دو روی سکه توریسم ایران و عربستان

نادر نینوایی- دوران همه‌گیری کرونا، صنعت گردشگری جهان را با رکودی بی‌سابقه مواجه کرد و بسیاری اینگونه تصور می‌کردند که باید مسیری طولانی برای بازگشت این صنعت به شرایط پیش از همه‌گیری طی شود.
با این همه نگاهی به سیر پرشتاب صنعت توریسم مشخص می‌کند که کشورهای جهان یکی پس از دیگری در حال رسیدن به شرایط پیش از همه‌گیری هستند و پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند.
براساس گزارش سازمان گردشگری سازمان ملل، عربستان سعودی با رشد چشمگیر 69 درصد، پیشتاز این بهبود است و از مصر (23درصد)، لوکزامبورگ (24درصد)، اسپانیا (13درصد)، باربادوس (35درصد)، ژاپن (16درصد) و سریلانکا (7درصد) پیشی گرفته است.
سیر صعودی پرشتاب گردشگری عربستان سعودی به دلیل پروژه‌های زیرساختی عظیم، گردشگری مذهبی، میزبانی رویدادهای جهانی و اصلاحات سیاسی استراتژیک است که آن را به یک کشور برجسته در صنعت توریسم تبدیل کرده است. در حالی که مصر و اسپانیا بر جاذبه‌های تاریخی متکی هستند و ژاپن و سریلانکا بر گردشگری فرهنگی و مبتنی بر طبیعت تمرکز دارند، عربستان سعودی گزینه‌های متنوعی را در انواع گردشگری ارائه کرده و گردشگری لوکس، ماجراجویی و سرگرمی را با هم ادغام کرده است.
عربستان سعودی با سرمایه‌گذاری‌های بزرگ، سیاست‌های روادید ساده و چشم‌اندازی برای گسترش طولانی‌مدت گردشگری، خود را به عنوان یک مقصد جهانی پیشرو معرفی کرده است و از دیگر کشورها در زمینه بهبود گردشگری پس از همه‌گیری پیشی گرفته است.
این در حالی است که ایران در سال‌های پس از همه‌گیری کرونا با چالش‌های دیپلماتیک متعددی مواجه بوده است و البته تحت‌تاثیر تنش‌ها با اسرائیل و هشدار برخی کشورها به شهرواندان‌شان در خصوص سفر به ایران قرار داشته است.
از سوی دیگر برخلاف عربستان که دولت و حاکمیت این کشور عزمی جدی برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی گردشگری و تبلیغات گسترده با استفاده از ستاره‌های فوتبال و موسیقی دارد، بودجه قطره‌چکانی ایران برای تبلیغات و ایجاد زیرساخت، امکان جذب گسترده گردشگران به کشور را ناممکن کرده است
وضعیت رو به رشد گردشگری عربستان
بخش گردشگری عربستان سعودی شاهد رشد بی‌سابقه 69‌درصدی است و این موفقیت به واسطه سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی عظیم، مانند پروژه دریای سرخ، دروازه دیریه و نئوم انجام می‌شود که در حال بازتعریف گردشگری لوکس و ماجراجویی در این کشور هستند.
علاوه بر این، رویدادهای مهم بین‌المللی مانند فرمول‌یک، فصل ریاض و صنعت سرگرمی در عربستان برگزار می‌شود و برگزاری همین رویداد میلیون‌ها بازدیدکننده راهی این کشور کرده است. عربستان سعودی با سیاست‌های استراتژیک ویزا و ایجاد جاذبه‌ها در سطح جهانی، به خوبی در مسیر دستیابی به اهداف جاه‌طلبانه گردشگری خود قرار گرفته است. باید اذعان داشت که رشد استثنایی گردشگری عربستان سعودی ناشی از استراتژی چشم‌انداز 2030 این کشور است که بر تنوع بخشیدن به اقتصاد و گسترش بخش گردشگری تمرکز دارد.
عوامل کلیدی موفقیت‌های عربستان
برای آنکه دلایل رشد کم‌سابقه گردشگری عربستان را بهتر درک کنیم باید به چندین عامل کلیدی که در موفقیت آن نقش دارد، توجه کنیم. از جمله عوامل مهم در رشد روزافزون گردشگری عربستان، پروژه‌های توسعه‌ای بزرگ این کشور در بخش گردشگری است. پروژه‌های بلندپروازانه مانند نئوم، پروژه دریای سرخ، دروازه دیریه، و AlUla عربستان سعودی را به عنوان یک مرکز گردشگری لوکس، ماجراجویی و فرهنگی در سطح جهان مطرح کرده است. یکی دیگر از اقدامات اثرگذار عربستان در جهت جذب گردشگر، استفاده مناسب از ظرفیت گردشگری مذهبی است. عربستان سعودی به سبب وجود خانه مکه و شهر مدینه، سالانه میلیون‌ها زائر حج تمتع و عمره را جذب می‌کند. باید در نظر داشت که امکانات و زیرساخت‌های بهبود یافته، تجربه مسافران مذهبی را بهبود بخشیده است و این خود زمینه‌ساز تداوم جذب گردشگران مذهبی است. این کشور همچنین با معرفی ویزای الکترونیکی و ویزای هنگام ورود برای ملیت‌های مختلف، امکان سفر گردشگران خارجی را تسهیل کرده است.
از دیگر اقدامات سعودی‌ها برای مطرح شدن به عنوان یک قطب گردشگری در خاورمیانه، برگزاری رویدادها و سرگرمی‌های کلاس جهانی در عربستان است. سعودی‌ها میزبان رویدادهای بین‌المللی مهمی از جمله فرمول‌یک، جشنواره‌های موسیقی، نمایشگاه‌های فرهنگی و تورنمنت‌های ورزشی و مسابقات فوتبال رئال و بارسلونا هستند که مخاطبان جهانی متنوعی را به خود جلب کرده است. عربستان در کنار تمام این اقدامات سرمایه‌گذاری در هتلداری و زیرساخت‌ها را نیز از نظر دور نداشته است. هتل‌ها، استراحتگاه‌ها و مناطق تفریحی جدید به‌طور مداوم در عربستان در حال توسعه هستند و ارائه تجربه‌ای در سطح جهانی را برای بازدیدکنندگان تضمین می‌کنند. با این ابتکارات، عربستان سعودی یک معیار جهانی جدید برای بهبود و رشد گردشگری خود تعیین کرده است.
مسیر متفاوت گردشگری ایران
چنانچه بخواهیم توریسم ایران و عربستان را در مقام قیاس قرار دهیم باید اذعان داشت که تا این لحظه ایران نتوانسته در زمینه برگزاری رویدادهای مهم بین‌المللی نظیر فرمول‌یک و یا برگزاری مسابقات مهم فوتبال اقدامی اثرگذار انجام دهد و چه‌بسا که در این یک ساله برخی از مسابقات تیم ملی ایران هم به سبب ملاحظات فیفا و کنفدراسیون فوتبال آسیا در کشورهای دیگر و زمین بی‌طرف انجام شده است. در حوزه زیرساختی نیز شرایط دشوار اعطای تسهیلات و کم‌رونق بودن صنعت گردشگری موجب شده تعداد زیادی از هتل‌ها برای سال‌های متوالی در حال احداث باقی مانده و به بهره‌برداری نهایی نرسد، موضوعی که البته باتوجه به پیگیری‌های سیدرضا صالحی‌امیری، وزیر گردشگری امید آن می‌رود که در آینده گشایش‌هایی در آن حاصل شود.
از سوی دیگر تحریم‌های بین‌المللی امکان نوسازی ناوگان هوایی را از ایران گرفته است و سرمایه‌گذاری‌های انجام شده برای توسعه حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای هم پاسخگوی نیازهای گردشگری کشور نیست. در این سال‌ها تهیه بلیت قطار نه‌تنها برای گردشگران دشوار بوده بلکه ظرفیت محدود موجود کفاف درخواست جا‌به‌جایی مسافران عادی را نیز نداده است.
در حوزه بودجه‌های تبلیغاتی ایران برای معرفی گردشگری کشور نیز باید گفت بودجه‌های اختصاص یافته به واقع اندک است. در حالی که در کشورهای منطقه عموما به ازای جذب هر گردشگر دولت‌ها 5دلار برای بازاریابی و تبلیغات هزینه می‌کنند، این میزان در ایران حدود 5/2سنت است؛ رقمی که گواه فاصله نجومی با رقبای منطقه‌ای است.
در بازار رقابتی امروز، عربستان ستارگان فوتبال را به کشورش آورده و حضور سلبریتی‌هایی شناخته شده موسیقی جهان غرب و عرب را نشانه گرفته اما بودجه اندک ایران در عرصه تبلیغات گردشگری، چاره‌ای به جز آوردن چند اینفلوئنسر شبکه‌های اجتماعی از کشورهای نه‌چندان مطرح باقی نگذاشته است.
در نهایت باید گفت آنچه که مسلم است پیشرفت عربستان در عرصه گردشگری و دستاوردهای آن در شرایطی اتفاق افتاده که دولت و حاکمیت این کشور با سرمایه‌گذاری‌های هنگفت پا به این عرصه گذاشته‌اند و اگر قرار باشد که ایران هم در این رقابت باقی بماند، باید دولت فراتر از وزارت گردشگری با تعریف بودجه‌های اختصاصی به این بخش ورود کند و زمینه‌ساز توسعه صنعت توریسم در کشور شود.