21 - 02 - 2021
خطر دفن میراث تاریخی
سه سال پیش «جهانصنعت» در گزارشی از خطر فرونشست زمین در استان فارس نوشت؛ خطری که در منطقه مرودشت، یعنی جایی که آثار تمدنی هخامنشیان قرار گرفته، بسیار جدیتر حس میشود.
فرونشستهای گاه و بیگاه زمین در اطراف تختجمشید و ترکها و چالههای عریض حوالی نقش رستم اتفاقی نیست که بتوان کتمان کرد. برداشت غیراصولی از آبهای زیرزمینی، کشت محصولات کشاورزی بدون در نظر گرفتن اقلیم منطقه، خشکسالی و مدیریت ضعیف منابع آبی از جمله دلایل این رخداد طبیعی است.
اگرچه در یکی دو سال گذشته بارشها در کلیه مناطق کشور بهتر شده و زمزمههایی از ورود به ترسالی به گوش میرسد اما همچنان اوضاع منابع آب زیرزمینی در استان فارس قرمز است.
در همین رابطه محمد درویش از فعالان میراث فرهنگی کشور ضمن ابراز تاسف اعلام کرد که استان فارس همچنان رکورددار مبحث فرونشست زمین در ایران به شمار میرود و به دلیل خشک شدن تالابهای مهم آن، به کانون فرسایشهای بادی جنوب ایران نیز بدل شده که این مسائل، مشکلات عدیدهای را به دنبال دارد.
محمد درویش که برای حضور در تور سهروزه و تخصصی ارسنجانگردی و تالابپژوهی به فارس سفر کرده بود، در جمع خبرنگاران گفت: استان فارس به دلیل خشک شدن تالابهایش بهویژه دو تالاب معروف بختگان و پریشان، در معرض جدی هجوم ریزگردها و افزایش سرطان خون قرار گرفته است. درویش گفت: خشکسالیهای پیدرپی و برداشت بیرویه چاه، تلمبههای روستایی از منابع آبهای زیرزمینی در دشتهای ارسنجان، خرامه، فسا، جهرم، داراب، استهبان و دیگر نقاط باعث نابودی تالابهای زیبا و دریاچههای مهم این استان شده است.
فارس کانون فرسایشهای بادی جنوب کشور
درویش گفت: فارس امروز به کانون مهم فرسایشهای بادی جنوب ایران تبدیل شده و غمانگیزتر آنکه هیچ گروه جدی و مطالبهگر یا جنبشی خودجوش و مردمی و تحولخواه در حوزه محیطزیست و احیای دریاچههای استان در سطح مدارس، دانشگاهها، شوراها و تشکلهای به اصطلاح حامی طبیعت و تالابها در شیراز و استان فارس برای مقابله یا بررسی علل نابودی دریاچهها و زیستگاههای جانوری و… وجود ندارد.
مدیرکل سابق مشارکتهای مردمی سازمان محیطزیست با تاکید بر اینکه فارس میتواند ایرانبانان بزرگی را به ویژه در حوزه حفظ اماکنی مثل مجموعههای تاریخی و تالابها و دریاچهها آموزشوپرورش دهد، گفت: نگاه به ارزشهای محیطزیست همانند برخی ارزشهای والای زندگی است که نمیتوان بر سر آنها معامله کرد.
این کنشگر ملی محیطزیست با بیان اینکه در هیچ استانی از کشور جز فارس ۱۸ منطقه حفاظتشده و این همه تنوع اقلیمی سراغ نداریم، یادآور شد: چنین تنوعی نیازمند مردم و جوانان عاشق و دلباختگانی است که قدر این نعمتها را در کنار مراکز مهم تولید ثروت و اشتغال همچون تختجمشید، نقش رستم و پاسارگاد، بدانند و در حفظ و نگهبانی و احیای آنها بکوشند.
سوءمدیریت، متهم ردیف اول مشکلات زیستمحیطی
این فعال محیطزیست گفت: متهم ردیف اول در زمینه بحران آب، فرسایش خاک و از بین رفتن تالابها، سوءمدیریتهاست و با توجه به رکوردداری فارس در بحرانهای مختلف طبیعی و غیرطبیعی نظیر خشکسالی و فرونشست زمینها از این موضوع نباید غافل شد یا به راحتی عبور کرد. درویش گفت: نشست زمین در دو شهرستان فسا و جهرم در استان فارس با ۵۴ سانتیمتر عمق، همچنان در حال پیشروی است و تاسفبار اینکه این نشستها را در کهنترین زادبوم تاریخ ایران در دشتهای مرودشت و پاسارگاد و در مجموعههای تاریخی مثل نقش رستم و تختجمشید و پاسارگاد و ارسنجان نیز شاهد هستیم.
او گفت: یکی از بزرگترین فروچالههای فارس در ایج استهبان اتفاق افتاده که با توجه به تعدد مناطق حفاظتشده و پارک جنگلی که نشاندهنده پتانسیل بالای استان فارس است و صبغه فرهنگی و مذهبی این استان، شایسته نیست که فارس این وضعیت را داشته باشد.
درویش با بیان اینکه همه بحرانهایی نظیر خشکسالی، بیآبی و … قابل کنترل است، افزود: متاسفانه هنوز به بهانه خودکفایی در برخی از محصولات کشاورزی نظیر گندم، آن هم با این آب نداشته، به کشت اقلامی مانند گندم و دیگر محصولات آببر مثل برنج، هندوانه و صیفیجات میپردازند و جشن خودکفایی تولید فلان محصول باغی و زراعی برگزار میکنیم.
فروچالهها، بلای جان تختجمشید
درویش گفت: ایران جزو پنج کشور نخست جهان از نظر جاذبههای گردشگری است اما به لحاظ درآمدهای حاصل از گردشگری، رتبههای آخر متعلق به ایران است. این سوال وجود دارد که چرا با داشتن ظرفیتهایی نظیر تختجمشید و دیگر میراثهای جهانی و ظرفیتهای فراوان دیگر، باید چنین وضعیتی را شاهد باشیم.
وی افزود: همین فروچالهها برای بلعیدن ۲۵۰۰ سال تاریخ تختجمشید کافی است. زمین در اطراف پایتخت هخامنشی دهان باز کرده و آژیر قرمز برای حضور گردشگران در دوران پساکرونا در این منطقه به صدا درآمده است و نمیدانم چرا برخی نسبت به این موضوع بسیار مهم بیخیال و بیتفاوت هستند. وجود انبوه چاههای غیرمجاز و فروچالهها و این نشست زمینها در محدوده آثار تاریخی، حریم درجه یک و درجه دو تختجمشید چه معنایی دارد؛ حال آنکه یکی از قوانین یونسکو برای ثبت جهانی آثار در فهرست خود، حفظ حریم آثار است.
نماینده ایران در کمیته محیطزیست جهانی یونسکو گفت: طبق قوانین ملی و بینالمللی هر گونه دخل و تصرف در حریم آثار جهانی به ویژه حریم درجه یک و دو ممنوع است اما ضمن قدردانی از تلاشهای ارزنده جناب دکتر فدایی و همکارانشان در مدیریت مجموعههای جهانی پارسه و پاسارگاد باید گفت وضعیت نگهداری تختجمشید به دلیل کمبود نیرو و تخصیص نیافتن اعتبارات کافی به این مجموعه، همچنان نامناسب است.
او گفت: مقصر این موضوع نه یک فرد و مدیر خاص بلکه همه ما هستیم که به آن توجه کافی نداریم. چند سال پیش شکافهای مختلفی تنها در قسمت شرقی این بنای عظیم هخامنشی به وجود آمده بود اما در این سفر و پس از مدتها شاهد خیز بیشتر این شکافها هستیم به طوری که در شرق، غرب و جنوب تختجمشید هم نشانههایی از شکافهای زمین دیده میشود.
هیچ نیرویی توان مهار نیروی ویرانگر دشتهای فارس را ندارد
درویش ادامه داد: از دیدگاه اینجانب به عنوان کمترین کارشناس در حوزه محیطزیست و منابع طبیعی، بیش از هر چیز مرگ دشتی مثل مرودشت که آثاری بینظیر از جمله تختجمشید و نقش رستم و نقش رجب و شهر تاریخی استخر و… را خود جای داده، به سرعت نزدیک میکند، همین برداشتهای بیش از حد آبهای زیرزمینی به بهانه خودکفایی در گندم طی ۲۵ سال اخیر، که این شهرستان و استان فارس را در زمره بزرگترین تولیدکنندگان گندم قرار داده، عامل بروز چنین مشکلی محسوب میشود.
او تاکید کرد: دیگر هیچ نیرویی نمیتواند در برابر فرآیند ویرانگر نشست زمین بایستد. آن زمان که تعداد سدهای حوضه آبخیز کر و سیوند را بیش از ظرفیت نیاز ساختیم و علاوه بر درودزن، سدهای ملاصدرا و سیوند را احداث و بختگان را نابود کردیم، باید به فکر وقوع این بحران بودیم؛ با وجود همه مشکلات و هشدارها، وسعت شالیکاری در کامفیروز از ۳۰ هزار هکتار به بیش از ۱۳۰ هزار هکتار، آن هم در اوج بیآبی و خشکسالیها افزایش یافته است.
درویش لزوم ایجاد یک عزم محلی و ملی را ضروریترین برنامه برای نجات دشت مرودشت آثار شاخص تاریخی موجود در این دشت دانست و گفت: وزارت نیرو باید کاری انجام دهد و راهی برای کنترل استحصال آب در این منطقه پیدا کند. بحرانهای زیستمحیطی زیادی در گذشته ایجاد شده و هیچ برنامهای برای رفع آنها انجام نشده است. سدسازیهای غیراصولی، چاههای غیرمجاز، کشت محصولات غرقآبی و پرآببر و… همه و همه به این دشت لطمه جدی وارد کرده است.
او از نشست زمین در دامنه شرقی کوه رحمت و حوالی ایوان قدمگاه در توابع ارسنجان خبر داد و گفت: دامنه کوه رحمت و در جانب شرقی صفه کوه تختجمشید، بناهای خشتی موسوم به خزانهداریوش قرارگرفته است. همانگونه که آقای فدایی نیز قبلا گفته بود، نشست زمین بیشتر در محدوده تختجمشید خود را نشان داده و مشکل در پاسارگاد به عیانی پایتخت هخامنشیان نیست، اما باید چاهها و وضعیت نشست زمین را در آن مناطق هم دائم رصد کنیم.
درویش گفت: تَرَکها بیش از آنکه فروچالهها را به جان تختجمشید بیندازند، برای نقش رستم خط و نشان کشیدهاند اما کمتر کسی به آنها توجه کرده است. این خیزش ابتدا بدنه کوه نقش رستم (جایی که مقبره «خشایارشا» قرار دارد) را به خطر انداخته، اما ترَک بزرگتر در پای این مجموعه جهانی ایجاد شده که فعالان حوزه میراث فرهنگی آن را نتیجه کاهش سطح سفرههای آب زیرزمینی منطقه میدانند. اما این فقط چاهها نیست که برای تاریخ ۲۵۰۰ساله این سامان نقشه کشیده، بلکه پارکورکارها و پدیده زشت وندالیسم و یادگارنویسیها و… نیز برای چنین آثاری خطر محسوب میشوند.
این فعال محیطزیست افزود: معدنکاران هم با انفجارهایی که در کوههای نزدیک آثار تاریخی مرودشت و ارسنجان و پاسارگاد انجام میدهند، شرایط حفظ آثار جهانی را با خطر مواجه کردهاند، راهکار اصولی برای حل بحرانی که گریبانگیر ۲۵۰۰ سال تاریخ این منطقه را گرفته، پرکردن چاههای جدید بدون مجوز و ممانعت از کشتهای بیحساب و کتاب محصولات کشاورزی مثل برنج و سیفیجات است. ما کاملا خطرات ناشی از خشکسالیها و فرونشست زمین و چالهها و ترکها را به مردم و مسوولان گوشزد کردهایم و آنها خود بهتر از ما میدانند که چه کاری باید انجام دهند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد