25 - 01 - 2023
در داووس ۲۰۲۳ چه گذشت؟
محمود سریعالقلم*- در داووس ۲۰۲۳ نسبت به گذشته، کارآفرینان و سیاستمداران آفریقایی و آسیایی حضور پررنگتری داشتند. در سال ۲۰۸۰، ۸۳ درصد جمعیت جهان در آسیا و آفریقا خواهند بود و رشد آنها محرکهای برای کل جهان محسوب میشود. تفاهم آمریکا و چین نیز در مباحث داووس برای کاهش تنش و همکاری قابل مشاهده بود. با توجه به اینکه ۲۶ درصد مردم جهان به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند و ۳۲۰ میلیون نفر به کمکهای فوری بشردوستانه نیازمند هستند، در کل، تاکید اصلی داووس بر فناوریهای جدید برای حل اینگونه مشکلات انسانی و زیستمحیطی بود.
طی چهار روز از ۲۷ تا ۳۰ دی ۱۴۰۱، اجلاس سالانه مجمع جهانی اقتصاد با ۳۷۲ میزگرد و سخنرانی تشکیل شد. گزارش زیر به مباحثی که پیرامون توسعهیافتگی در این اجلاس مطرح شدند میپردازد. شاید با اطمینان کامل بتوان گفت که در عموم چند صد میزگرد و سخنرانی، یک واژه هزاران بار تکرار شد.
اهمیت اتصال و تعامل میان کشورها و جهانیزدایی با توجه به انقلاب دیجیتالی، دیگر غیرقابل تصور و بازگشتناپذیر است. در مقابل، طراحیهای جدید برای جهانیتر شدن در راه است. تقسیمبندی کشورها از این به بعد به درصد دیجیتالی شدن جامعه و اقتصاد آنها ارتباط پیدا خواهد کرد. در این مسیر، چین، آمریکا، هند، آسیایشرقی، اروپا و کشورهای عربی خلیجفارس به ترتیب دیجیتالیترین مناطق جهان هستند. بقیه جهان با سرعت به مراتب کمتری این مسیر را طی میکنند. حدود ۴۰ درصد ارتباطات در جهان، میان Dataها است و ماشینها با هم تعامل دارند. با عمومی و تجاری شدن محاسبات کوآنتومی، سرعت کار در پزشکی، مهندسی، کشاورزی و بازارهای مالی، به صورت غیرقابل تصوری تصاعدی خواهد بود. در آیندهای نهچندان دور، تبادل دیجیتالی به مراتب وسیعتر از تبادل کالا خواهد شد. هوش مصنوعی جای بسیاری از کارهایی که پزشکان امروزانجام میدهند را خواهد گرفت. رابطه میان تولیدکننده خودرو و مصرفکننده آن از حالت یکطرفه و خطی به رابطه دورانی و تعامل دائمی میان تولیدکننده و مصرفکننده بر بستر ابر انجام خواهد گرفت.
این امکان وجود خواهد داشت که افراد با فناوری درون خودرو، بتوانند در جلسه شرکت کنند. احتمال دارد تمام کاربردهای تلفن هوشمند در عینک طراحی شود تا افراد مجبور به حمل گوشی نباشند. خودروهای کاملا هوشمند برای تحویل کالا به زودی به بازار خواهند آمد (شرکت Qualcomm در آمریکا). دویست ماهواره با دقت ۵۰ سانتیمتر میتوانند ۱۰ بار در روز از کل کره زمین عکسبرداری کنند. کیفیت عکسبرداری از طریق ماهواره نسبت به جلبکها، خاک کشاورزی، حیاتوحش و وضعیت آب، فقط در دو سال گذشته ۱۰ برابر شده و این سطح از Data، زمینه کشف مشکلات زیستمحیطی را فراهم کرده است. به عنوان مثال، از طریق این عکسبرداریهای ماهوارهای، محققان متوجه شدهاند فقط در سال ۲۰۲۲، به اندازه مساحت کشور هلند در کره زمین جنگلزدایی شده است. حدود ۲۵ درصد تبادلات اینترنتی کل جهان در اختیار شرکت Cloudflare است. تنها چینیها با توجه به ۲۵ ماهوارهای که برای اتصالات ۵G خود در اختیار دارند خارج از اینترنت موجود جهانی عمل میکنند. دیجیتالی شدن جهان در حدی اهمیت پیدا کرده که بعضی معتقدند اهمیت ردیابی اطلاعات کمتر از تسلیحات در سرنوشت جنگ اوکراین نخواهد بود.
در تحقق Digitalization، شرکتها با شدت بیشتری از گذشته در حال تعامل، یادگیری و انجام پروژههای مشترک هستند. یک وزیر اسبق خزانهداری آمریکا در این رابطه گفت: اشتباه بزرگی است که دولت آمریکا با فکر امنیت ملی درصدد کاهش نرخ رشد اقتصادی کشور چین برآید. همکاری فناوری با چین به نفع کل جهان است. همینطور در داووس مطرح شد که اگر طی چند دهه گذشته به واسطه کارگر ارزان، کالاها و خدمات چینی به موجب جهانی شدن در اختیار همه قرار نگرفته بود، مصرفکنندگان در جهان امروز با تورم بسیار بالاتری روبهرو بودند. آمریکا از طریق Chip Act، محدودیتهایی را برای برخی تعاملات فناوری به ویژه در تولید تراشه برای شهروندان خود اعمال کرده است. از هر ۱۰ نفر رییس شرکت در آمریکا، سه نفر از کمبود نیروی کار در حوزه IT و مهندسی نرمافزار شکایت میکنند. در حالی که در دوره کرونا، بیکاری در آمریکا به ۱۴ درصد رسیده بود، هم اکنون به ۵/۳ درصد کاهش پیدا کرده و تعداد کار از متقاضیان بیشتر شده است. آلمان، کانادا و آمریکا در مهندسی و پزشکی به شدت به نیروی کار نیازمند شدهاند تا بتوانند در شرایط پس از کرونا به نرخ رشد اقتصادی بالای ۳ درصد دست یابند. از این رو، جنبش گستردهای در اروپا و آمریکا برای آموزشهای جدید، تجدید مهارت و کسب مهارتهای جدید آغاز شده است.
این در حالی است که آسیا، مشکل نیروی کار ندارد و با بازگشایی و بازگشت چین به تولید و بازارهای جهانی، پیشبینی میشود جایگاه آسیا از GDP جهانی از
۳۵ درصد فعلی به ۴۵ درصد در سال ۲۰۲۷ افزایش یابد. هرچند نرخ تورم در دو ماه گذشته در سطح جهانی نسبت به اوایل ۲۰۲۲ کاهش یافته، ولی انتظار میرود با گسترش فعالیتهای اقتصادی به خصوص در آسیا، جهان شاهد افزایش تورم ۲-یک درصد در سال ۲۰۲۳ باشد. گفته میشود سرمایه برای سرمایهگذاری به وفور یافت میشود، اما در شمال آمریکا، غرب اروپا و شرق آسیا به مراتب سهلتر قابل دسترسی است تا در کشورهای جهان سوم، به طوری که نرخ بهره بانکهای غربی برای بسیاری از کشورهای جنوب تا هفت برابر افزایش مییابد.
شاید نزدیک به یکسوم از میزگردهای داووس ۲۰۲۳ مربوط به موضوع انرژی، امنیت انرژی و انرژیهای تجدیدپذیر بود. آلمانیها در کمتر از یک سال، چندین ترمینال LNG که معمولا چندین سال طول میکشد را تکمیل کردهاند. آلمان تا سال ۲۰۳۰، چهارصد میلیارد یورو در انرژیهای تجدیدپذیر سرمایهگذاری خواهد کرد، به طوری که ۸۰ درصد برق مورد نیاز خود را از این طریق تولید خواهد کرد. به موجب قطع گاز روسیه به اروپا و فوریت تامین انرژی برای صنعت آلمان، تنها در سه سال آینده ۱۸۰ میلیارد یورو در انرژیهای تجدیدپذیر سرمایهگذاری خواهد شد. دولت بایدن موفق شد با تصویب لایحه کاهش تورم در کنگره آمریکا، ۳۶۰ میلیارد دلار به تخفیفهای مالیاتی و سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر اختصاص دهد. تحول گستردهای در جهان برای تولید باطری در حال شکلگیری است. چینیها از ۱۰ سال پیش متوجه این موضوع شدند و هم اکنون در ۵۰ درصد از فلزات مورد نیاز تولید باطری سرمایهگذاری و انحصار ایجاد کردهاند. جهان به شدت به کره جنوبی و چین در صنعت باطری وابسته است. در عین حال با مشخص شدن سقف ۲۰۳۵ برای کربنزدایی در خودروهای اروپا، چینیها از چند سال پیش سرمایهگذاری گستردهای در مجارستان برای تولید باطری شروع کردهاند تا بازار اروپا را طی دهه آینده در دست گیرند. با گستردگی مصرف باطری در خودروها و کامیونها، تقاضای قابلتوجهی بر استخراج فلزات مورد نیاز در آفریقا و استرالیا شروع خواهد شد و هر دو منطقه طرحهای وسیعی با شرکتهای به خصوص چینی و اروپایی استخراج معادن آغاز کردهاند.
سرمایهگذاری در انرژی خورشیدی به طور وسیعی در جهان در حال گسترش است و پیشبینی میشود برخلاف گذشته که سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر بسیار بالا بود، به تدریج کاهش یابد، به طوری که اگرچه در گذشته نهچندان دور، هزینه یک کیلوگرم پانل خورشیدی تا صد دلار بود، هم اکنون به زیر ۱۰ دلار رسیده است. سرمایهگذاری در انرژی هستهای و هیدروژن نیز در آسیا، اروپا و شمال آمریکا به صورت تصاعدی در حال افزایش است. غربیها سال ۲۰۵۰ و چینیها ۲۰۶۰ را زمان تحقق کربنزدایی تعیین کردهاند. در این چارچوب، قرار است یک تریلیون درخت در جهان کاشته شود که ۶۵ میلیارد آن در چین خواهد بود، زیرا ۳۰ درصد اکسید کربن در اتمسفر را چین، ۱۱ درصد آمریکا و ۷ درصد را اروپا تولید میکنند. قاره آفریقا در مجموع تنها ۳ درصد اکسید کربن کره زمین را تولید میکند، ولی با توجه به افزایش جمعیت آن از ۳/۱ میلیارد نفر فعلی به ۲ میلیارد نفر تا سال ۲۰۵۰، پیشبینی میشود این درصد به شدت رشد کند. پیشبینی میشود جمعیت نیجریه تا ۳۰ سال آینده به بالای ۵۰۰ میلیون نفر برسد. از این رو، آمریکا ۱۰ میلیارد دلار برای انتقال از مصرف زغالسنگ به انرژیهای تجدیدپذیر و گاز طبیعی در اختیار کشورهای آفریقایی قرار خواهد داد.
بازگشت چین به بازار و کالا در جهان، موتور رشد اقتصادی در ۲۰۲۳ و بعد از آن خواهد بود. یکی از دقیقترین سخنرانیهای داووس ۲۰۲۳ به Liu He معاون نخستوزیر چین برمیگردد. او با صراحت در واژهها، مفاهیم و سیاستگذاریهای پیشروی دولت و حاکمیت چین را بیان کرد. او سه بار بر اهمیت حفظ صلح جهانی تاکید کرد و رقابت را مبنای تعاملات جهانی دانست. او بازار را مبنای توسعه دانسته و هدف میانمدت حاکمیت چین را «رفاه مشترک و عمومی» قلمداد کرد و گفت: تا ثروت ملی تولید نشود، رفاه عمومی تحقق پیدا نمیکند. او بر افزایش مصرف داخلی، سرمایهگذاری سبز برای انرژیهای تجدیدپذیر، مالکیت بخش خصوصی، دست باز بخش خصوصی برای فعالیت اقتصادی، مدلهای پیشرفته Business، نوآوری داخلی و تعامل با خارجیها، ثبات مالی، ایجاد فرصتهای برابر برای همه مردم، اهمیت ویژه به مسکن و مستغلات که ۴۰ درصد وام بانکی را به خود اختصاص داده و همینطور مدرنیزه و دیجیتالی کردن اقتصاد کشور و در نهایت ایجاد فضای مستعد برای سرمایهگذاری مستقیم خارجی تاکید کرد.
در کنار سخنان بسیار شمرده رهبران آلمان و چین، سه کشور در داووس ۲۰۲۳ بسیار درخشیدند: هند، عربستان و امارات. روحیه مثبت در میان هندیها برای رشد و توسعه وصفناپذیر است و تمام سخنرانان هندی آن را مدیون تشخیص و برنامهریزی و مدیریت دولت میدانند. در صنعت تراشه، هندیها سرمایهگذاری عظیمی را با حمایت تلویحی آمریکا برای شکستن انحصار چین آغاز کردهاند. دولت هند به ۸۰۰ میلیون نفر غذای رایگان میدهد. هندیهای مشغول به کار در خارج از کشور حدود ۱۰۰ میلیارد دلار به هند میفرستند. تحرک بسیاری از نسل جوان برای پیوستن به نیروی کار آغازشده و دولت هند برای تحصیل، آموزش و بهداشت ۳۲۰ میلیون هندی بین سنین ۶ تا ۱۶ سال برنامهریزیهای گستردهای انجام داده است.
هند طی سالهای آتی به اقتصاد سوم جهان ارتقا یافته و ژاپن را پشتسر خواهد گذاشت. انسجام فکری و سیاستگذاری در میان Eliteهای هندی تحسینآمیز است و دولت به طور همهجانبهای از رشد و ثروتمندشدن بخش خصوصی با سیاستگذاریهای مناسب حمایت میکند. دولت هند همه شرکتها را موظف کرده تا ۲ درصد از درآمد خود را صرف مسوولیتهای اجتماعی و رشد عمومی کنند. عربستان در انرژیهای تجدیدپذیر به خصوص خورشیدی و هیدروژنی، ۴۰ میلیارد دلار سرمایهگذاری کرده و در پروژههای ۱۴ کشور نیز سهم مهمی دارد. عربستان و امارات با صدها پروژه مشترک با آمریکا، اروپا، چین و کرهجنوبی در حال مدرنیزه کردن، دیجیتالی کردن، صرفهجویی در مصرف انرژی و طرحهای تولیدی اشتغالزا در مسیر تحولات عظیم اقتصادی، ثروتیابی و کسب رضایت شهروندان خود هستند.
عموم مدیران و سیاستمداران کشورهای درحال توسعه در داووس تاکید داشتند که بدون مشارکت مالی، فناوری و دانشی نمیتوان وضعیت کشور را بهبود بخشید. دیجیتالیشدن جهان باعث شده که دولتها دیگر نتوانند ناکارآمدی خود را مخفی کنند. بیتوجهی به بهرهوری و نیازهای عامه در نهایت به بیثباتیهای اجتماعی منجر میشود. ثبات در سیاستگذاری و دولتهای همکار با بخش خصوصی، به روشی جهانشمولی تبدیل شده است. اگر کشورها ساختار دیجیتالی خود را نسازند، در سالهای نهچندان دور از صحنه رقابت و بهرهوری در جهان عقب خواهند ماند. هرچند اتوماسیون به تعطیلی برخی مشاغل خواهد انجامید، اما با کسب مهارتهای جدید در جهان دیجیتال، شغلهای جدیدی برای شهروندان ایجاد خواهد شد. بسیاری از شرکتها به این نتیجه رسیدهاند که با چهار روز کار، بهرهوری کارمندان به مراتب افزایش پیدا میکند. با دنیای جدید دیجیتال که اولین مظهر تبلور آن در بهداشت و تغذیه خواهد بود، امید به زندگی در غرب به حدود ۱۲۰ سال و در کشورهای نوظهور اقتصادی به حدود ۱۰۰ سال خواهد رسید. در این رابطه اقتصاددان مارتین وُلف اظهار کرد که وقتی حوزه سیاست مسیر اشتباهی برود، رشد اقتصادی و توزیع صحیح منابع تحقق پیدا نمیکند.
او در جلسهای در تبیین بحث اصلی کتاب خود تحت عنوان بحران سرمایهداری دموکراتیک اظهار کرد که غرب در جلوگیری از انحصار ثروت و کنترل سیاست توسط ثروتمندان باید اقدامات جدی انجام دهد و نمیتواند با این درجه از اختلاف طبقاتی پیش برود، زیرا این باعث خواهد شد تا نظریه «حامی» افلاطونی تحقق یافته و سیاستمداران دستراستی قشری در غرب به قدرت برسند. هر چند غرب آنقدر ثروتمند است که گردش زندگی در آن انجام میپذیرد ولی فاصلهها به تدریج قابل تحمل نخواهند بود.
علاوهبر این، مدیران اظهار کردند که دولتها بهتنهایی نمیتوانند مسائل کشورشان را حل کنند و مشارکت با داخل و خارج فرمول تجربهشده جهانی است. یکی از مشکلات فزاینده در جهان، گسترش اطلاعات غلط است و صرفا با همکاری کشورها و تفاهم میان آنان این مشکل قابل حل است. بدون دسترسی به اطلاعات و آگاهی از دیگران، در رقابتهای هوش مصنوعی، کشورها به جایی نخواهند رسید زیرا هرکه Database بیشتری داشته باشد، هم از فناوری بهتری استفاده میکند و هم به عمق مسائل بهتر پی میبرد.
ظرفیت حکمرانی دولتها با این شاقول سنجیده میشود که چگونه با شوکهای اقتصادی و سیاسی برخورد میکنند و چقدر در پیشبینی آنها توانایی و مهارت دارند. یک مقام از سازمان ملل اشاره داشت که در کشورهای آمریکای مرکزی، آنقدر افراد دولتی به حفظ سمت و مقام خود فکر و تلاش میکنند و مافیاهای اقتصادی و سیاسی درست کردهاند که هرچه افراد با استعداد و با مهارت هستند از سیستم دولتی و تصمیمسازی دور میمانند و دولتیها در مدارهای انحصار و فساد مالی خود، کشورهای آمریکای مرکزی را در فقر و جمود نگه داشتهاند. چندین سخنران به موفقیت تیم فوتبال مراکش در جامجهانی اشاره کردند که به همت دولت این کشور با برنامهریزی از سال ۲۰۱۰ و با مشارکت فوتبالیستهای مراکشی مقیم خارج، تیمی توانمند با استفاده از تجربیات جهانی و مربی مراکشی و نزدیک به ۱۲ سال سرمایهگذاری به چنین جایگاهی رسید. دولتی که برای آینده خود با مشارکت داخلی و خارجی سرمایهگذاری نکند، با چالشهای جدی زیستمحیطی، اشتغال، فناوری، ارائه خدمات عمومی و در نهایت امنیت اجتماعی و ملی روبهرو خواهد شد.
