5 - 03 - 2023
خوب و بد ریال دیجیتال برای اقتصاد ایران
سیدمهدی میرحسینی*- ریال دیجیتال میتواند ضمن تامین مختصات پولهای مورد نیاز در بستر کسبوکاری نوین، مخاطرات داراییهای رمزنگاری شده خصوصی را بکاهد.
اما تولید و انتشار ریال دیجیتال چگونه صورت میپذیرد؟ ریال دیجیتال پس از طی مراحل قانونی و اخذ مجوزهای لازم، در حجم مشخصی توسط بانک مرکزی تولید میشود و در اختیار هیات نظارت بر اندوخته اسکناس موضوع ماده ۲۱ قانون پولی و بانکی کشور قرار خواهد گرفت. ریال دیجیتال تولید شده پس از تامین پشتوانههای لازم توسط بانک مرکزی و ارائه به آن هیات، از زیر کلید هیات خارج و منتشرشده و از این مرحله به بعد، هر واحد ریال دیجیتال، بدهی مستقیم بانک مرکزی به دارنده آن تلقی میشود.
ریال دیجیتال منتشر شده عینا همان ریال جاری کشور بوده و همواره هر واحد از آن معادل یک ریال ارزش خواهد داشت، بنابراین مباحثی مانند نرخ برابری ریال و ریال دیجیتال، مازاد ارزش ریال دیجیتال نسبت به سایر انواع پول رایج کشور و عایدی سرمایه ناشی از نگهداری ریال دیجیتال فاقد موضوعیت خواهند بود. پس از انجام عملیات انتشار، رمزریال عملا در کیف ریال دیجیتال بانک مرکزی قرار گرفته و آماده توزیع بین بانکهای متقاضی خواهد بود. همانگونه که در بخش بعد تشریح خواهد شد، مکانیسم توزیع ریال دیجیتال به بانکها مشابه توزیع اسکناس بین بانکها است.
بانک مرکزی اعتقاد دارد که توسعه ریال دیجیتال، میتواند موجب ایجاد فرصتهای مناسبی در حوزههای اقتصادی، فنی و کسبوکار شود که در ذیل به برخی از این مزایا اشاره میشود:
تامین نیازهای پرداخت در فضای اقتصاد دیجیتال: نسل بعدی پرداختها باید از اقتصاد دیجیتالی حمایت بیشتری نماید و امکان برقراری ارتباطی بینقص بین خدمات مختلف مورد استفاده خانوارها و مشاغل را فراهم کند. از این رو، طراحی ریال دیجیتال اقدامی ضروری در این جهت است. به عنوان مثال، ریال دیجیتال میتواند توسعه پول برنامهپذیر یا قابل برنامهریزی را تسهیل کند، زیرا امکان انجام معاملات با توجه به شرایط، قوانین یا رویدادهای خاص از اهمیت ویژهای برخوردار است.
در این زمینه توسعه برنامههای کاربردی بسیاری امکانپذیر است که در ترکیب با مفاهیمی همچون اینترنت اشیا، منافع بیشماری به همراه خواهد داشت. اگر امکان انجام معاملات کوچک با هزینه کمتری نسبت به شرایط امروز ایجاد شود، ریال دیجیتال میتواند پرداختهای خرد را ممکن کند. این امر ممکن است باعث افزایش حجم و فرکانس این پرداختها و نهایتا منجر به توسعه خدمات جدیدی شود که میتواند از این قابلیت استفاده کند. این امکان میتواند مدلهای جدید تجاری را برای مواردی مانند پرداخت هزینه برای رسانههای دیجیتال فعال کند.
پرهیز از مخاطرات اشکال جدید خلق پول شخصی: سیستمهای پرداخت موجود، پولی که توسط بانک مرکزی یا بانکهای تجاری خلق شده است را انتقال میدهند. گرچه پول مورد استفاده بانک تجاری در سیستمهای پرداخت موجود عاری از خطر نیست و امکان ورشکستگی بانکهای تجاری هر لحظه در کمین است؛ لذا احتمال عدم ثبات ارزش پول در برهههای زمانی مختلف، نظام بانکی را تهدید میکند.
