در محاصره بحرانها؛ آلودگی، ناترازی و ناکارآمدی
ابراهیم خوشگفتار، رییس سابق سندیکای تولیدکنندگان برق
در یکی از داستانهای مثنوی معنوی مولانا حکایت مردی روایت شده که برای خود خانهای ساخت و از خانه قول گرفت که تا وقتی زنده است به او وفادار باشد، بر سرش خراب نشود و قبل از هر اتفاقی وی را آگاه کند. پس از مدتی ترکی در دیوار ایجاد شد، مرد فورا با گچ ترک را پوشاند اما کمی بعد دوباره در جایی دیگر از دیوار ترکی ایجاد شد و باز هم مرد با گچ ترک را پوشاند. این اتفاق چندین بار دیگر تکرار شد تا اینکه روزی ناگهان خانه فرو ریخت. مرد با سرزنش قولی که گرفته بود را یادآوری کرد و خانه پاسخ داد هر بار خواستم هشدار بدهم و تو را آگاه کنم، دهانم را با گچ گرفتی و مرا ساکت کردی؛ این هم عاقبت نشنیدن هشدارها!
واقعیت این است که شرایط اداره کشور هم این روزها بیشباهت به داستان مولانا نیست. هوای آلوده میراث قبل از انقلاب است که با زمستان میآید و با چند روز تعطیلی گذر میکنیم تا سال آینده. هر سال با افزایش تعداد خودروها، ساختوساز بیش از اندازه، کمبود گاز برای تامین سوخت نیروگاهها و جایگزینی گازوئیل و سپس مازوت شرایط سختتر از سال قبل میشود. عمده نیروگاههایی که امکان مصرف سوخت مازوت دارند، در نزدیکی یا در شهرهای بزرگ واقع شدهاند و آلودگی شهر را بیشتر میکنند. سالهای پیش دادستانی مخازن مازوت نیروگاهها را پلمب کرده بود اما با کمبود گاز و مشکل خاموشی برق با موافقت مقامات مسوول از چند سال قبل استفاده از آن مجاز شد. در دنیا بعضی کشورها از مازوت زغالسنگ استفاده میکنند اما شرایط زیستمحیطی را فراهم میسازند. سالهاست که در مورد گوگردزدایی از مازوت قرار است اقدام شود اما کار اساسی صورت نگرفته، با وجود اینکه از سال۱۴۰۰ استفاده از مازوت در زمستان ضروری بوده است. نکته مهم دیگری که نباید از نظر دور داشت استفاده از وسایل نقلیه عمومی و خصوصی است. در اکثر کشورها به دلیل بالا بودن نرخ سوخت- بیش از یک دلار برای هر لیتر بنزین/گازوئیل- شهروندان به دنبال کممصرفترین خودرو و نصب سیستم اتوماتیک خاموشی خودروها در پشت چراغ قرمز یا ترافیک هستند تا هزینه کمتری برای سوخت پرداخت کنند. متاسفانه اما در ایران با عرضه انواع انرژی از جمله بنزین، گازوئیل و برق با نرخ پایین مسیر نادرستی را در پیش گرفتهایم. مالکان خودروها اساسا دغدغهای در خصوص میزان سوخت مصرف خودرو ندارند. از ۱۳۹۹ تاکنون، اکثر خودروهای وارداتی، مصرف بالای۱۰لیتر داشتهاند و این در حالی است که از سال۱۴۰۱ براساس اعلام وزارت نفت واردات ۲میلیون لیتر بنزین آغاز شده و امروز به ۶میلیون لیتر – طبق گفته رییس سازمان برنامه- رسیده است. سوال اینجاست که باوجود نیاز کشور به واردات بنزین، چرا زمینه برای واردات چندین میلیون دلار خودروی خارجی با مصارف بالا فراهم شده است؟
درست در همین شرایط نابسامان جوی با آلودگی هوای زیاد و پرخطر در بسیاری از کلانشهرهای کشور، پیامهای متعدد برای مصرف بهینه آب و برق هم به مردم مخابره میشود. اینکه امروز با ناترازی جدی در حوزه برق و آب مواجه هستیم غیرقابل انکار است اما نکته اینجاست که نمیشد با اتکا به قوانین موجود از بروز این ناترازیها جلوگیری کرد. یادآور میشوم که وزارت نیرو تکالیف تعیینشده در برنامه پنجم و خیلی از قوانین و حتی مصوبات داخلی خودش را اجرا نکرد و عدم انجام تعهدات قانونی در مقابل سرمایهگذاران حوزه تولید برق، به توقف سرمایهگذاری در بخش نیروگاهی از سال۱۳۹۵ منجر شد که تبعات و پیامدهای آن در سال۱۴۰۰ خود را نشان داد ضمن اینکه وزارت نیرو در مورد مصرف بیرویه برق هم اقدام عملیاتی ثمربخشی نداشته و همین امر به شکل جدیتری به ناترازیها دامن زده است.
در طول سالهای اخیر فعالان و دلسوزان صنعت برق بارها نسبت به بروز این شرایط هشدار داده بودند اما متاسفانه در یک برهه زمانی وزیر نیرو و مدیرعامل توانیر بر این باور بودند که برای بحران ۲۰۰ساعته پیک برق نباید سرمایهگذاری هنگفتی انجام شود و صرفا باید از مسیر بهینهسازی مصرف، این مساله را حل و فصل کرد. نتیجه بیتوجهی به هشدارها، بروز خاموشیهای گسترده از سال۱۳۹۷ تاکنون بوده که به نظر میرسد حل آن به سادگی امکانپذیر نخواهد بود.
بهینهسازی و کنترل مصرف برق موضوعی است که از سال۱۳۷۷ مطرح شده و هر یک از وزیران نیروی وقت برنامهها و وعدههای متعددی را برای اجرایی کردن این امر مطرح کردهاند که به نظر میرسد تا امروز به نتیجه روشن و ملموسی نرسیدهاند.
در حوزه تولید انرژیهای تجدیدپذیر هم باوجود تمرکز دولتهای مختلف بهویژه دولت یازدهم موضوع به دلیل عدم انجام تعهدات قانونی و مالی وزارت نیرو، مطابق برنامههای پیشبینی شده، پیش نرفته است. درخصوص بهینهسازی نیروگاهها با اجرای بخش بخار نیروگاههای سیکل باز در سال۱۳۹۲ قراردادهایی با سرمایهگذاران منعقد و پروژههای مربوط به احداث بخش بخار برخی نیروگاهها در قالب قراردادهای بیع متقابل تعریف و اجرایی شد اما در نهایت با بدعهدی دولت و وزارت نیرو در انجام تعهدات قانونیشان، اجرای این پروژهها هم متوقف ماند.
در حال حاضر هم دوباره احداث نیروگاههای خورشیدی به صورت جدی در دستور کار دولت قرار گرفته و اقدامات موثری در این راستا انجام شده اما سوال این است که آیا حل مشکل کمبود برق با راهاندازی نیروگاههای خورشیدی قابل حل خواهد بود یا تمرکز بر این موضوع ممکن است به بروز مشکلات بزرگتری برای صنعت برق کشور منجر شود؟
یادآوری میکنم که پکن در سال۲۰۱۴ شهر آلوده بود. در همان سال نخستوزیر چین در یکی از سخنرانیهای خود از عزم دولت برای اجرای برنامههایی به منظور مقابله با آلودگی خبر داد و امروز پکن شهر پاک است.
در ایران اما باوجود گذشت سالها از بروز این آلودگی همچنان گرفتار شعارها و وعدهها هستیم و فقط به تعطیلی شهر برای چند روز بسنده میکنیم. در نهایت میبینیم که دوباره سال بعد آلودگی هوا با ابعادی به مراتب گستردهتر رخ میدهد و اقدامی جز افزایش تعداد روزهای تعطیلی نداریم.
واقعیت اما این است که شرایط سختتر و بحرانیتر از آن است که با اقداماتی از این دست بتوان از آن عبور کرد، باید پذیرفت که با وجود گستردگی مشکلات به ویژه ناترازیهای جدی در حوزه انرژی آب و… کشور توسط کارمندان ارشد وضع موجود فقط اداره میشود در صورتی که به مدیرانی جسور، کارآمد با توانایی تغییر و اجرایی نیاز دارد تا بتوانند برای حفظ منافع ملی و حل مشکلات گام بردارند.
به امید آن روز…
