در مسیر آینده‌ای نامشخص

گروه فناوری- با گسترش فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی و افزایش وابستگی کشورها به سیستم‌های دیجیتالی، امنیت سایبری به یکی از اولویت‌های اصلی دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی تبدیل شده است. تهدیدات سایبری به‌ طور فزاینده‌ای پیچیده‌تر شده و زیرساخت‌های حیاتی کشورها مانند شبکه‌های مالی، مخابراتی، انرژی و بهداشتی را در معرض خطر قرار داده‌اند. ایران به عنوان یکی از کشورهایی که در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفت‌های قابل‌ توجهی داشته، با چالش‌های متعددی در زیرساخت‌های امنیت سایبری خود روبه‌رو است. این چالش‌ها نه‌تنها به دلیل ماهیت تهدیدات خارجی بلکه به دلیل نواقص داخلی، ضعف‌های ساختاری و نبود استراتژی‌های بلندمدت بوده که این کشور را در معرض خطرات گسترده‌تری قرار داده است.
ایران در چند سال گذشته تلاش‌های قابل ‌توجهی برای بهبود امنیت سایبری انجام داده است. ایجاد مراکز عملیات امنیت (SOC) در سازمان‌های حیاتی، توسعه سامانه‌های رصد ترافیک اینترنتی و مانیتورینگ حملات سایبری و همچنین راه‌اندازی نهادهایی مانند مرکز مدیریت امداد و هماهنگی عملیات رخدادهای رایانه‌ای (ماهر) نشان‌دهنده این است که ایران به صورت تئوریک به اهمیت امنیت سایبری واقف است. با این حال، این اقدامات تاکنون به دلایل مختلفی، از جمله ضعف در سیاستگذاری، نبود یک استراتژی جامع و فقدان هماهنگی بین نهادها، به نتایج ملموس و کارآمدی منجر نشده است. بررسی روند حملات سایبری در ایران نشان می‌دهد که زیرساخت‌های کشور، به ویژه در بخش‌های حیاتی مانند انرژی و مالی، همواره هدف حملات پیچیده سایبری بوده‌اند. حملاتی مانند «استاکس‌نت» در گذشته و تلاش‌های مداوم گروه‌های هکری دولتی و غیردولتی برای نفوذ به سیستم‌های حیاتی، تاکید بیشتری بر اهمیت تقویت زیرساخت‌های امنیت سایبری دارد. از سوی دیگر، رویکردهای ایران برای مقابله با این تهدیدات عمدتا به‌ صورت واکنشی و نه پیشگیرانه بوده که این خود یک نقطه ضعف اساسی است.
یکی از جدی‌ترین چالش‌های امنیت سایبری ایران، کمبود متخصصان آموزش‌دیده و حرفه‌ای است. اگرچه دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی در حال تربیت نیروهای جدید در حوزه فناوری اطلاعات هستند، اما کیفیت و تخصص مورد نیاز برای مقابله با تهدیدات سایبری پیچیده به‌ طور کافی در این نیروها وجود ندارد. از سوی دیگر، مهاجرت نیروهای متخصص به خارج از کشور به دلیل مشکلات اقتصادی و اجتماعی، موجب کاهش بیشتر نیروی کار ماهر در این زمینه شده است. این کمبود متخصصان باعث می‌شود بسیاری از سازمان‌ها نتوانند به‌ موقع تهدیدات سایبری را شناسایی و خنثی کنند.
