12 - 03 - 2023
جای خالی برنامهریزی
نادر نینوایی- ایران با برخورداری از ۲۹۹ رشته صنایعدستی که به تایید معاونت صنایعدستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی رسیده است یکی از کشورهای شاخص در حوزه هنرهای سنتی شناخته میشود.
با وجود ظرفیتهای بالای هنرهای سنتی ایرانی اما نبود برنامهای جامع و مدون برای کاربردی کردن صنایعدستی و ورود آنها به زندگی روزمره مردم، بسیاری از شاخههای این هنرهای فرهنگی و تاریخی در معرض فراموشی قرار گرفته یا کسبوکار تولیدکنندگان آنها آنطور که باید و شاید نمیچرخد.
در این میان اما اقدامات جزیرهای و پراکنده دولتی که بیشتر جنبه شعارگونه دارند هم راه به جایی نبرده است تا هنرهای سنتی ایرانی با وجود بهرهمندی از ظرفیتهای بالا با مشکل مواجه شوند.
براساس اطلاعات موجود فقط در استان کردستان پالاندوزی، سکهدوزی روی لباس، سفیدگری، اسلحهسازی و آسیاب سنگی از جمله صنایعدستی فراموششده بوده و البته نمدمالی هورامان و سبدبافی (ارغوانبافی) هم از جمله صنایعدستی در خطر فراموشی قرار هستند.
اما مساله محدود به فراموش شدن هنرهای سنتی نیست، بلکه بیتوجهی مردم به اهمیت این هنرها و نبود فرهنگسازی در این زمینه باعث شده حیات کلی و بازار اقتصادی صنایعدستی در کشور هم با چالش مواجه شود.
راهکار احیای هنرهای سنتی
برای احیای هنرهای سنتی فراموششده یا در معرض فراموشی گام اول مطمئنا برنامهریزی روشمند برای احیای این هنرهای سنتی است.
شیوا تبرایینظری -هنرمند فعال در حوزه هنرهای سنتی- در پاسخ به این پرسش که برای احیای صنایعدستی چه باید کرد به «جهانصنعت» گفت: یکی از راهکارهای موجود قرار دادن بخشهای دانشگاهی در کنار استادکاران و پیشکسوتان صنایعدستی در حال فراموشی است.
وی ضمن تاکید بر اهمیت مساله بازاریابی در حوزه صنایعدستی خاطرنشان کرد: در شاخههای بازاریابی، مارکتینگ و معرفی رشتههای تخصصی صنایعدستی در عرصه بینالمللی باید اقدامات موثرتری صورت گیرد. به نظرم این موضوع با کمک به عرضه آثار هنرمندانی که صنایعدستی در حال فراموشی را تولید میکنند میسر میشود. یعنی باید در نمایشگاههای بینالمللی یا به کمک شبکههای بینالمللی صنایعدستی معرفی و عرضه شوند.
تبرایینظری ضمن تاکید بر اهمیت توجه به حق مالکیت در تمام هنرها از جمله هنرهای سنتی ابراز داشت: بسترسازی صحیح برای آموزش هنرجو در ضمن احترام به حقوق مالکیت معنوی و امتیازات انحصاری پیشکسوتان این رشتهها، از سایر مواردی است که باید به آنها توجه شده و در این راستا عمل شود.
این هنرمند و پژوهشگر ضمن تاکید بر اهمیت به گردش در آمدن چرخ فروش صنایعدستی ابراز داشت: از طرف دیگر طراحی و ایجاد سایتهایی با هدف معرفی صنایعدستی و هنرهای سنتی ایرانی، تربیت نیروی زبده و با دانش که به بالا و پایین صنایعدستی در حال فراموشی آشنا باشد میتواند اقدامی موثر باشد و باعث شود این هنرها در عرصه بینالمللی طرف توجه قرار گیرند. افزون بر این موارد تغییر و بهروزرسانی قالب ارائه اثر به گونهای که مواردی نظیر ارزان تمامشدن قیمت تمامشده و نیاز مصرف بازار از جهت ظاهر و محتوا در آن لحاظ شده باشد از جمله دیگر موارد بااهمیت شمرده میشود که باید به آنها توجه شود.
آفت تکیه صرف بر جنبههای زیباییشناختی
یکی از مسائلی که باعث شده برخی از انواع هنرهای سنتی فراموش شده یا در آستانه فراموشی قرار گیرند کاربردی نبودن آنها در زندگی امروز است. برخی از هنرمندان نیز با تکیه صرف بر اصول زیباییشناسی و نادیده گرفتن اهمیت کاربردی بودن هنرهای سنتی این مساله را تشدید کردهاند.
