خودکارسازی حسابرسی در عصر دیجیتال

اولین کنفرانس بین‌المللی مباحث جاری در سیستم‌های مالی و مالیاتی در روزهای هشتم و نهم آذرماه جاری در سالن همایش‌های پتروشیمی تبریز با حضور تعداد کثیری از مدیران‌، حسابداران و برگزار شد‌. در این کنفرانس مقاله «‌آینده حرفه حسابرسی در پرتو هوش‌مصنوعی و فناوری‌های نوین» که توسط آقایان دکتر مهدی مرادزاده‌فرد‌، سرکار خانم دکتر پروانه خالقی از اساتید دانشگاهی و آقای غلامحسین دوانی، عضو شورای ادوار جامعه حسابداران رسمی ایران ارائه شد، مورد توجه حاضران قرار گرفت. با توجه به مباحت جدیدی که نویسندگان مطرح کرده بودند درصدد برآمدیم در این زمینه گفت‌وگویی را با آنان به عمل آوریم که توجه خوانندگان را بدان جلب می‌نماید.
ضمن تشکر از وقتی که در اختیار روزنامه جهان‌صنعت قرار دادید بفرمایید چه شد که درصدد ارائه این مقاله برآمدید‌؟
دکتر پروانه خالقی: با توجه به ظهور هوش‌مصنوعی و تاثیرات شگرفی که این پدیده در زندگی‌، اقتصاد و همه حرفه‌ها ازجمله حرفه حسابداری وحسابرسی به وجود آورده ما تلاش کردیم با مطالعه منابع موجود تصویری از آینده حرفه حسابداری در زمینه‌های آموزش و اجرا ارائه دهیم تا اعضای جامعه حرفه حسابداری بدانند که از سنت‌گریزی در حرفه گریزی نیست و باید خود را پذیرای استفاده از تکنولوژی‌های نوین در حرفه کنند.
دکتر مهدی مرادزاد‌فرد: ترکیب نویسندگان مقاله شامل اعضای حرفه و دانشگاه بود تا بتوان با تلفیق تئوری و عمل در مورد تکنولوژی‌های نوین و تاثیرات هوش‌مصنوعی برآینده حرفه مطلبی عملی و اجرایی ارائه کنیم‌. هوش‌مصنوعی عملا انقلابی را در همه زمینه‌ها به وجود آورده که هنوز هم نمی‌توان تاثیرات فراگیر آن را ترسیم کرد زیرا هرروز اخبار جدیدی از پهنه گسترش کاربرد‌های آن منتشر می‌شود.
موسسات حسابرسی و فناوری مدت‌هاست درصدد هستند با کاربرد هوش‌مصنوعی راهکارهایی برای خودکارسازی کامل و هوشمند عملیات حسابرسی پیدا کنند تا بتوانند موسسات حسابداری و حسابرسی خود را با اقتصاد نوظهور هوش‌مصنوعی همگام سازند. آنها به خوبی دریافته‌اند که با گسترش خودکارسازی، ارتقای مهارت‌ها یک ضرورت ناگزیر است. این واقعیت که متخصصان کسب‌وکار پیشگامان اقتصاد هوش‌مصنوعی خواهند بود، امری در حال پذیرش است. با این حال، حسابرسان، حسابداران و کارشناسان مالی و حقوقی نیاز دارند شناخت ژرف‌تر و کاربردی‌تری از انقلاب هوش‌مصنوعی به دست آورند. آنها باید پیش از آنکه فرصت از دست برود، سریعا اقدام کنند.