از طرفی نهادهای مختلف دولتی و خصوصی در ایران هرکدام به‌ طور جداگانه در زمینه امنیت سایبری فعالیت می‌کنند. نبود یک نهاد مرکزی برای هماهنگی و نظارت بر این فعالیت‌ها باعث شده بسیاری از اقدامات پراکنده و غیرمنسجم باشند. حتی نهادهای امنیتی کشور که مسوول مقابله با تهدیدات سایبری هستند، به‌ دلیل اختلاف‌های داخلی و نبود دستورالعمل‌های مشترک، توانایی همکاری موثر را ندارند. این عدم هماهنگی باعث هدررفت منابع و زمان در مقابله با تهدیدات سایبری می‌شود. یکی از ضعف‌های اساسی در زیرساخت امنیت سایبری ایران، وابستگی زیاد به فناوری‌ها و نرم‌افزارهای خارجی است. بسیاری از تجهیزات و سامانه‌های مورد استفاده در زیرساخت‌های حیاتی ایران از کشورهای خارجی وارد شده و این وابستگی می‌تواند کشور را در معرض خطرات جدی قرار دهد. با توجه به تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌هایی که ایران در دسترسی به فناوری‌های پیشرفته با آن مواجه است، توسعه زیرساخت‌های بومی در حوزه امنیت سایبری باید در اولویت قرار گیرد اما تاکنون اقدامات انجام شده در این زمینه کافی نبوده و تولید و توسعه فناوری‌های بومی با چالش‌های فراوانی روبه‌رو است.
یکی از مهم‌ترین مشکلات در حوزه امنیت سایبری ایران، تمرکز بیش از حد بر جنبه‌های فنی و غفلت از جنبه‌های مدیریتی و سیاستگذاری است. اگرچه توسعه فناوری‌های امنیتی ضروری است، اما بدون وجود یک چارچوب مدیریتی قوی و هماهنگ، این فناوری‌ها به تنهایی قادر به محافظت کامل از زیرساخت‌های کشور نخواهند بود. سیاستگذاران باید به جای رویکردهای کوتاه‌مدت و پراکنده، به تدوین استراتژی‌های جامع و یکپارچه بپردازند. همکاری‌های بین‌المللی و تبادل دانش در حوزه امنیت سایبری می‌تواند به بهبود وضعیت فعلی کمک کند، اما ایران به دلیل مسائل سیاسی و تحریم‌ها از این فرصت‌ها به‌ طور کامل بهره‌مند نشده است. بنابراین ایران نیازمند سرمایه‌گذاری در برنامه‌های آموزشی پیشرفته در زمینه امنیت سایبری است. این آموزش‌ها باید در سطوح مختلف از مدارس تا دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی گسترش یابد. ایجاد یک نهاد مرکزی برای هماهنگی و نظارت بر فعالیت‌های امنیت سایبری در کشور ضروری است. این نهاد باید به‌ طور مستقل عمل کرده و تمامی نهادهای دولتی و خصوصی را در جهت مقابله با تهدیدات سایبری هماهنگ کند.
در نهایت امنیت سایبری در عصر دیجیتال به عنوان یکی از مهم‌ترین مولفه‌های امنیت ملی و اقتصادی کشورها شناخته می‌شود. ایران با توجه به توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، گسترش شبکه‌های ارتباطی و دیجیتالی‌ شدن بخش‌های حیاتی خود، به شدت در معرض تهدیدات سایبری قرار دارد. از آنجا که حملات سایبری می‌توانند خسارت‌های گسترده و جبران‌ناپذیری به زیرساخت‌های حیاتی مانند شبکه‌های انرژی، حمل‌ونقل، مالی و سلامت وارد کنند، ایجاد یک زیرساخت امنیت سایبری کارآمد و بومی در ایران امری اجتناب‌ناپذیر است. به طور کلی، ایران با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک خود و حجم گسترده حملات سایبری که متوجه آن است، باید به طور فعال در جهت تقویت زیرساخت‌های امنیت سایبری خود گام بردارد. این مساله نه‌تنها برای حفاظت از اطلاعات و دارایی‌های دیجیتال کشور، بلکه برای حفظ اعتماد عمومی و استمرار فعالیت‌های حیاتی اقتصادی و اجتماعی ضروری است. بدون یک تحول اساسی در سیاستگذاری‌ها، مدیریت منابع انسانی و توسعه فناوری‌های امنیتی بومی، ایران در مواجهه با تهدیدات سایبری با چالش‌های فزاینده‌ای روبه‌رو خواهد بود که می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای امنیت ملی به همراه داشته باشد.