8 - 06 - 2017
خاورمیانه و نظم جدید
محمد هدایتی- نظم خاورمیانه در حال دگرگون شدن است. قطع ناگهانی روابط عربستان، مصر و چند کشور عربی دیگر با قطر، اگرچه شگفتانگیز بود اما نشانی است از شکاف و وضعیتی تاریخی که گویا دیگر نمیتوانست مکتوم بماند. تحولات یک دهه اخیر، سربرآوردن این شکاف تاریخی را تسریع کرد. متزلزل شدن و عزل بسیاری از حکام دیرپا، بروز جنبشهای انقلابی در برخی کشورها، رشد مدام گروههای جهادی که هرکدام حمایت برخی قدرتها را دارند و اقتصاد سیاسی انرژی، خاورمیانه را در نوعی بنبست فرو برد. خاورمیانه به سرزمین جنگهای نیابتی بدل شده است، جنگ بین قدرتهای منطقهای و بینالمللی برای گسترس حیطه نفوذ و البته منافع اقتصادی و ایدئولوژیکی خود. واضح است که نبردهای نیابتی نمیتواند در درازمدت ادامه پیدا میکند. اختلافات اخیر احتمالا با واسطهگریهایی موقتا خاموش میشود. اما خاورمیانه به واسطه شکلگیری تاریخیاش، حداقل در ۱۰۰ سال اخیر، آبستن اختلافاتی به مراتب خطرناکتر هم خواهد بود. بسیاری از کشورهای عربی حاشیه خلیجفارس، فاقد سنت تاریخی کشورداری هستند. به عنوان وارثان فروپاشی امپراتوری عثمانی درباره اطلاق دولت- ملت به آنها تردید وجود دارد. نظام سیاسی آن، کماکان حاوی الگوهای سنتی، قبیلهای و پاتریمونیالیستی است. کمااینکه بخشی از اختلافات عربستان با قطر، ریشه در نزاعی دارد که خاندانهای حاکم این کشورها بهعنوان قبایل تاثیرگذار در نیمه دوم قرن نوزدهم با هم داشتهاند. از این رو این نظامها، مستعد شکنندگی و آشفتگی هستند. اگرچه تاکنون توانستهاند به مدد ثروت ناشی از فروش انرژی، مانع از بروز جدی تخاصمها در داخل شوند.
مساله دیگر سیاست قدرتهای بینالمللی به ویژه آمریکاست. با روی کار آمدن دونالد ترامپ این تحلیل هم ارائه شد که قدرت جدید در آمریکا، خواهان برونسپاری مشکلات از کشور و شاید برپاکردن تخاصمی جدید بود؛ اینکه بلوک و ائتلاف قدرت جدیدی در خاورمیانه شکل بگیرد. مساله این است که دامنه اختلافها بین بازیگران موثر اکنون بسیار گسترده است. قدرتهای منطقهای و بینالمللی بر سر مسایل بسیار مهمی در سوریه، فلسطین، مصر و بسیاری جاهای دیگر اختلاف دارند. خاورمیانه بیش از هر زمان دیگری در آستانه پوست انداختن است. پوستانداختنی شاید نه زایا که ویرانگر. نقش ایران در این میان چیست؟ برخی از لزوم بهرهبرداری ایران از شکاف بین قطر با عربستان گفتهاند. به ویژه اینکه در سالهای اخیر عربستان جدیترین رقیب ایران و محور ائتلافها علیه ایران بوده است. اما این بازی خطرناک است. ایران پیش از هر چیزی به نوعی تکصدایی در سیاست خارجی نیازمند است. موازیکاری در سیاست خارجی از تاثیرگذاری آن میکاهد. دیگر اینکه دولت حسن روحانی در بهترین شرایط قرار دارد برای نشان دادن اینکه خواهان امنیت در خاورمیانه و حل مسایل از طریق گفتوگو است. واقعیت این است؛ خاورمیانه به اندازه کافی ماجراجویی به خود دیده است، هر نوع بیتدبیری جدید وخامت بسیاری برای همه کشورها به همراه خواهد داشت.
hedayati.mohammad@yahoo.com
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد