خداحافظ اروپا!

احسان نیازمند- تحریم‌های جدید اتحادیه اروپا علیه سه شرکت هواپیمایی ایرانی، شامل ایران‌ایر، ماهان و ساها (سرویس اطلاعات و ارتباط هوایی ارتش)، نه‌تنها چالش‌های جدی برای صنعت هوانوردی ایران به وجود آورده بلکه مسافران ایرانی را نیز با مشکلات زیادی روبه‌رو کرده است. تصمیم اخیر اتحادیه اروپا برای ممنوعیت پرواز این شرکت‌ها به دلیل ادعای ارسال پهپاد و موشک‌های بالستیک از سوی ایران به روسیه، تبعات جدی بر اعتبار و عملکرد صنعت هوایی ایران در سطح بین‌المللی خواهد داشت.
در بیانیه اتحادیه اروپا در این‌باره آمده است: «تحریم‌های امروز شامل افراد و نهادهایی می‌شوند که مسوول ساخت و انتقال پهپاد، موشک و فناوری‌های مرتبط به روسیه در حمایت از جنگ تجاوزکارانه با اوکراین و گروه‌ها و نهادهای مسلحی هستند که صلح و امنیت در خاورمیانه و دریای سرخ را تضعیف می‌کنند.»
این تصمیم در حالی گرفته شده که مقامات ایران بارها هرگونه ارسال موشک‌های بالستیک به روسیه را رد کرده‌اند. با این حال، تحریم‌های جدید به وضوح نشان می‌دهد که کشورهای غربی بر ادعاهای خود اصرار دارند و از ابزارهای اقتصادی و تجاری، از جمله محدودیت‌های هوایی، برای اعمال فشار بر ایران استفاده می‌کنند اما فارغ از مسائل سیاسی، این تحریم‌ها تاثیرات مخربی بر حمل‌ونقل هوایی ایران و موقعیت این صنعت در منطقه و جهان خواهد داشت.
مسافران ایرانی در سردرگمی و افزایش هزینه‌ها
از نخستین و فوری‌ترین پیامدهای این تحریم‌ها، سردرگمی و افزایش هزینه‌های سفر برای مسافران ایرانی است. هر مسافری که قصد سفر به اروپا داشته باشد، دیگر نمی‌تواند از پروازهای مستقیم و ارزان‌تر استفاده کند. به جای آن، این افراد مجبور خواهند بود از ایرلاین‌های کشورهای منطقه مانند قطر، امارات، ترکیه یا عمان استفاده کنند که به دلیل توقف‌های بیشتر و هزینه‌های بالاتر، هم‌ زمان و هم پول بیشتری از مسافران خواهد گرفت.
افزایش تقاضا برای ایرلاین‌های منطقه‌ای که خود به دنبال افزایش سودآوری هستند، ممکن است به افزایش قیمت بلیت‌ها منجر شود و سفرهای بین‌المللی را برای بسیاری از ایرانی‌ها دست‌نیافتنی‌تر کند. این موضوع در نهایت باعث انزوای بیشتر ایران و کاهش تعاملات بین‌المللی مسافران و تجار ایرانی خواهد شد.
افت شدید اعتبار صنعت هوانوردی ایران
صنعت هوانوردی ایران که سال‌هاست با مشکلات ناشی از تحریم‌های بین‌المللی دست و پنجه نرم می‌کند، این‌بار با ضربه‌ای سخت‌تر مواجه شده است. اعتبار این صنعت که پیش از این نیز به دلیل عدم دسترسی به هواپیماهای جدید و مدرن، قطعات یدکی و فناوری‌های پیشرفته تحت تاثیر قرار گرفته بود، با تحریم‌های جدید بیشتر از پیش تخریب خواهد شد. شرکت‌های هواپیمایی ایرانی در مقایسه با همتایان منطقه‌ای خود، از جمله شرکت‌های هواپیمایی خلیج‌فارس که از جدیدترین فناوری‌ها و به‌روزترین هواپیماها بهره می‌برند، عقب افتاده‌اند. تحریم‌های جدید تنها به تعمیق این فاصله کمک خواهد کرد.
در حالی که شرکت‌های هواپیمایی خلیج‌فارس در حال توسعه و گسترش ناوگان هوایی خود هستند و از جدیدترین هواپیماها و فناوری‌های پیشرفته استفاده می‌کنند، شرکت‌های ایرانی مجبورند از ناوگان قدیمی و فرسوده استفاده کنند که به دلیل محدودیت در تامین قطعات و خدمات، کارایی کمتری دارند. این مسأله نه تنها کیفیت خدمات را کاهش می‌دهد بلکه خطرات امنیتی برای مسافران ایجاد می‌کند.
تاثیرات اقتصادی و اجتماعی وسیع
علاوه بر اثرات مستقیم بر صنعت هوانوردی و مسافران، تحریم‌های جدید اتحادیه اروپا پیامدهای اقتصادی و اجتماعی وسیع‌تری نیز به همراه خواهد داشت. کاهش پروازهای مستقیم به اروپا می‌تواند به کاهش جریان‌های توریستی و تجاری بین ایران و کشورهای اروپایی منجر شود. این کاهش تعاملات اقتصادی می‌تواند فرصت‌های کسب‌وکار را برای شرکت‌های ایرانی محدود کرده و بر تجارت خارجی کشور تاثیر منفی بگذارد.
کاهش تعداد پروازهای بین‌المللی از ایران همچنین می‌تواند به کاهش ارتباطات فرهنگی و آموزشی منجر شود. بسیاری از دانشجویان ایرانی که برای تحصیل به اروپا سفر می‌کنند، دیگر نمی‌توانند از پروازهای مستقیم استفاده کنند و مجبور به استفاده از مسیرهای طولانی‌تر و پرهزینه‌تر خواهند شد.
آیا می‌توان از بحران عبور کرد؟
در چنین شرایطی، پرسش مهم این است که ایران چگونه می‌تواند از این بحران عبور کند؟ آیا راهی برای کاهش تاثیرات این تحریم‌ها وجود دارد؟ یکی از گزینه‌ها، توسعه همکاری‌های منطقه‌ای با کشورهایی است که هنوز تحت تحریم‌های مشابه قرار نگرفته‌اند. ایران می‌تواند از همکاری با کشورهای آسیایی و منطقه‌ای برای کاهش وابستگی به پروازهای اروپایی بهره‌برداری کند.
علاوه بر این، ایران باید در جهت به‌روزرسانی ناوگان هوایی خود تلاش کند. هرچند که محدودیت‌های تحریمی خرید هواپیماهای جدید را دشوار کرده اما سرمایه‌گذاری در تعمیر و نگهداری هواپیماهای موجود و بهبود زیرساخت‌های هوایی می‌تواند تا حدودی این مشکلات را کاهش دهد.
در نهایت، تعامل دیپلماتیک و تلاش برای حل‌وفصل مسائل سیاسی با اتحادیه اروپا و دیگر کشورهای غربی می‌تواند گامی موثر در کاهش فشارهای اقتصادی و تجاری باشد. هرچند که تنش‌های سیاسی همچنان ادامه دارند اما باز شدن درهای دیپلماسی می‌تواند راه را برای کاهش تحریم‌ها و بهبود وضعیت صنعت هوانوردی ایران هموار کند. به طور کلی، تحریم‌های اخیر اتحادیه اروپا نشان‌دهنده مرحله جدیدی از فشارهای اقتصادی علیه ایران است که نه‌تنها دولت بلکه مردم و صنعت کشور را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد. اکنون زمان آن رسیده که ایران با اتخاذ تدابیر مناسب و عقلانی از این بحران عبور کند و راهکارهای جدیدی برای حفظ و تقویت صنعت هوانوردی خود پیدا کند.