پویا محمودیان معاون سابق صنایعدستی و هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی معتقد است: «تاکید بیش از حد بر کاربردی نبودن و تکیه صرف بر جنبههای زیباییشناختی یا نوستالژیک آثار و محصولات که عملا با واقعیت امروزی صنایعدستی در تضاد قرار گرفته چرخه تولید، فروش و مصرف محصولات صنایعدستی را کند یا متوقف میکند و باید برای جلوگیری از رکود، محصولات صنایعدستی در زندگی و در جامعه کاربردی شوند.»
وی در این خصوص خاطرنشان کرده: به جز آثار منفی برخی رویکردهای ضدفرهنگی، اشکالات طراحی و رعایت استانداردهای بهداشتی و بستهبندی، نه تنها باعث کاهش اعتماد مصرفکننده و عدم اقبال به صنایعدستی میشود، بلکه حیات رشتههای صنایعدستی را در معرض تهدید قرار میدهد.
محمودیان میافزاید: فعالان صنایعدستی از تولیدکننده تا سرمایهگذار و صادرکننده باید به انتظارات بهروز و ضرورتهای سبک جدید زندگی مردم توجه کنند؛ اما برای رفع مشکلات باید آسیبشناسی دقیق در سه زمینه تولید، فروش و مصرف صورت گرفته، برنامهای آمایشی، مناسب نقاط گوناگون کشور برحسب تنوع جغرافیایی، فرهنگی و حتی زبانی تدوین و با دقت و نظارت کافی اجرا شود.
محمودیان بر لزوم اجرای دورههای آموزشی تولیدمحور در حوزه صنایعدستی با هدف ایجاد اشتغال پایدار تاکید کرد و گفت: برای برندسازی و کسب سهم بیشتر در بازارهای جهانی باید در گام اول از بازار جهانی شناخت کافی داشت و بازاریابی اصولی و تبلیغات و ترویج موثر محصولات را در همین چارچوب برنامهریزی و عملیاتی کرد. در گام دوم باید توجه داشت محصولات صنایعدستی متناسب با بازار هدف مصرف طراحی و همچنین مناسب با هر سطح درآمدی قیمت برای مشتری تولید شود.
وی جدی نگرفتن مهارتها و توانمندیهای هنری از سوی مردم را یکی از عوامل اصلی منسوخ شدن هنر هر منطقه عنوان کرد و گفت: ایجاد حسن بالندگی و خودباوری در مردم نسبت به توانمندیهای هنری خودشان، انتخاب مربی شایسته و باتجربه از میان مردم همان منطقه و برگزاری دورههای آموزشی از راهکارهای اصلی حفظ یا احیای هنرهای سنتی است.
معاون سابق صنایعدستی و هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی گفت: «مهمترین علل تعطیل شدن کارگاههای تولیدی و منسوخ شدن رشته صنایعدستی و هنر سنتی مسائل اقتصادی مانند هزینه تامین مواد اولیه یا حاملهای انرژی یا هزینه کارگر است، این مشکلات، قیمت تمامشده محصول را برای خریداران و علاقهمندان بالا میبرد و منجر به کاهش شدید تقاضا و ضرر و زیان تولیدکننده میشود و باعث میشود هنرمند بازار خود را از دست داده و آرامآرام دست از کار بکشد، حال آنکه در چند سال اخیر هم تحریمهای اقتصادی و شیوع کرونا، بازار صنایعدستی را به شدت تحت تاثیر قرار داده است.»
باتوجه به نکات مطرحشده به نظر میرسد دو مساله به صورت توامان برای احیای هنرهای سنتی ایرانی باید طرف توجه قرار گیرد؛ یکی لزوم تامین مواد اولیه ارزان و تسهیل شرایط تولید و دیگری مسائل فرهنگی. یعنی از سویی باید وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی برنامه جامع و مدونی برای تامین مواد اولیه و الزامات تولیدی صنایعدستی داشته باشد و از سوی دیگر مردم نیز باید قدرشناس تولیدات هنرمندانه و سنتی کشور خود باشند و خرید صنایعدستی را در برنامه سالانه خود قرار دهند. در واقع این دو مساله همچون دو بالی هستند که با تحقق همزمان امکان حفظ هنرهای سنتی را مقدور و ممکن میکنند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد