خانواده در مسیر رنگ باختن

گروه جامعه‌- معمولا یکی از مهم‌ترین و سخت‌ترین چالش‌های تربیتی و آموزشی برای خانواده‌ها انتخاب مهدکودک مناسب است. حضور و فعالیت کودکان در مهدکودک باعث آرامش والدین می‌شود‌ چرا‌که در مهدکودک‌ها از آنها به خوبی مراقبت می‌کنند. از طرفی کودکانی که دوره مهدکودک را می‌گذرانند در خانه مشکلات کمتری ایجاد می‌کنند و همین‌طور به راحتی با محیط مدرسه و تحصیل کنار می‌آیند. ضمنا در مهدکودک‌ها برای افزایش دانش والدین در زمینه تربیت فرزند، کارگاه و جلسات مشاوره‌ برگزار می‌کنند که در آنها مسائل و مشکلات والدین با کودکان مطرح می‌شود. از طرفی مهدکودک امکانی مهم برای خانواده‌های شاغل است‌ چرا که آنها زمان کافی برای نگهداری و آموزش کودکان را ندارند و دوره مهدکودک می‌تواند این کمبود و خلأ را پر کند.
مهدی میرشاه‌ولد، مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان بهزیستی کشور سال گذشته اعلام کرد: ساعت کار مهدهای کودک در تهران از ۶ صبح خواهد بود. با توجه به اینکه استانداری تهران، ساعت کاری ادارات این استان را از روز شنبه، ۶ صبح اعلام کرده درهای مهدهای کودک نیز از ساعت ۶ تا ۱۴ باز است. این تصمیم جهت رفع مشکل زنان کارمند شاغل در بخش دولتی اتخاذ شده است. در حال حاضر ۱۶ هزار مهد کودک در کشور وجود دارد که از این تعداد، ۶ هزار و ۵۰۰ مهد، روستایی و هزار و ۴۰۰ مهد نیز مهدهای حاشیه‌ای شهرها هستند. سازمان بهزیستی کشور پیش از این اعلام کرده بود ۸۸ درصد کودکان ایرانی به مهدکودک نمی‌روند. این در حالی است که ۱۳۰ هزار ظرفیت خالی مهد کودک در کشور وجود دارد.
جایی برای همیشه
این روزها یک تغییر مهم در روند مهدکودک‌ها ایجاد شده است. ساعت کاری مهدکودک در برخی مهدهای کودک ۱۸:۳۰ بعد‌از‌ظهر به پایان نمی‌رسد. شلوغی ساعت کاری والدین شرایط را به گونه‌ای رقم زده که دیگر کودکان تا پاسی از شب در مهدکودک حضور دارند. یکی از عوامل مهمی که این روند را تشدید کرده مشکل معیشت است. پدر و مادر ناخواسته باید در چند شیفت مشغول به کار ‌‌شوند. افزایش ساعت کاری تا جایی اجتناب‌ناپذیر شده که والدین برای تامین معاش و مدیریت مالی خانواده چاره دیگری جز سپردن کودکان‌شان به مهدکودک‌های ۲۴ ساعته ندارند.
مشکلات موجود انکار‌ناپذیر است اما باید توجه کرد، هر فردی از بدو تولد نیازهایی دارد که باید برآورده شوند. اگر هر یک از این نیازها به موقع و صحیح تامین نشود می‌تواند فرد را در بزرگسالی با مشکل رو‌به‌رو کند. از زمان تولد تا حدود ۷ سالگی یک فرد، می‌تواند مهم‌ترین و تاثیرگذارترین سال‌های زندگی آن فرد باشد. زیرا تقریبا درصد زیادی از شخصیت یک فرد در این سنین شکل می‌گیرد. نوع رفتاری که والدین با فرزندشان دارند و نوع نیازهایی را که در او تامین می‌کنند می‌تواند به شدت روی شکل‌گیری شخصیت کودکان تاثیرگذار باشد.
نیازهای انکار‌نشدنی
یکی از مهم‌ترین روانشناسانی که در رابطه با نیازهای افراد در سنین مختلف اظهار نظرکرده، آبراهام مازلو است. از نظر آبراهام مازلو، انسان‌ها ۵ طبقه نیاز ذاتی و ضروری دارند که تامین نیازهای آنهاست که هم منجر به یادگیری می‌شود و هم اعتماد‌به‌نفس افراد را بالا می‌برد. ۳ طبقه اول نیازها مربوط به دوران قبل از دبستان و زیر هفت سالگی است. نیاز به امنیت یعنی دور بودن از خطر، هنگامی که کودکان مطمئن شوند از طرف افراد یا محیط اطراف خود خطری آنها را تهدید نمی‌کند احساس راحتی می‌کنند و به جست‌وجو در محیط می‌پردازند. این نیاز از مهم‌ترین نیازهای دوران نوزادی است. مزلو اعتقاد دارد آزادی کامل و سهل‌گیری در کودکان ایجاد اضطراب‌ می‌کند.
نیاز به احساس تعلق‌‌پذیری و عشق و محبت موضوعی جدی است. احساس تعلق یعنی پذیرفته شدن از سوی دیگران و دوست داشته شدن. این احساس به کودک کمک می‌کند تا به یادگیری بپردازد و اعتماد‌به‌نفس و عزت نفس بالایی داشته باشند. بعضی از کودکان نمی‌توانند باور کنند که دیگران آنها را دوست دارند و در این زمینه شک می‌کنند. از همین رو ممکن است رفتارهای نامناسب نشان دهند و خود را به بزرگ‌ترها بچسبانند. این کودکان برای برطرف کردن خواسته‌های خود کارهای نامطلوب انجام می‌دهند.
همچنین باید دقت کرد که مهم‌ترین تاثیر مهدکودک بر کودکان تقویت روابط اجتماعی است. بازی‌های گروهی و افزایش ارتباطات، روابط اجتماعی کودک را بهبود می‌بخشند. یک مربی مهدکودک خوب به کودکان می‌آموزد که چگونه با دیگر همسالان خود رابطه برقرار کرده و دوست‌های جدید پیدا کنند. همچنین وقتی کودکان در بین هم‌سن و سالان خود قرار می‌گیرند در برخی از مواقع با یکدیگر دچار اختلاف خواهند شد. در ابن حالت مربی مهدکودک می‌تواند به کودکان آموزش دهد که چگونه اختلافات‌شان با یکدیگر را برطرف کنند.
زمانی که کودکان دور از خانواده و در محیطی جدید قرار می‌گیرند، دچار ترس و اضطراب می‌شوند. این اضطراب قدرت یادگیری کودکان را کاهش داده و آنها را در خطر ابتلا به بیماری‌های روانی قرار می‌دهد. این در حالی است که اگر محیط مهدکودک یک محیط دوستانه همراه با بازی‌های کودکانه و آموزش باشد اضطراب کودکان را کاهش می‌دهد و آنها را برای مدرسه رفتن آماده می‌کند. حال فرض کنید کودک زمانی بسیار طولانی را در مهدکودک سپری کند. طولانی شدن زمان حضور در مهدکوک احساس اضطراب را در کودک بیشتر می‌کند. مساله نگران‌کننده‌تر در این شرایط اما کم‌برخورداری کودک از محبت خانواده است.
احساس مهم امنیت
اشرف احمدی روانشناس، درباره اهمیت و نیاز کودکان به خانواده به «جهان صنعت» گفت: یادگیری کودکان زمانی محقق می‌شود که نیازهای آنها به ترتیب اولویت تامین شود. کودک گرسنه و تشنه، کودکی که لباس مناسب نپوشیده و‌… نمی‌تواند یادگیری داشته باشد و همچنین نمی‌تواند درک خوبی از محیط زندگی خود داشته باشد. در نهایت نمی‌تواند خود را دوست داشته باشد. قرار دادن یک برنامه صبحانه، میان‌وعده و ناهار مناسب در منزل یا کودکستان‌ها می‌تواند مفید باشد. همچنین والدین نیز باید به گونه‌ای رفتار کنند که احساس امنیت و دوست داشته شدن را در کودکان ایجاد کنند‌ زیرا کودکی که احساس اضطراب و نگرانی و طرد شدن داشته باشد نمی‌تواند آرام در جایی باشد و به یادگیری بپردازد و نمی‌تواند خودش را هم دوست داشته باشد پس به عنوان یک فرد ناتوان رشد می‌کند. تمام این مطالب برای مربیان مهدهای کودک نیز صدق می‌کند و باید رعایت کنند.
از نکات مهم و قابل توجهی که احمدی معتقد است باید به آن توجهی جدی داشت، ایجاد فضای امن و آرامش در مهدکودک است. به گفته او در روز‌های ابتدایی مهدکودک، کودکان به فرصت بیشتری برای یادگیری و انجام فعالیت‌ نیاز دارند. در چنین شرایطی مربی باید به کودکان فرصت دهد و با تشویق کردن، انگیزه‌شان برای یادگیری را بیشتر کند اما اگر رفتار مربی نامناسب باشد کودکان انگیزه‌ای برای رفتن به مهدکودک ندارند. همچنین باید توجه داشت، کودکان دارای استعداد‌های متفاوتی هستند.
برخی از آنها در یادگیری نقاشی موفق‌تر از دیگران عمل می‌کنند و برخی دیگر در تمرینات ورزشی بهترند اما معمولا مربیان مهدکودک به این تفاوت توجهی نمی‌کنند و همه کودکان را مجاب می‌کنند تا از یک برنامه آموزشی یکسان پیروی کنند. چنین موضوعاتی باید مورد توجه قرار گیرد. نباید اجازه دهیم کودکان در فضای مهدکودک‌ها دچار بحران شوند.
این روانشناس معتقد است‌ مهدکودک باید محیطی برای تربیت کودکان باشد. برخی از مهدکودک‌ها انواع خدمات از جمله ژیمناستیک، آموزش زبان، موسیقی و… را در برنامه آموزشی خود گنجانده‌اند و معمولا هزینه‌ زیادی برای ثبت‌نام کودکان دریافت می‌کنند. والدین باید توجه داشته باشند که این برنامه‌ها تا چه حد با استعداد و نیاز کودک‌شان همخوانی دارد. نباید توقعی بیش از توان کودک از او داشت. همچنین نباید فراموش کرد سنین قبل از مدرسه سن آموزش رسمی نیست و نباید فرصت بازی و تفریح از کودکان گرفته شود.
کودکانی که در سنین کم از لحاظ عاطفی و امنیتی در خانواده تامین نمی‌شوند به انواع مشکلات مبتلا خواهند شد. مشکلات این کودکان اغلب با شیطنت‌ها‌، دروغگویی‌ها و حرف نشنیدن‌های ساده شروع می‌شود و با توجه به وضع نابسامان خانواده به بزهکاری‌ها و جنایات بزرگسالی منتهی می‌شود.
سختگیری زیاد والدین یا بی‌توجهی آنها یا لوس بار آوردن کودک و برآورده ساختن کلیه نیازهای منطقی و غیر‌منطقی او، شخصیت سالمی را به بار نخواهد آورد. سلامت خود خانواده، تعادل شخصیتی والدین و آشنایی آنها به اصولی که می‌تواند محیط خانواده را سالم‌تر سازد، بسیار مهم است.