غلامحسین دوانی: بررسی مطالعات انجام‌شده که مورد استفاده ما در این مقاله شد نشان داد که هوش‌مصنوعی و حسابرسی برای یکدیگر غریبه نیستند. زیرا از سال‌های 2013 به بعد محققان و متخصصان در تلاش بوده‌اند این دو را باهم ترکیب کنند زیرا اگر فرآیند حسابرسی خودکار شود، می‌تواند کیفیت حسابرسی را بهبود بخشد و هزینه آن را کاهش دهد. این امر از یک‌سو به افزایش کارآمدی حسابرسی برای شرکت‌ها می‌انجامد و از سوی دیگر، اعتماد و اطمینان سرمایه‌گذاران و دیگر ذی‌نفعان را که بر گزارش‌های مالی حسابرسی‌شده تکیه می‌کنند، تقویت می‌کند. اگرچه تاکنون با وجود انبوه پژوهش‌ها و گزارش‌های موجود درباره خودکارسازی حسابرسی با استفاده از هوش‌مصنوعی، مدلی جامع و منسجم که تمام مراحل حسابرسی را از آغاز تا پایان در بر گیرد، ارائه نشده اما پیشرفت‌های حاصل‌شده منجربه پیدایش فناوری‌های نوین و برنامه خاص حسابداری و حسابرسی در زمینه خودکارسازی بخش وسیعی از فرآیند حسابرسی و همچنین «ریموت کار و کار از خانه» به‌جای کار در موسسات شده است .
به نظر شما در شرایط تحریمی و اوضاع نابسامان اقتصادی استفاده از هوش‌مصنوعی در حرفه حسابداری به‌طور اعم امکان‌پذیراست؟
دکتر مرادزاده: بدون شک تحریم‌ها در عمل به‌عنوان یک محدودیت جدی در استفاده از تکنولوژی‌های نوین عمل خواهد کرد و تحقیقات ما هم نشان می‌دهد صرف گردآوری مقالات پراکنده درباره حسابرسی نمی‌تواند به یک الگوی عملی و کاربردی بینجامد. همچنین ایجاد توانمندی‌های پراکنده و بدون نظم نیز راهگشا نیست. به نظر می‌رسد تا به حال، طراحی یک چارچوب فراگیر برای تدوین برنامه خودکارسازی حسابرسی در سطح شرکت‌ها چندان توفیق نیافته است. از سوی دیگر تا همین اواخر، فناوری، به اندازه کافی پیشرفته نبود که حتی بتوان درباره یک حسابرسی کاملا خودکار فکر کرد. این وضعیت با کاربرد هوش‌مصنوعی در خودرو یا هواپیما تفاوتی نداشت. خودکارسازی برخی بخش‌های عملکردی یک خودرو یا هواپیما یک چیز است، ایجاد یک خودروی خودران یا یک پهپاد خودمختار چیز دیگری است اما همان‌گونه که پیشرفت‌های فناوری، ایده خودروهای خودران در جاده‌ها و پهپادهای خودمختار در آسمان را از رویا به واقعیت نزدیک کرده است، اکنون زمان آن فرا رسیده که حسابرسی خودکار و پیوسته را نیز عملی بدانیم. ما ناچاریم با اقتصاد دیجیتال همسو و هماهنگ شویم تا بتوانیم ماندگار باشیم که فعالیت‌های اقتصادی کشور تداوم داشته باشند. به طور مثال ما در حسابداری و حسابرسی با میلیون‌ها داده مواجه هستیم که تحلیل این داده‌ها در شرایط فعلی با امکانات سنتی امکان‌پذیر نبوده و ضریب اطمینان این تحلیل‌ها بسیار پایین و ریسک آن بسیار بالاست زیرا توانایی تولید داده یک چیز است و توانایی ذخیره‌سازی آن به شیوه‌ای مقرون‌به‌صرفه و سازماندهی آن برای بازیابی سریع، چیز دیگر. کار مهندسان نرم‌افزار و سخت‌افزار و مدیران داده، ما را قادر ساخت تمام داده‌های تولیدشده توسط خودمان و ماشین‌هایمان را ذخیره کنیم. هزینه ذخیره‌سازی با فناوری‌هایی مانند ابر کاهش یافت و حرفه مدیریت داده و مجموعه دانش مدیریت داده، به توانایی ما در سازماندهی داده‌های باکیفیت و افزایش قابلیت استفاده از داده‌ها افزود. الگوریتم‌هایی که تمایل به بلعیدن داده‌ها داشتند، وارد دنیایی شدند که در آن داده فراوان و تنوع، حجم و صحت داده‌ها قابل مدیریت بود. این فرآیند بدون ارتباط با جهان تکنولوژی و صرفا به اتکای منابع داخلی شاید غیرممکن باشد.
