خاطره‌بازی با خانه پروین اعتصامی

نادر نینوایی- خانه پروین اعتصامی در تبریز بی‌شک یکی از خانه‌های تاریخی شاخص این شهر است. بازدید از این عمارت هزار و ۳۰۰ متری از سویی فرصت آشنایی با معماری زیبای بنا را فراهم می‌کند و از سوی دیگر امکان آشنایی بیشتر با شخصیت یکی از شاعران برجسته معاصر کشور را به بازدید‌کنندگان می‌دهد.
در کنار پله‌های حیاط خانه پروین اعتصامی، مجسمه‌ای از این شاعر نامی قرار دارد که گویی به بازدیدکنندگان خوشامد می‌گوید.
بنای این خانه قدیمی در محله ششگلان تبریز واقع شده که در دوران پهلوی اول ساخته شده است. در لا‌به‌لای دیوارهای آجری و حیاط فراخش می‌توان نشانه‌های معماری اواخر قاجاریه و اوایل دوران پهلوی را مشاهده کرد.
خانه پروین اعتصامی با برخورداری از بهارخواب، هشتی، زیرزمین و حوض‌خانه در واقع نمایی برجسته از خانه‌های قدیمی ایرانی را ارائه می‌دهد که بخشی از هنر، فرهنگ و تاریخ معاصر ایران را روایت می‌کند.
تاریخچه خانه و گذشته پروین
تبریز شهری تاریخی است که قدمت آن به دوره اشکانیان و ساسانیان می‌رسد و نقش انکارناشدنی آن در دوران انقلاب مشروطه به آن اهمیتی دوچندان داده است. در جای‌جای این شهر کهن خانه‌ها و عمارت‌های تاریخی خودنمایی می‌کنند که هریک راوی گوشه‌ای از تاریخ ریشه‌دار و عمیق این شهر هستند.
در میان خانه‌های قدیمی تبریز خانه پروین اعتصامی که زمانی محل سکونت این شاعر نامی بوده است افزون بر جنبه‌های تاریخی به سبب زندگی این شاعر توانمند شعر فارسی دارای اهمیتی دوچندان است.
خانه‌ای که امروز به نام خانه پروین اعتصامی شناخته می‌شود در واقع متعلق به پدر این شاعر بوده و پروین اعتصامی در ۲۵ اسفند سال ۱۲۸۵ در همین خانه چشم به جهان گشوده و گام‌های ابتدایی خود را برای تبدیل شدن به چهره‌ای ماندگار در ادبیات ایران برداشته است.
پروین اعتصامی که نام اصلی او «رخشنده» بوده در خانواده‌ای دوستدار ادبیات و دانش و در دامان پدری دانشمند و مادری شاعر پرورش یافته است. همین نگاه مثبت خانواده به ادبیات، باعث پروراندن ذوق و شوق ادبی در رخشنده و باعث شد که زمینه‌های لازم برای شکل‌گیری شاعری اثرگذار ایجاد شود.
پروین اعتصامی از همان دوران کودکی استعدادهای خود را نشان داد و توانست سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی را از پدرش بیاموزد. پروین همچنین از دوران کودکی تحت تعالیم اساتیدی همچون علی‌اکبر دهخدا و ملک‌الشعرای بهار قرار داشت.
این شاعر در ۲۸سالگی ازدواج کرد اما پس از یک سال از همسرش که یک نظامی خشک و افسر شهربانی بود، جدا شد. در زمان حیات پروین دیوان نخست اشعارش منتشر شد، اما چاپ دومین دیوان اشعار او پس از زندگی کوتاه ۳۵‌ساله‌اش منتشر شد.
در خانه منتسب به پروین اعتصامی، چند نسخه از اسناد مربوط به زندگی او از قبیل برگه تولد و حکم استخدام و دست‌خط خود پروین و‌ مجسمه و سردیس‌هایی قرار دارد که به آشنایی بیشتر با این شاعر نامی کمک می‌کند. البته به نظر می‌رسد در صورتی که مسوولان امر برنامه‌ریزی صحیحی داشته باشند این امکان وجود دارد که با نمایش آثار بیشتر از این شاعر، خانه پروین را تبدیل به موزه‌ای برای این شاعر معاصر ایران کنند.
معماری خانه پروین
معماری خانه تاریخی پروین اعتصامی از نظر تاریخی بسیار حائزاهمیت بوده و روایتگر معماری اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوران پهلوی است. همچنین در معماری این خانه می‌توان نفوذ معماری نئوکلاسیک غرب و تلفیق آن با معماری سنتی به جای‌مانده از عهد صفوی را مشاهده کرد. حجاری‌های ایجادشده در نمای ساختمان و در قسمت سرستون‌ها و سنتوری‌ها و نیز گچبری‌های ساده فضاهای داخلی خانه نمایانگر سادگی طراحی و در عین حال زیبایی قابل ملاحظه خانه هستند.
حیاط خانه کودکی پروین اعتصامی بسیار وسیع بوده و حدود ۹۲۰ متر وسعت دارد. باغچه‌های زیبا و درختان حیاط خانه احساسات و عواطف بازدیدکنندگان را برمی‌انگیزند و برخی معتقدند که شاید یکی از زمینه‌های شکل‌گیری طبع شعر در پروین همین حیاط ایرانی و سرسبز خانه بوده است.
بنای خانه با دیوارهای آجری و درهای چوبی‌اش در عین سادگی زیبایی‌های خاص خود را دارد و آدمی را با سبک زندگی اعیان در اوایل سلطنت پهلوی آشنا می‌کند.
خانه پروین دو طبقه و یک زیرزمین داشته و یک هشتی برای ورودی آن در نظر گرفته شده است. داخل بنای ساختمان دو اتاق و سالنی با ورودی‌های غربی و شرقی تعبیه شده است.
بنای این خانه در دو طبقه مشمول طبقه اول و زیرزمین بوده است. طبقه اول دو اتاق بهارخواب دارد و سردابه و آب‌انبار بنا نیز در حیاط ساختمان واقع شده است.
یکی از اتاق‌ها به آب‌انباری قدیمی راه دارد و تنور پخت نان نیز در آن وجود داشته است. در زیرزمین خانه نیز یک حوض‌خانه با سقف کلیل‌آذری و پنج اتاق گهواره‌ای تعبیه شده است.
در طبقه اول مجموعا شش اتاق و یک سرسرا وجود دارد. مصالح استفاده‌شده در این بنا شامل آجر، خشت و چوب است که ظاهری سنتی و زیبا به فضای این عمارت داده است.
وجود حوض‌سنگی و باغچه‌های زیبا نیز جلوه‌ای خاص و دلچسب به حیاط این خانه بخشیده است.
در طبقه زیرزمین خانه، حوض‌خانه و اتاق‌های تابستان‌نشین و فضاهای خدمات قرار گرفته است. سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در سال ۱۳۸۵ خانه پروین اعتصامی را با شماره ۱۸۶۸۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسانده است.
گفتنی است در طول سال نمایشگاه‌های مختلفی در خانه پروین اعتصامی برگزار می‌شود که با بازدید از این خانه تاریخی امکان تماشای آنها نیز وجود دارد.
آثار به نمایش در‌آمده به طور معمول آثارهنری و صنایع‌دستی تولید‌شده در تبریز هستند که دیدن آنها خالی از لطف نیست.
شایان ذکر است خانه پروین اعتصامی در خیابان عباسی، جنب مسجد میرآقا، کوچه‌ ساوجبلاغی، پلاک ۶ قرار گرفته است. برای بازدید از این خانه تاریخی می‌توانید از چایکنار به کوچه پروین اعتصامی وارد شوید. امکان بازدید از خانه پروین اعتصامی از ساعت ۹ صبح تا ۱۷ وجود دارد.