاق ایران در این رابطه به «جهان‌صنعت» گفت: بر اساس آخرین آمارها، تولید فولاد خام کشور در سال ۱۳۹۹ حدود ۳/۳۰ میلیون تن بوده در حالی که ظرفیت تولید فولاد خام کشور تا انتهای سال ۱۳۹۹ حدود ۳۹ میلیون تن بوده است. همچنین بر اساس آخرین گزارش طرح جامع فولاد تا پایان سال ۱۳۹۹ مجموع ظرفیت‌های فولاد از جمله فعال،‌ در دست اجرا و قابل تحقق ۵۵ میلیون تن بوده است. در این بین ظرفیت واحدهای فعال فولاد ۳۹ میلیون تن، ظرفیت طرح‌های در دست اجرا و قابل تحقق فولاد ۱۶ میلیون تن بوده است. به این ترتیب آمارهای تولیدی نشانگر آن است که توان تولید کمتر از ظرفیت‌هاست.
رییس سابق کمیسیون معادن اتاق ایران در ادامه با اشاره به میزان مصرف فولاد در ایران و مقایسه آن با آمارهای جهانی گفت: مصرف سرانه فولاد ایران در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۴۸ کیلوگرم بوده است. با توجه به رکود مسکن در دوران کرونا در سال ۱۳۹۷ میزان مصرف ۲۷۳ کیلوگرم بوده است و در حال حاضر روندی کاهشی یعنی به چیزی حدود ۱۳۰ کیلوگرم رسیده است. در حالی که میانگین سرانه مصرف جهانی فولاد ۳۰۰ کیلوگرم است. این عدد نشان می‌دهد که مصرف داخلی فولاد کمتر از میانگین جهانی است. او با اشاره به اینکه در رابطه با مصرف فولاد در افق ۱۴۰۴ دو سناریو وجود دارد، ‌اظهار کرد: سناریوی نخست این است که پیش‌بینی میزان مصرف داخلی فولاد ایران با افزایش جمعیت ۰۸/۱ درصد سالانه تا سال ۱۴۰۴ برابر با ۳۷۴ کیلوگرم خواهد بود اما بر اساس سناریوی دوم میزان مصرف داخلی فولاد ایران تا سال ۱۴۰۴ با استفاده از روش اقتصادسنجی برابر با ۲۹۸ کیلوگرم خواهد بود. او تاکید کرد: هر دو سناریو نشانگر افزایش مصرف فولاد تا سال هدف‌گذاری شده است.
ارزیابی ذخایر سنگ‌آهن ایران
در این بین مساله مهم این است که برای دستیابی به اهداف ۱۴۰۴ باید وضعیت ذخیره سنگ‌آهن کشور را به عنوان حلقه اول تامین زنجیره ارزش بررسی کنیم. ذخیره زمین‌شناسی سنگ‌آهن ایران حدود ۵ میلیارد تن است که ۳/۳ میلیارد تن آن ذخیره قطعی است. کارشناسان باور دارند که از نظر کیفیت، ۹۰ درصد سنگ‌آهن ایران از نوع مگنتیتی با میانگین عیار ۴۶ درصد است که تقریبا با میانگین جهانی برابری دارد. شکوری در ادامه بحث وضعیت ذخایر سنگ‌آهن ایران تصریح کرد: با توجه به اینکه ظرفیت تولید سنگ‌آهن ایران ۹۰ میلیون تن در سال ۱۳۹۹ بوده است؛ بنابراین جهت تداوم تولید ۵۵ میلیون تن فولاد سالانه به ۱۶۲ میلیون تن سنگ‌آهن نیاز است. او ادامه داد: در صورتی که با ۸۰ درصد ظرفیت کار کنیم برای تولید ۴۴ میلیون تن فولاد سالانه به ۱۳۰ میلیون تن سنگ‌آهن نیاز است.
سناریوهای مختلفی برای ارزیابی ذخیره سنگ‌آهن کشور به عنوان حلقه اول تامین زنجیره ارزش سنگ‌آهن تا فولاد وجود دارد. شکوری با اشاره به چند مورد گفت: سناریوی نخست این است که ۸۰ درصد ظرفیت فعال شود. در این روند وضعیت مصرف سنگ‌آهن کشور بدون اکتشافات جدید و افزایش ذخیره است. ضمن اینکه استراتژی واردات سنگ‌آهن مورد نیاز توسعه ظرفیت فولاد جنوب کشور با نگاه صادراتی ۸/۹ میلیون تن فولاد از سال ۱۴۰۴ به بعد و مصرف داخلی ۲/۳۴ میلیون تن است. او ادامه داد: سناریوی دوم نیز استراتژی واردات سنگ‌آهن مورد نیاز توسعه ظرفیت فولاد جنوب کشور با نگاه صادراتی ۷/۱۷ میلیون تن فولاد از سال ۱۴۰۴ به بعد و مصرف داخلی ۳/۲۶ میلیون تن است.
شکوری تاکید کرد: با توجه به ارقام و اعداد باید گفت که بدون اکتشافات جدید و افزایش ذخیره، ‌فعالیت با ۸۰ درصد ظرفیت ذخایر سنگ‌آهن کشور تا ۱۹ سال بعد از ۱۴۰۴، تداوم تولید ۴۴ میلیون تن فولاد را می‌توان تضمین کرد. اما در صورتی که از ۸۰ درصد ظرفیت تولید فولاد کشور در افق ۱۴۰۴ استفاده کنیم، نیاز به ۱۳۰ میلیون تن سنگ‌آهن داریم که این مقدار سنگ‌آهن برابر با مجموع ظرفیت‌های فعال و قابل تحقق کشور تا سال ۱۴۰۴ خواهد بود.
رییس سابق کمیسیون معادن اتاق ایران خاطرنشان کرد: به این ترتیب نیازی به واردات سنگ‌آهن نخواهیم داشت و حتی در صورتی که هیچ‌گونه اکتشافات جدیدی صورت نپذیرد، تولید موجود پاسخگوی نیاز کشور خواهد بود. اما برای تضمین ۲۵ ساله تولید ۴۴ میلیون تن فولاد با واردات سالانه ۲۸ میلیون سنگ‌آهن مورد نیاز و توسعه ظرفیت فولاد جنوب کشور با نگاه صادراتی ۸/۹میلیون تن فولاد از سال ۱۴۰۴ به بعد و همچنین تضمین ۳۲ ساله تولید ۴۴ میلیون تن فولاد با واردات ۵۰ میلیون تن سنگ‌آهن مورد نیاز و توسعه ظرفیت فولاد جنوب کشور با نگاه صادراتی ۷/۱۷میلیون تن از سال ۱۴۰۴ به بعد باید مورد توجه باشد.
چرا ایران عقب ماند!
گفته می‌شود که موانع زیادی بر سر راه افزایش تولید وجود دارد. تحریم‌ها و مشکل تامین انرژی از جمله موانع دست‌وپاگیر برای رونق تولید فولاد کشور است. به گفته فعالان فولادی متاسفانه تحریم‌ها صنعت فولاد را هدف قرار داده است. مشکل دیگری که صنعت فولاد را با توقف روبه‌رو کرده است، بحث تامین گاز و برق است. متاسفانه مدتی است که با توجه به کمبود برق و گاز صنعت فولاد آسیب‌دیده است. به طور حتم چشم‌انداز تولید فولاد کشور با قطعی گاز و برق دچار خدشه خواهد شد.
شکوری با اشاره به اینکه ایران جزو اولین‌ها از نظر ذخایر گازی است، ‌تصریح کرد: ما کشوری بودیم که از نظر انرژی برق و گاز هیچ مشکلی نداشتیم، حال چطور شده که صنایع با کمبود منابع انرژی مواجه شده‌اند!
او در ادامه با اشاره به اهمیت تمرکز بر آمایش سرزمینی گفت: استفاده بهینه از ذخایر سنگ‌آهن و مدیریت زنجیره به گونه‌ای امکان دارد که به جانمایی کارخانه‌ها توجه کنیم.
رییس سابق کمیسیون معادن اتاق ایران ادامه داد: مساله این است که چرا توسعه فولاد را در سواحل جنوبی رونق نمی‌دهیم که فشار کمتری به حمل‌و‌نقل ریلی وارد شود و به آب بیشتری دسترسی پیدا کنیم. ضمن اینکه مواد اولیه تولید فولاد از جمله سنگ‌آهن می‌تواند از کشورهای دیگر تامین شود تا کمترین فشار را به ذخایر داخلی وارد کنیم.