تاثیرات استفاده از هوش‌مصنوعی بر بازار کار حسابرسی و حذف نیروی انسانی چیست؟
دکتر پروانه خالقی: اصولا استفاده از تکنولوژی‌های نوین برخی مشاغل را با خطر حذف مواجه ساخته اما خودکارسازی حسابرسی به معنای حذف کار انسانی نیست. در واقع، به معنای حذف اشتباهات و خطاها، چه عمدی و چه غیرعمدی، در کار انسانی است. بنابراین یک مدل ساختاریافته از خودکارسازی هوشمند حسابرسی، خودکارسازی هردو جنبه شناختی و فیزیکی کار انسانی را در بر می‌گیرد و بر افزایش توانایی انسان برای عملکرد فراتر از ظرفیت‌های معمول انسانی تمرکز می‌کند. رفع محدودیت‌های انسانی صرفا تابعی از بهبود کارایی محاسباتی نیست. این امر از جاسازی هوش در ماشین‌ها منشأ می‌گیرد. در واقع نیروی انسانی کارآمد و مهارت‌دار همیشه لازمه پیشرفت و استفاده از تکنولوژی هستند.
آیا تعریف جهانشمولی درباره هوش‌‌مصنوعی و توانایی آن ارائه شده است؟
غلامحسین دوانی: تعاریف متعددی برای هوش‌مصنوعی وجود دارد. بسیاری از این تعاریف حول محور ساخت ماشین‌هایی است که می‌توانند وظایفی را انجام دهند که معمولا توسط انسان‌ها انجام می‌شود. به عنوان مثال، یکی از معروف‌ترین تعاریف از هوش‌مصنوعی آن را اینگونه تعریف می‌کند: «ترکیبی از اتوماسیون شناختی، یادگیری ماشین، استدلال، تولید و تحلیل فرضیه، پردازش زبان طبیعی و جهش الگوریتمی هدفمند که منجربه تولید بینش و تحلیل‌هایی در سطح یا بالاتر از توانایی انسان می‌شود.» یعنی ویژگی غیرقابل انکار استفاده از هوش‌مصنوعی، توانایی آن در حل‌وفصل مسائلی است که داده‌های میلیونی در حل آنها باید در نظر گرفته شود. جاسازی هوش در ماشین‌ها یک تغییر معمولی نیست. این یکی از خارق‌العاده‌ترین تحولات در طول تاریخ بشر است. ماشین‌ها همیشه تحت کنترل انسان بوده‌اند. این نوع جدید ماشین، با ذهنی از آن خود، چیزی است که انسان‌ها تجربه‌ای از آن ندارند. این تحول جدید به این معناست که ما نمی‌توانیم به خودکارسازی هوشمند در حسابرسی به‌عنوان یک پدیده مستقل نگاه کنیم. ما باید جنبه‌های مدیریتی، اقتصادی، فنی، سازمانی و حاکمیتی معرفتی این فناوری شگفت‌انگیز را نیز در نظر بگیریم.
تاریخچه مورد اتفاق جهان درباره پیدایش هوش‌مصنوعی کدام است؟
دکتر مرادزاده‌فرد: رشد اخیر و نوآوری‌های شگفت‌‌انگیز هوش‌مصنوعی این واقعیت را پنهان می‌کند که این حوزه از میانه قرن بیستم وجود داشته است. اگر فیلم «بازی تقلید» را دیده باشید، می‌دانید که این فیلم براساس داستان واقعی آلن تورینگ ساخته شده است؛ دانشمندی که با کمک به شکستن رمزهای نازی‌ها در ماشین انیگما، نقشی کلیدی در پیروزی متفقین در جنگ جهانی دوم علیه آلمان نازی ایفا کرد. همین شخص در سال 1950 مقاله‌ای با عنوان «ماشین‌های محاسباتی و هوش» نوشت که با این پرسش آغاز می‌شد: «آیا ماشین‌ها می‌توانند فکر کنند؟» مقاله تورینگ دیگران را به تفکر درباره امکان این امر واداشت و حدود پنج سال بعد، چهار دانشمند به نام‌های جان مک‌کارتی، ماروین مینسکی، ناتانیل راچستر و کلود شانون از چندین همکار خود دعوت کردند تا در جلسه طوفان فکری شش تا هشت‌هفته‌ای در کالج دارتموث در سال1956 شرکت کنند. این پیشنهاد با استقبال گسترده‌ای روبه‌رو شد و در پایان آن جلسه، حوزه هوش‌مصنوعی رسما پا به عرصه وجود گذاشت.
دهه‌های بعدی برای این حوزه و صنعت هوش‌مصنوعی همچون سفری پرفراز و نشیب بود زیرا خوش‌بینی‌های افراطی با دوره‌های ناامیدی عمیق توام می‌شد. دوره‌هایی که به «زمستان‌های هوش‌مصنوعی » معروف شدند در دهه‌های 1960 تا 1980 رخ داد؛ زمانی‌که سرمایه‌گذاری‌ها در این حوزه خشکید و پروژه‌ها تعطیل شدند. وعده‌های بیش از حد و عدم تحقق آنها به از دست رفتن اعتبار انجامید و آنچه زمانی ممکن به نظر می‌رسید، به رویایی ناامیدکننده بدل شد. با وجود شکست آشکار و سایه تهدیدآمیز منفی‌گرایی و بدبینی که می‌توانست خوش‌بینی پژوهشی را درهم بشکند، جامعه پژوهشی هوش‌مصنوعی همچنان در میان ویرانه‌های به‌جا‌مانده از زمستان‌های هوش‌مصنوعی به تلاش ادامه داد. پژوهشگران هوش‌مصنوعی با روحیه‌ای پرشور و انعطاف فراوان در تلاش‌های خود، برخی تحقیقات پیشگامانه را در دهه‌های1970 و 1980 به ثمر رساندند که بعدها پایه‌ای برای شکل‌گیری یک انقلاب شد.
چه چیزی باعث اعجاب‌آورشدن این پدیده هوش‌مصنوعی شده است؟
دکتر پروانه خالقی: گزارشات متعددی وجود دارد که بیانگر آن است که اگرچه پیشرفت‌های تحقیقاتی برای پیشبرد این حوزه اساسی بودند، بسیاری از عناصر حیاتی مورد نیاز برای سکوی پرتاب توسط انقلاب‌های اینترنت و تلفن همراه فراهم شد. به‌طور مشخص، پنج حوزه از قابلیت‌ها، ظهور قدرتمند و سرنوشت انقلاب هوش‌مصنوعی را رقم زده که عبارتند از‌: حجم عظیم داده‌های جهانی که از زمان پیدایش اینترنت و تلفن‌های هوشمند خلق شده‌اند به‌طوری‌که در حال حاضر حدود 30میلیارد شی و مدرک شامل فایل‌های ورد و پی‌دی‌اف و عکس در اینترنت جای دارند و قابل جست‌وجو هستند. گفته می‌شود با کاربرد اینترنت نسل شش این حجم ممکن است به 100 میلیارد شی از تصاویر گرفته تا ویدئوها و از اسناد تا صدا برسد‌. استفاده از الگوریتم‌ها که از دهه‌1960 به بعد رایج شد باعث شدند تا مجموعه‌های عظیم داده را با ولع فرو بلعند و قدرت پردازش انسان معمولی به یک باره هزاران برابر شد‌. در کنار این توانایی، ذخیره‌سازی و مدیریت داده‌ها نیز اوج گرفت و شبکه جهانی داده‌ها و پردازش را به وجودآورده است.
نخستین کوشش‌ها در به‌کارگیری هوش‌مصنوعی در حسابرسی چه زمانی بوده است‌؟
غلامحسین دوانی: مستندات موجود نشان می‌دهد که اولین استفاده از هوش‌مصنوعی در حسابرسی به اواخر دهه‌1980 و اوایل دهه‌1990 بازمی‌گردد. در این زمان، موسسات حسابرسی بزرگ شروع به بررسی و توسعه ابزارها و سیستم‌هایی کردند که از الگوریتم‌های هوش‌مصنوعی برای کمک به فرآیند حسابرسی استفاده می‌کردند. یکی از اولین موارد استفاده از هوش‌مصنوعی در حسابرسی، سیستم‌های خبره بودند. این سیستم‌ها برای تحلیل و ارزیابی تصمیمات حسابرسی استفاده می‌شدند و به حسابرسان کمک می‌کردند تا مسائل پیچیده را بررسی کنند و پیشنهادات خود را ارائه دهند.
به ‌عنوان مثال، سیستم‌های خبره‌ای مانند Dendral و Mycin که برای اهداف پزشکی طراحی شده بودند، الهام‌بخش توسعه سیستم‌های مشابه در حوزه حسابرسی شدند. شاید بتوان گفت ظهور بلاک‌چین به عنوان یک ابزارکارآمد برای حرفه حسابداری، عملکرد هوش‌مصنوعی را در حرفه گسترده کرد به‌طوری‌که ترکیبات هوش‌مصنوعی با ابزارهای بلاکچین، کلاد‌، بلاک-کلاد‌، ماشین لرنینگ و داده‌های بزرگ در فضای مجازی متاورس افق جدیدی را برای حرفه روشن کرده است. از آن زمان، با پیشرفت‌های تکنولوژیکی، استفاده از هوش‌مصنوعی در حسابرسی گسترش یافته و شامل ابزارهای پیشرفته‌تری مانند یادگیری ماشین، تحلیل داده‌های بزرگ و اتوماسیون فرآیندها شده است. تاثیرات هوش‌مصنوعی و ابزارهای مرتبط با آن نظیر پهپاد‌های شمارش موجودی انبارشرکت‌ها یا پهپادهایی که با عکسبرداری از نقاط صعب‌العبور می‌توانند علاوه بر اثبات دارایی‌ها در اندازه‌گیری و ارزش‌گذاری آنها هم به کارگرفته شوند باعث شده صنعت حسابرسی در سال‌های اخیر تغییرات قابل توجهی کند به طوری که در سال 2024 حجم بازار حرفه حسابداری 677‌میلیارد و حجم بازارحرفه حسابرسی 240‌میلیارد دلارشده و پیش‌بینی می‌شود تا سال‌2030 بازارحرفه حسابداری بالغ‌بر هزار میلیارد دلار شامل 317‌میلیارد دلار بازار حرفه حسابرسی شود .