به همین دلیل است که سیستمهای پرداخت نوین موسوم به «پول دیجیتال خصوصی با ارزش ثابت»، با هدف استفاده در معاملات از طریق سیستمهای پرداخت خردهفروشی یا کلان فعلی پیشنهاد شده است. این نوع پول، توکن دیجیتالی را برای نقل و انتقالات پیشنهاد میدهد، اما بسته به ماهیت داراییهای شما و نحوه نگهداری از آنها، این نوع از پول دیجیتال ممکن است نتواند ثبات ارزش و قابلیت بازخرید را برابر با پول بانک تجاری یا بانک مرکزی ارائه کند.
این عدم اطمینان یا نوسانات زیاد در پول دیجیتال با ارزش پایدار میتواند مشابه ورشکستگی بانکهای تجاری منجر به افزایش مخاطراتی در ارتباط با شکست عملیاتی سیستم پرداخت شود. این امر با مخاطراتی در زمینه توانایی کاربران در مدیریت نقدینگی، انجام تعهدات پرداختی، کاهش شدید اعتماد به سیستم مالی و تسری احتمالی آن در کل سیستم، همراه است؛ لذا به نظر میرسد خلق رمز پولهای خصوصی، خطرات بالقوهای را به همراه دارد که فراتر از مخاطرات کنونی سیستمهای پرداخت موجود است. به همین دلیل، ریال دیجیتال میتواند ضمن تامین برخی مختصات پولهای مورد نیاز در بسترهای کسبوکاری نوین، مخاطرات داراییهای رمزنگاریشده خصوصی یا توکنهای مبتنی بر ریال را بکاهد.
بهبود در دسترسپذیری و استفاده از پول بانک مرکزی: در حال حاضر فراگیرترین گونه پول بانک مرکزی اسکناس است، اما ریال دیجیتال امکان نگهداری پول بانک مرکزی به شکل الکترونیکی را برای آنها فراهم میکند بهطوری که میتوانند از آن برای پرداختها استفاده کنند. این امر منجر به دسترس پذیری هر چه بیشتر پول بانک مرکزی که نقش اساسی در حمایت از ثبات پولی و مالی ایفا میکند، میشود.
البته معرفی ریال دیجیتال میتواند از طریق فراهم آوردن شکل جدیدی از پول بانک مرکزی و زیرساخت پرداخت جدید، راه را برای حفظ ثبات پولی و مالی در بانک تقویت کند که مهمترین مزایای آن تقویت انتقال سیاستهای پولی به اقتصادی گستردهتر و افزایش انعطافپذیری سیستم پرداخت، است.
ایجاد مکملی برای پول نقد و جلوگیری از رشد هزینههای چاپ و توزیع اسکناس: پول نقد فیزیکی دارای خصوصیات منحصربهفردی است. به عنوان مثال، پول نقد سطحی از حریم خصوصی در معاملات را ارائه میدهد که معمولا با سیستمهای پرداخت الکترونیکی موجود امکانپذیر نیست. علاوه بر آن، وجه نقد نقش مهمی در شمول مالی دارد.
در دنیایی که پول نقد کمتر مورد استفاده قرار میگیرد، هیچ تضمینی وجود ندارد که بخش خصوصی موجود در سیستمهای پرداخت خردهفروشی بتواند نیازهای همه کاربران را برآورده کند. از این رو گروههای محروم از خدمات بانکی جامعه، در معرض خطر قرار میگیرند. ریال دیجیتال میتواند بهگونهای طراحی شود که از حریم خصوصی کاربران بیشتر از برخی سیستمهای پرداخت موجود محافظت کند، مشروط بر اینکه کاملا با کلیه مقررات مربوطه، به ویژه الزامات ضدپولشویی مطابقت داشته باشد.
با وجود یک ریال دیجیتال خوب طراحیشده و دسترسپذیری برای طیف گستردهای از افراد، تقویت شمول مالی در دنیای رو به رشد دیجیتال تضمین خواهد شد. ضمن اینکه بسته به چگونگی واکنش متغیرهای رفتاری در تقاضای وجه نقد، میتوان انتظار داشت، انتشار ریال دیجیتال تا حدی موجب کاهش فشار تقاضای اسکناس در جامعه و کاهش هزینههای مذکور شود.
بهرهمندی از مزایای پول برنامهپذیر: یکی از مهمترین ویژگیهای ناشی از تحولات دفترکل توزیعشده، امکان ایجاد پول برنامهپذیر است. این کار را میتوان با استفاده از قراردادهای هوشمند پیادهسازی کرد. پردازش قراردادهای هوشمند نسبت به پرداخت سریع و ساده، پیچیدهتر است. از اینرو باید دقت کرد که استفاده از آنها میتواند تاثیر منفی بر عملکرد و مقیاسپذیری داشته باشد. ضمن اینکه، قراردادهای هوشمند ممکن است تاثیر منفی بر امنیت سیستم داشته باشد. اگر ریال دیجیتال بخواهد از قابلیت پول برنامهپذیر پشتیبانی کند، سه روش احتمالی برای پیادهسازی آن وجود دارد:
ساخت و ایجاد قابلیت در دفتر اصلی: این روش متضمن پیادهسازی کامل امکان برنامهپذیری پول در دفتر مرکزی با ملاحظات قابل توجهی همراه خواهد بود. مهمترین ملاحظه آن، نیاز دفترکل اصلی به انجام محاسبات پیچیدهتر مرتبط با قراردادهای هوشمند است که ضمن اثرگذاری بر عملکرد پرداخت، احتمالا منجر به کاهش سرعت معاملات فردی، خواه در ارتباط یا بیارتباط با یک قرارداد هوشمند، میشود.
ارائه قابلیت از طریق یک قالب مجزا: در این رویکرد، یک قالب مجزا از دفترکل اصلی به منظور مدیریت و پردازش قراردادهای هوشمند پیادهسازی میشود. این قالب مسوولیت پردازش برنامه قرارداد هوشمند را بر عهده خواهد داشت که در صورت نیاز به پرداخت، به دفتر اصلی دستور داده میشود. این روش، ضمن کاهش تاثیر منفی بر عملکرد سیستم، همچنان از موقعیت بانک مرکزی به عنوان یک گروه قابل اعتماد استفاده میکند. این قالب، نیازمند مرجعی مناسب جهت کنترل و تایید جابهجایی وجوه کاربران است. از اینرو، بانک مرکزی نیازمند بررسی دقیقتر در زمینه مواردی همچون روند احراز هویت کاربر، است.ارائه قابلیت توسط شرکتهای واسطهگر پرداخت: در این رویکرد، بانک مرکزی با محدودسازی امکانات قرارداد هوشمند، ارائه طیف کاملی از امکانات برنامهپذیری پول به کاربران را برعهده شرکتهای واسطهگری پرداخت خواهد گذاشت. این حداقل امکانات ارائهشده توسط بانک مرکزی ممکن است شامل توانایی قفل کردن وجوه رمزگذاریشده در یک سرویس تضمینی و قانونی موثر باشد.
در این رویکرد، بانک مرکزی در تعیین استانداردهای عملکرد قرارداد هوشمند نقش خواهد داشت. این استانداردها شامل حداقل استانداردهای امنیتی است که گرچه تعامل بین ارائهدهندگان را تضمین میکند، اما نحوه ارائه خدمات را تعیین نمیکند.
*کارشناس اقتصادی
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد