جای خالی هوش‌مصنوعی در تنظیم بازار ایران

مهدی خاکی‌فیروز
هوش‌مصنوعی در دنیای امروز نقشی کلیدی در تنظیم بازار ایفا می‌کند زیرا قابلیت‌های پیشرفته آن در زمینه‌هایی همچون تحلیل و پیش‌بینی الگوهای تقاضا، قیمت‌گذاری، مدیریت زنجیره تامین و ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضا کاربرد دارد. تنظیم بازار به‌ویژه در صنایع پیچیده و پرتحول، به داده‌هایی دقیق و به‌روز نیاز دارد که رفتار مصرف‌کنندگان، تغییرات اقتصادی و نیازهای زنجیره تامین را در کوتاه‌ترین زمان ممکن ارزیابی کند.
یکی از جنبه‌های اساسی کاربرد هوش‌مصنوعی در تنظیم بازار، پیش‌بینی دقیق تقاضاست. مدل‌های یادگیری ماشین، حجم وسیعی از داده‌ها از منابع مختلف مانند تراکنش‌های فروش، نظرات مشتریان و روندهای اجتماعی را به‌سرعت تحلیل می‌کنند. این پیش‌بینی‌ها به کسب‌وکارها و دولت‌ها اجازه می‌دهد تصمیمات بهینه‌تری برای تولید و واردات بگیرند و از مشکلاتی مانند کمبود کالا یا افزایش غیرمنتظره قیمت‌ها جلوگیری کنند. به‌علاوه هوش‌مصنوعی به تنظیم قیمت‌ها کمک می‌کند و با تحلیل رفتار مشتری و رقابت‌های بازار، قیمت‌های مطلوب‌تری را پیشنهاد می‌دهد که تعادل سودآوری و تقاضا را برقرار کند.
هوش‌مصنوعی در بخش زنجیره تامین نیز با بهینه‌سازی فرآیندهای تامین، موجودی و تحویل موجب کاهش هزینه‌ها و افزایش کارایی می‌شود. به‌عنوان مثال با پیش‌بینی نقاط پیک مصرف یا نیازهای فصلی، شرکت‌ها را راهنمایی می‌کند تا برنامه‌های بهینه‌تری برای تامین و توزیع کالا داشته باشند. این امر باعث کاهش احتمال انباشت اضافی کالا یا کمبود موجودی می‌شود.
هوش‌مصنوعی همچنین برای شناسایی و تحلیل الگوهای تقلب و نوسانات غیرطبیعی قیمت‌ها در بازار استفاده می‌شود. با این تحلیل‌ها، سازمان‌های تنظیم‌کننده قادر خواهند بود بر فعالیت‌های غیرقانونی و بازار سیاه نظارت بیشتری داشته باشند و محیط بازار را سالم‌تر و شفاف‌تر کنند. در حالی که در غیاب هوش‌مصنوعی، احتمال اعمال نفوذ برخی افراد تبهکار به ساختار تصمیم‌گیری‌های ستاد تنظیم بازار نیز وجود خواهد داشت.
کاربرد هوش‌مصنوعی در تنظیم بازار در کشورهای مختلف به عنوان یک ابزار استراتژیک و کارآمد شناخته شده و توانسته است تحولات قابل‌توجهی در مدیریت بازارها ایجاد کند. کشورهایی که از هوش‌مصنوعی به صورت موفق در این زمینه بهره برده‌اند، تعادل بهتری میان عرضه و تقاضا ایجاد کرده و کارنامه خوبی در کنترل مشکلاتی مانند نوسانات شدید قیمت و کمبود کالا از خود بر جای گذاشته‌اند.
چین یکی از پیشتازان استفاده از هوش‌مصنوعی در تنظیم بازار است. در این کشور شرکت‌های بزرگ با کمک الگوریتم‌های یادگیری عمیق و تحلیل داده‌های بزرگ بازار، رفتار مشتریان و نیازهای مصرف‌کنندگان را پیش‌بینی می‌کنند. شرکت‌هایی مانند علی‌بابا از هوش‌مصنوعی برای پیش‌بینی تقاضای کالاها در ایام خاص مانند جشنواره‌های خرید استفاده می‌کنند. این تحلیل‌ها باعث می‌شود تا توزیع کالا در سراسر کشور بهینه‌تر شود و کمبودهای احتمالی کالا در زمان‌های اوج تقاضا کاهش یابد.
در ایالات‌متحده شرکت‌های خرده‌فروشی مانند والمارت و آمازون از هوش‌مصنوعی برای تنظیم قیمت‌ها و مدیریت موجودی انبار استفاده می‌کنند. این سیستم‌ها با تحلیل لحظه‌ای داده‌ها، قیمت‌ها را براساس عرضه و تقاضا بهینه می‌کنند و در نتیجه باعث کاهش هزینه‌ها و افزایش رضایت مشتریان می‌شوند. برای مثال والمارت از هوش‌مصنوعی برای پیش‌بینی نیازهای فصلی کالاها و تخصیص دقیق موجودی در فروشگاه‌های مختلف کمک می‌گیرد که این امر به کاهش هدررفت منابع و بهبود کارایی زنجیره تامین منجر شده است.
ژاپن با استفاده از هوش‌مصنوعی در صنعت کشاورزی و مدیریت بازار محصولات کشاورزی، گام بزرگی در تنظیم بازار برداشته است. از آنجا که ژاپن با مشکلاتی مانند کمبود نیروی کار و تغییرات اقلیمی مواجه است، از الگوریتم‌های پیشرفته برای پیش‌بینی تولید محصولات کشاورزی و نیاز بازار بهره می‌برد. این پیش‌بینی‌ها به کشاورزان یاری می‌دهد که تولیدات خود را بهتر مدیریت و از تولید مازاد یا کمبود جلوگیری کنند.
کره‌جنوبی در زمینه کاربرد هوش‌مصنوعی در صنعت انرژی و بازار برق موفق بوده است. این کشور از هوش‌مصنوعی برای پیش‌بینی نیاز به برق در ساعات مختلف روز و فصول سال استفاده می‌کند. این سیستم‌ها با تحلیل داده‌های اقلیمی و رفتار مصرف‌کنندگان، توزیع انرژی را بهینه و از نوسانات قیمت و مشکلات تامین انرژی در زمان‌های اوج مصرف جلوگیری می‌کنند. این روش موجب کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری در صنعت انرژی کره جنوبی شده است.
در اروپا هوش‌مصنوعی در بخش‌های مختلف مانند کشاورزی، انرژی و حمل‌ونقل برای تنظیم بازار و کاهش نوسانات به کار گرفته می‌شود. در صنعت حمل‌ونقل شرکت‌هایی مانند DHL و Maersk از الگوریتم‌های یادگیری ماشین برای بهینه‌سازی مسیرها، کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و تسهیل زنجیره تامین استفاده می‌کنند. اتحادیه اروپا با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های تحقیقاتی مرتبط با هوش‌مصنوعی به کشورهای عضو کمک کرده تا مصرف انرژی را بهتر مدیریت و از بروز بحران‌های ناگهانی جلوگیری کنند.
این نمونه‌ها نشان می‌دهد که هوش‌مصنوعی می‌تواند در تنظیم بازار ایران هم نقش قابل‌توجهی داشته باشد و با پیش‌بینی دقیق تقاضا، بهبود مدیریت موجودی، بهینه‌سازی زنجیره تامین و حتی کاهش نوسانات قیمتی از مشکلات بازار بکاهد.