مهم‌ترین کاربردهای هوش‌مصنوعی و تکنولوژی‌های نوین در حرفه حسابداری و حسابرسی کدامند؟
دکتر مرادزاده: مداقه و بررسی در این حوزه نشان‌دهنده کاربردهای متعدد و روزافزون هوش‌مصنوعی در حوزه حسابرسی شامل موارد تحلیل داده‌های بزرگ‌‌، تشخیص ناهنجاری‌ها یا شناسایی تراکنش‌های غیرعادی‌، اتوماسیون فرآیندهای حسابرسی‌، تحلیل اسناد و قراردادها‌، پیش‌بینی و تحلیل‌های مالی با استفاده از داده‌های تاریخی و عوامل بازار‌، بهبود تطابق با مقررات است. این کاربردها به حسابرسان اجازه می‌دهد تا به‌جای صرف وقت روی کارهای روتین و تکراری، تمرکز خود را روی تحلیل‌های پیچیده‌تر و ارزیابی‌های استراتژیک بگذارند. از طرف دیگر استفاده از هوش‌مصنوعی توانسته کاربردهایی ویژه در حسابداری و مدیریت مالی در زمینه‌های خاص به وجود آورد. در برخی صنایع و کاربردها، استفاده از پهپادها همراه با هوش‌مصنوعی می‌تواند به بهبود دقت و کارایی فرآیندهای حسابداری و مدیریت دارایی‌ها کمک کند.
در زمینه استفاده از پهپادها در حسابرسی اگر ممکن است بیشتر توضیح دهید‌.
دکتر پروانه خالقی: استفاده از پهپادها در حسابرسی به‌ویژه در دوران کرونا شدت گرفت که انجام عملیات کنترل فیزیکی دارایی‌ها و شمارش موجودی‌های انبار با توجه به ممنوعیت تماس افراد بوجود آمد. به‌طوری‌که موسسات حسابرسی بزرگ با همکاری موسسات خاص تکنولوژیکی با تجهیز پهپادها به دوربین‌ها و حسگرهای پیشرفته توانستند اموری نظیر حسابرسی و کنترل فیزیکی دارایی‌های فیزیکی بزرگ و پراکنده، مانند تجهیزات صنعتی، املاک و مستغلات یا موجودی انبارها را انجام دهند‌. پهپادها توانستند تصاویر و داده‌های دقیق از وضعیت دارایی‌ها جمع‌آوری و سپس این داده‌ها با استفاده از الگوریتم‌های هوش‌مصنوعی تحلیل تا اطلاعات دقیقی در مورد ارزش و وضعیت دارایی‌ها ارائه شود. همچنین در صنایعی که با مقادیر زیادی از موجودی سر و کار دارند نظیر فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگی مثل وال مارت، پهپادها می‌توانند به‌‌طور خودکار عملیات شمارش و بررسی موجودی‌ها را انجام دهند. هوش‌مصنوعی این داده‌ها را تجزیه و تحلیل کرده و به حسابرسان و مدیران کمک می‌کند تا از صحت داده‌ها اطمینان حاصل کنند و موارد ناهنجار را شناسایی کنند. علاوه‌بر این در موارد مربوط به مدیریت ریسک و بیمه، پهپادها می‌توانند برای ارزیابی خسارات پس از حوادث (مانند طوفان‌ها یا زلزله‌ها) مورد استفاده قرار گیرند. داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط پهپادها با استفاده از هوش‌مصنوعی تحلیل می‌شوند تا ارزش خسارات به دقت ارزیابی شود. این موارد علاوه‌بر نظارت بر پروژه‌های ساختمانی و تحلیل داده‌های جغرافیایی بود که عملا حسابرسان را از حضورفیزیکی در کارگاه‌ها و انبارها برای نظارت خلاص کرد.
با این اوصاف مهارت‌های لازم برای حسابرسان جهت به‌کارگیری هوش‌مصنوعی کدام هستند؟
غلامحسین دوانی: حسابرسان برای بهره‌گیری موثر از هوش‌مصنوعی و ابزارهای نوین تکنولوژی باید مهارت‌ها و دانش‌های مختلفی را کسب کنند. این مهارت‌ها نه‌تنها به استفاده از این ابزارها کمک می‌کنند بلکه توانایی تحلیل داده‌ها و تصمیم‌گیری‌های استراتژیک را نیز بهبود می‌بخشند. برخی از مهم‌ترین مواردی که اعضای حرفه باید یاد بگیرند نخست دانش پایه‌ای از هوش‌مصنوعی و یادگیری ماشین از جمله نحوه کارکرد الگوریتم‌ها، مدل‌های پیش‌بینی و روش‌های یادگیری تحت نظارت و بدون نظارت و یادگیری نحوه استفاده از ابزارهای هوش‌مصنوعی در فرآیندهای حسابرسی مانند تشخیص ناهنجاری‌ها، تحلیل داده‌های بزرگ و پیش‌بینی ریسک است. سپش تحلیل داده‌ها شامل یادگیری ابزارهایی مانند Python و SQL برای تحلیل داده‌های مالی و حسابداری و بصری‌سازی داده‌ها: یعنی توانایی نمایش داده‌ها به صورت گرافیکی برای شناسایی الگوها و ارتباطات مهم در داده‌ها. حسابرسان در عضر حکمرانی هوش‌مصنوعی ناچارند کار با ابزارهای تکنولوژیکی نوین شامل نرم‌افزارهای حسابرسی مبتنی‌بر هوش‌مصنوعی نظیر IDEA، ACL Analytics و Alteryx را کسب کنند که از هوش‌مصنوعی برای تحلیل داده‌ها استفاده می‌کنند.
فرآیند خودکارسازی حرفه حسابرسی با استفاده از هوش‌مصنوعی چگونه انجام خواهد شد‌‌؟
دکتر مرادزاده: اتوماسیون فرآیندهای رباتیک آشنایی با ابزارهای فرآیند رباتیک‌شدن اتوماسیون برای خودکارسازی وظایف تکراری و کاهش خطاهای انسانی است. فرآیند رباتیک‌شدن اتوماسیون در حسابداری و حسابرسی با استفاده از هوش‌مصنوعی و سایر نرم‌افزارها و پایگاه‌های اطلاعاتی نظیر بلاک‌چین‌، کلاد درحال حاضر به شدت مورد استفاده قرارگرفته و در رباتیک‌شدن فرآیند اتوماسیون‌، ربات‌ها با فراگیری از کار حسابداران و حسابرسان‌‌، کارهای تکراری‌، تقلیدی و ساده را که حسابداران و حسابرسان از تکرار آن خسته می‌شوند با سرعتی فوق‌العاده بیشتر از انسان انجام داده و در نتیجه برای حسابداران و حسابرسان فرصت استفاده از هوش هیجانی‌، تعامل با مشتریان‌، اندیشیدن بیشتر‌، قضاوت و نتیجه‌گیری معقول را فراهم می‌سازد. به‌طور مثال تطابق عملیات در رعایت قانون و مقررات در شرکت‌های بیمه و بانک از این طریق با توجه به اینکه ربات‌ها قانون و مقررات را به سرعت می‌یابند‌، بسیارسریع خواهد بود تا اعمال روش سنتی فعلی که مراجعه موردی به بخشنامه‌ها و مقررات در سایت بانک مرکزی و بیمه مرکزی با اتلاف وقت بسیار زیاد صورت می‌گرفت.
چه نکاتی در این فرآیند خودکارسازی باید مدنظر موسسات حسابرسی و حسابداران رسمی مدنظر قرار گیرد؟
دکتر پروانه خالقی: مهم‌ترین نکته اساسی در استفاده از تکنولوژی‌های نوین چون هوش‌مصنوعی رعایت امنیت سایبری و مدیریت ریسک است زیرا از آنجا که حفظ اطلاعات مشتریان از مهم‌ترین وظایف حسابسات به‌شمار می‌رود‌، حسابرسان باید دانش کافی در مورد امنیت سایبری و نحوه محافظت از داده‌های حساس در سیستم‌های مبتنی‌بر هوش‌مصنوعی داشته باشند. در این رابطه الزاما موسسات حسابرسی باید دارای واحد انفورماتیک برای مدیریت ریسک‌های تکنولوژی به منظور شناسایی و مدیریت ریسک‌های مرتبط با استفاده از تکنولوژی‌های نوین در حسابرس باشند همچنین حسابداران رسمی باید در فهم مسائل اخلاقی مرتبط با استفاده از هوش‌مصنوعی در حسابرسی، مثل حریم خصوصی داده‌ها و تصمیم‌گیری‌های خودکار و آشنایی با قوانین و مقررات مرتبط با استفاده از هوش‌مصنوعی در حسابرسی، به‌ویژه در زمینه‌های حسابداری و مالی. توانایی در تفکر انتقادی و تحلیلی به مفهوم توانایی تحلیل داده‌های پیچیده و شناسایی مشکلات و فرصت‌های پیش‌رو و آینده تلاش نمایند که این مهم بدون استفاده از نرم‌افزارهای پردازش اسناد و اتوماسیون یا آشنایی با ابزارهای پردازش زبان طبیعی که می‌توانند اسناد مالی و قراردادی را تحلیل کنند امکان‌پذیر نیست.