در داووس ۲۰۲۳ جلسات اندکی پیرامون مسائل ژئوپولیتیکی برگزار شد، اما حذف کامل روسیه در مباحث و میزگردها مشهود بود. در اجلاس امسال، نه نویسندگان، نه سیاستمداران و نه کارآفرینان روسی هیچکدام به داووس دعوت نشده بودند. تصویر بسیار منفی از سیاستها، نیات و عملکرد روسیه در میزگردها موج میزد. «فضای حمایتی از اوکراین» در مباحث و سخنرانیها، حضور قابلتوجهی داشت. این فضا، توانایی و قدرت نرم غرب را در به حاشیه راندن و تضعیف روسیه به نمایش میگذارد. اروپاییها حفظ اوکراین و حمایتهای همهجانبه خود را با اعتقاد راسخ بیان کردند. کشورهای کوچکتر اروپای شرقی و مرکزی به مراتب ضد روستر از کشورهای غرب اروپا خود را نشان میدادند و پرسشهای فراوانی را مطرح میکردند: آینده روابط اروپا و روسیه چیست؟ چگونه میتوان تحریمهای ثانویه علیه مسکو تنظیم کرد؟ به چه صورت میتوان همکاری کشورهای آمریکای لاتین و آسیا را با روسیه محدود کرد؟ آیا اروپاییها باید خودشان را به یک جنگ فرسایشی عادت دهند؟ تا چه میزان اروپاییها باید برای تقویت بنیه نظامی خود سرمایهگذاری کنند؟
یک مقام نظامی اروپایی اظهار کرد که اعضای ناتو به شدت از طرف آمریکاییها تحت فشار هستند تا توانمندیهای نظامی خود را به صورت تصاعدی افزایش دهند. او همچنین به یک نکته مهم سیاسی و چهبسا علمی-حقوقی اشاره کرد: فعال کردن ماده پنج اساسنامه ناتو منوط به یک تصمیم سیاسی است و نه ضرورتا شرایط نظامی. عموم افراد در کشانده شدن جنگ اوکراین به ابعاد هستهای بسیار نگران بودند. اما فارغ از این فضای حمایتی و مثبت روانی نسبت به اوکراین، واقعیت این است که بازسازی به خصوص ساختار عمرانی اوکراین حدود یک تریلیون دلار هزینه دارد و این در صورتی است که تهاجم پیشبینیشده بهار آینده روسیه تحقق نپذیرد. آمریکا و اروپا تا به حال حدود ۱۰۰ میلیارد دلار هزینه کرده و قرار است طی دو سال آینده هزینه کنند. اوکراین به مهمترین موضوع ژئوپولیتیک جهانی تبدیل شده و نگرانیها و بیثباتیهای فراوانی را به وجود آورده است ضمن اینکه چهره روسیه در اروپا برای درازمدت تخریب شده است. دو پرسش کانونی در این میان در مباحث داووس قابل شناسایی بود: آینده مردم اوکراین چیست؟ با این سطح از تحریم و انزوا، آینده روسیه و حاکمیت فعلی آن چه خواهد بود؟
در داووس ۲۰۲۳ نسبت به گذشته، کارآفرینان و سیاستمداران آفریقایی و آسیایی حضور پررنگ تری داشتند. در سال ۲۰۸۰، ۸۳ درصد جمعیت جهان در آسیا و آفریقا خواهد بود و رشد آنها محرکهای برای کل جهان محسوب میشود. تفاهم آمریکا و چین نیز در مباحث داووس برای کاهش تنش و همکاری قابل مشاهده بود. با توجه به اینکه ۲۶ درصد مردم جهان به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند و ۳۲۰ میلیون نفر به کمکهای فوری بشردوستانه نیازمندند، در کل تاکید اصلی داووس بر فناوریهای جدید برای حل اینگونه مشکلات انسانی و زیستمحیطی بود.
به موازات جنگ اوکراین، امید به فعالیتهای تصاعدی اقتصادی در سال ۲۰۲۳، گسترش شبکهسازیهای دیجیتالی، افزایش اهمیت «تشخیص» دولتها در تنظیم اولویتها و هدایت برنامهریزیها به طور احتیاطآمیزی اجلاس را به پایان رساند. اما شوقی که چینیها، هندیها، عربستانیها و اماراتیها نسبت به آینده نشان میدادند، از همه بیشتر بود. به نظر میرسد دلیل این شوق، ظرفیت هر چهار کشور در تولید ثروت است. آشنایی با موضوعات جهانی، مهارتهای تحلیلی و تسلط به زبان انگلیسی کارآفرینان و سیاستمداران این کشورها تحسینآمیز بود. آنچه در بیان و زبان بدن آنها مشهود بود، اعتمادبهنفس و حس تعلق به کشورشان بود که به صورت جمعی برای آینده آن تلاش میکنند.
* اقتصاددان
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد