دست برتر ایران در رقابت کریدورها

ایلیا حسینی- تحولات اخیر در خاورمیانه، به‌ویژه درگیری‌های میان ایران و اسرائیل، بر توسعه پروژه‌های ترانزیتی بزرگ در منطقه تاثیرات عمیقی داشته است. دو کریدور اصلی که از نظر ژئوپلیتیک و اقتصادی حائز اهمیتاند، «کریدور شمال- جنوب» که از ایران می‌گذرد و «کریدور عرب- مدیترانه» که از اسرائیل و کشورهای عربی عبور می‌کند، به‌عنوان رقبای مستقیم در تلاش برای تسهیل حمل‌ونقل بین اروپا و آسیا در نظر گرفته می‌شوند. با بررسی این دو کریدور، می‌توان تحلیل عمیقی از مزایای اقتصادی، چالش‌های امنیتی و تحولات دیپلماتیک اخیر ارائه داد.
کریدور شمال- جنوب؛ ویژگی‌ها و مزایای اقتصادی
کریدور شمال- جنوب، پروژه‌ای است که ایران، آذربایجان، روسیه و سپس اروپا را به یکدیگر متصل می‌کند. این کریدور به‌عنوان مسیری استراتژیک برای انتقال کالاها از جنوب آسیا (هند) به شمال اروپا طراحی شده و یکی از اصلی‌ترین اهداف آن کاهش زمان حمل‌ونقل کالا و کاهش هزینه‌های ترانزیت نسبت به مسیرهای سنتی مانند کانال سوئز است. براساس برآوردها، این کریدور می‌تواند زمان جابه‌جایی کالا از هند به اروپا را به ۲۰‌روز کاهش دهد در حالی که این زمان در مسیر دریایی سنتی تا ۴۵‌روز به‌طول می‌انجامد . از منظر صرفه اقتصادی، مسیر ایران از نظر هزینه‌های پایین‌تر ترانزیت و نزدیکی به منابع انرژی و همچنین زیرساخت‌های ترانزیتی موجود، برتری‌هایی نسبت به رقبای منطقه‌ای خود دارد. بنادر چابهار و بندرعباس در جنوب ایران نقش مهمی در این کریدور دارند و ایران تلاش دارد با توسعه این بنادر، جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی را تقویت کند، همچنین همکاری نزدیک ایران با روسیه و هند در این پروژه به‌معنای کاهش وابستگی به مسیرهای تحت کنترل کشورهای غربی و تحکیم روابط اقتصادی میان اعضای بریکس است.
کریدور عرب- مدیترانه؛ رقابت‌ و مزایای استراتژیک
در مقابل کریدور عرب- مدیترانه، مسیری است که از کشورهای عربی، از جمله عربستان، اردن و اسرائیل عبور کرده و به مدیترانه و سپس اروپا متصل می‌شود. این کریدور به‌ویژه پس از «پیمان ابراهیم» که روابط دیپلماتیک میان رژیم صهیونیستی و چند کشور عربی را تسهیل کرد، اهمیت بیشتری یافته است. از دید کشورهای غربی، این مسیر به‌دلیل عدم عبور از مناطق تحت نفوذ ایران، از نظر امنیتی مطمئن‌تر به‌نظر می‌رسد. از منظر اقتصادی، کریدور عرب- مدیترانه می‌تواند مزایایی نظیر کاهش زمان جابه‌جایی نسبت به مسیرهای طولانی دریایی را به‌همراه داشته باشد. با این حال، این مسیر با چالش‌هایی همچون نیاز به توسعه زیرساخت‌های جدید در کشورهای عربی و هزینه‌های بالاتر نسبت به کریدور شمال- جنوب مواجه است .
مقایسه دو کریدور؛ صرفه اقتصادی و زمان جابه‌جایی
از نظر اقتصادی، کریدور شمال-جنوب با استفاده از زیرساخت‌های موجود در ایران و روسیه، هزینه‌های کمتری نسبت به کریدور عرب-مدیترانه به‌همراه دارد. توسعه این کریدور با سرمایه‌گذاری‌هایی که از سوی هند، چین و روسیه در حال انجام است، باعث شده تا این مسیر به گزینه‌ای جذاب برای کشورهای اروپایی تبدیل شود. به‌ویژه که با کاهش زمان جابه‌جایی، این مسیر توانسته هزینه‌های حمل‌ونقل را به‌شدت کاهش دهد. در مقابل، کریدور عرب-مدیترانه همچنان در مراحل ابتدایی توسعه زیرساخت‌ها قرار دارد و کشورهای منطقه‌ای مانند عربستان و امارات برای تبدیل این مسیر به یک رقیب جدی برای کریدور ایران- اروپا نیاز به سرمایه‌گذاری‌های گسترده دارند، همچنین با توجه به افزایش تنش‌های منطقه‌ای میان ایران و اسرائیل، امنیت این کریدور نیز به یکی از چالش‌های اساسی تبدیل شده است .
نقش تحولات سیاسی و امنیتی در توسعه کریدورها
تحولات سیاسی منطقه، به‌ویژه تنش‌های میان ایران و اسرائیل، تاثیرات مهمی بر آینده این کریدورها دارند. از یک‌سو، کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس که به‌تازگی روابط خود را با ایران بهبود بخشیده‌اند، در تلاش‌اند از افزایش تنش‌ها جلوگیری کنند و پروژه‌های اقتصادی خود را پیش ببرند. در این میان، تلاش‌های ایران برای تقویت روابط اقتصادی با همسایگان و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در توسعه کریدور شمال-جنوب نیز ادامه دارد. کریدور عرب- مدیترانه به‌دلیل وابستگی بیشتر به اسرائیل و کشورهای غربی، از تنش‌های امنیتی منطقه‌ای رنج می‌برد. در واقع تشدید تنش‌ها در منطقه خطرات امنیتی را برای این کریدور افزایش داده و ممکن است کشورهای عربی را به‌سمت کاهش سرمایه‌گذاری در این مسیر سوق دهد.
چشم‌انداز ژئوپلیتیک و اقتصادی منطقه
با توجه به مقایسه دو کریدور می‌توان گفت کریدور شمال- جنوب به‌دلیل مزایای اقتصادی و امنیتی بیشتر، از چشم‌انداز بهتری برای تبدیل شدن به یک مسیر اصلی حمل‌ونقل بین آسیا و اروپا برخوردار است. توسعه زیرساخت‌های موجود در ایران و روسیه و همچنین همکاری‌های اقتصادی گسترده میان ایران، روسیه و هند، این کریدور را به گزینه‌ای جذاب‌تر برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی تبدیل کرده است. از سوی دیگر کریدور عرب- مدیترانه، با چالش‌های امنیتی و هزینه‌های بالاتر مواجه است و نیاز به توسعه زیرساخت‌های جدید و بهبود امنیت منطقه‌ای دارد تا بتواند به‌عنوان رقیبی جدی برای کریدور ایران- اروپا مطرح شود. در نهایت سرنوشت این دو کریدور به تحولات سیاسی و امنیتی منطقه وابسته است و سیاست‌های ژئوپلیتیک کشورهای دخیل در این پروژه‌ها نقش کلیدی در موفقیت یا شکست آنها خواهد داشت.