به عنوان سوال آخر آیا هوش‌مصنوعی آینده حرفه حسابرسی را تهدید می‌کند؟
غلامحسین دوانی: در پاسخ می‌توان گفت اگرچه هوش‌مصنوعی می‌تواند برخی جنبه‌های شغلی حسابرسان را تغییر دهد و حتی برخی وظایف را خودکار کند اما به‌‌طور کلی، تهدید مستقیمی برای شغل حسابرسان به معنای از بین بردن آن نیست. در عوض، چنانچه حرفه حسابرسی بتواند این ابزار تکنولوژی را به خدمت گیرد و خود در خدمت آن قرار نگیرد‌، هوش‌مصنوعی به‌عنوان ابزار توانمندسازی حرفه عمل خواهد کرد که می‌تواند به حسابرسان کمک کند تا کار خود را دقیق‌تر و کارآمدتر انجام دهند. با این حال، تغییرات ممکن است منجربه تغییراتی در نقش و مهارت‌های مورد نیاز حسابرسان شود زیرا حسابرسان سنتی در بهترین حالت با مهارت کاربردی صفحات گسترده اکسل «‌اکسل شیت» برخی فعالیت خود را رصد می‌کردند اما در عصر اقتصاد دیجیتال نیاز خواهند داشت تا مهارت‌های جدیدی در زمینه تحلیل داده‌ها، کار با ابزارهای هوش‌مصنوعی و مدیریت ریسک‌های تکنولوژی کسب کنند. این می‌تواند منجر به تقاضای بیشتر برای حسابرسان با تخصص در تکنولوژی‌های پیشرفته شود. نتایج تحقیقات مستند به عمل آمده در سطح جهانی نیز اگرچه حاوی پیش‌بینی‌های متعددی درباره حذف بسیاری مشاغل با کارکرد عملی و روزآمد هوش‌مصنوعی بوده و هوش‌مصنوعی حرفه حسابرسی را نیز تغییر خواهد داد اما این به معنی تهدید کامل حرفه نیست بلکه در عوض، نقش حسابرسان به مرور تغییر خواهد کرد و به سمت مهارت‌های تحلیلی و استراتژیک بیشتر خواهد رفت. حسابرسانی که بتوانند با این تغییرات همگام شوند و مهارت‌های جدید را یاد بگیرند، احتمالا از مزایای این تحول بهره‌مند خواهند شد و فرصت‌های جدیدی برای رشد حرفه‌ای خود پیدا خواهند کرد و آنان که خود را با این جهان جدید تطبیق نمی‌دهند محکوم به فنا خواهند بود. اکنون خبر رسیده که سونامی در راه است، آنان که سوار قایق خود شده و دل به دریای طوفانی بزنند می‌توانند از فراز امواجی که هنوز به ساحل نرسیده و سهمگین نیستند بگذرند و آنان که در ساحل، منفعل و منتظر می‌مانند باید بدانند که امواجی بلند خواهد آمد و از روی‌شان خواهد گذشت.