20 - 02 - 2023
جاده دوطرفه تهران- ریاض از بغداد میگذرد؟
عضو کمیسیون سیاست خارجی مجلس پیشین به «جهانصنعت»: تغییر دولت در آمریکا، سعودیها را به ایران نزدیک کرد
گروه سیاسی- در یک ماه اخیر این دومین بار است که خبرهایی مبنی بر نزدیک شدن عربستان به ایران و احیای مذاکرات بین دو کشور از سوی مقامهای کشورهای عربی مطرح میشود. اوایل بهمنماه بود که فیصل بنفرحان وزیر امور خارجه عربستان که به عراق سفر کرده بود، هدفش از این سفر را ازسرگیری گفتوگوهای متوقفشده میان ریاض و تهران عنوان کرد. حالا با گذشت دوهفته، اینبار محمد شیاع السودانی نخستوزیر عراق درخصوص مذاکرات تهران-ریاض سخن گفته و با تاکید بر ادامه تلاشها برای نزدیک کردن رویکردهای ایران و عربستان، گفته که به زودی دیدارهای دو طرف از سر گرفته خواهد شد.
پیش از این فواد حسین وزیر خارجه عراق در گفتوگو با تلویزیون العربی تاکید کرده بود که نشستهای پیشین مسوولان ایرانی و سعودی در بغداد در سطح امنیتی و اطلاعاتی بود و اکنون درصدد برگزاری نشستی جدید هستیم. او که روابط تهران و ریاض را «مثبتتر از قبل» ارزیابی کرده بود، همچنین گفته بود فیصل بنفرحان و حسین امیرعبداللهیان وزیران خارجه عربستان و ایران درخصوص ازسرگیری دیدارها رایزنی کردهاند.
اما در شرایطی که آمریکا و متحدانش مقابل جمهوری اسلامی ایران قرار گرفتهاند، عربستان سعودی به عنوان یکی از کشورهای همسو با واشنگتن چگونه میخواهد به سوی بهبود روابط با تهران گام بردارد؟! آن همزمانیای که آمریکا در تلاش است تا از طرق مختلف جمهوری اسلامی را تحت فشار قرار دهد. پرسشی که یک عضو هیات رییسه کمیسیون سیاست خارجی و امنیت ملی مجلس پیشین در پاسخ به آن، به «جهانصنعت» گفته: «عربستان با توجه به تغییر دولت در آمریکا و نوسان در روابط ریاض- واشنگتن، در تلاش است تا به روابط خود با شرق استحکام بیشتری ببخشد و احیای روابط با تهران نیز در همین راستاست.»
مروری بر روابط خارجی ایران و عربستان
جمهوری اسلامی و عربستان سعودی با توجه به ظرفیتها و ویژگیهای خود، دو کشـور مهـم و تعیـینکننـده منطقه خاورمیانه و خلیجفارس محسوب میشوند، اما به دلایل گوناگون در این چند دهه گذشته شاهد تنش مداوم در روابـط ایـن دو کشـور بودهایم؛ دو کشور مهم منطقه خاورمیانه و خلیجفارس که روابطشان در این سالها همواره میان الگوی همزیستی و تعارض در نوسان بوده است. ایران و عربستان که با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکشان، از مهمترین بازیگران منطقهای در حوزه خلیجفارس و خاورمیانه به حساب میآیند، به همین دلیل به نوعی رقیب منطقهای یکدیگر نیز هستند. نکتهای که باعث شده روابط تهران-ریاض در طول تاریخ روندی سینوسی و متغیر داشته باشد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ هشتساله ایران و عراق که بهلحاظ تاریخی از نقاط اوجگیری سیاست خارجی رادیکال جمهوری اسلامی بود، به دلیل ماهیت ایدئولوژیک انقلاب اسلامی و تلاش برای تغییر وضع موجود که در راستای اعتراض به نظام بینالملل بود، نوعی الگوی مبتنیبر تعارض بر سیاست خارجی ایران حاکم شد. بر این اساس در دوره پس از انقلاب، برداشت جمهوری اسلامی و دولت سعودی از یکدیگر، تغییر یافت و ایدئولوژیای که این دو بازیگر کلیدی منطقه خاورمیانه، اساس سیاستها و راهبردهایشان را بر آن بنا کردهبودند، باعث شد تهران و ریاض در مخالفت و تعارض با یکدیگر نقشآفرینی کنند.
همزمان با ریاست جمهوری هاشمیرفسنجانی و دولت سازندگی، اتخاذ جهتگیری پراگماتیسمی در سیاست خارجی ایران باعث شد الگوی همزیستی بر روابط میان ایران و عربستان حاکم شود. پس از آن نیز با روی کار آمدن دولت اصلاحات و ریاستجمهوری سیدمحمد خاتمی که مبنای سیاست خارجی خود را بر تنشزدایی و برقراری روابط با کشورهای جهان و همسایگان ایران قرار داده بود، اصولی مانند توسعهگرایی سیاسی و فرهنگی، تنشزدایی، اعتمادسازی، صلحگرایی و چندجانبهگرایی به اصول حاکم بر عرصه سیاست خارجی ایران راه یافت. در واقع تلاش برای تنشزدایی و اعتمادسازی در کنار ایجاد فضای مناسب منطقهای و بینالمللی موجب شد تا ایران و عربستان دورهای از آرامش را تجربه کنند و نسبتبه یکدیگر، برداشت «دوستی» داشته باشند. دورانی که بـرای اولینبار پس از پیروزی انقلاب اسلامی، همکاریهای تهران و ریاض در حوزههای اقتصادی، انرژی، سیاسی و امنیتی به اوج رسید.
اما با روی کار آمدن دولت نهم و ریاستجمهوری محمود احمدینژاد، سیاست خارجی متمایزی به لحاظ ماهیت بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی حاکم شد و نوعی رادیکالیسم مشابه سالهای نخست پس از پیروزی انقلاب، بار دیگر احیا شد. پیرو این تحول، روابط جمهوری اسلامی با جهان و کشورهای همسایه نیز رو به سردی گذاشت و بار دیگر شاهد حاد شدن الگوی تعارضی بر روابط ایران و عربستان بودیم.
در ادامه با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و تقویت عملگرایی مورد انتظار در سیاست خارجی و منطقهای حسن روحانی، انتظار میرفت بار دیگر روابط ایران و عربستان بهبود یابد، اما واقعیت این است که از سرگیری روابط میان دو کشور با موانع و مشکلات فراوانی همراه بوده و رقابتهای منطقهای دو کشور در منطقه خاورمیانه از مهمترین موانع بر سر راه روابط دوجانبه بوده است؛ بهویژه آنکه در میانه دولت روحانی، حمله تندروهای داخلی به سفارت عربستان، چنان ضربهای به روابط دوکشور زد که دیگر نهتنها امیدی به بهبود روابط نبود، بلکه همین که روابط ازسرگرفته شود، میتوانست اتفاقی بزرگ در روابط دو کشور باشد.
در حال حاضر نیز باتوجه به راهبرد حاکم بر سیاست خارجی کشور، برخی بر این باورند که اظهارات وزیر خارجه عربستان در سفر به عراق و همچنین سخنان روز گذشته محمد شیاع السودانی نخستوزیر عراق مبنی بر ادامه تلاشها برای نزدیک کردن دو کشور ایران و عربستان بیشتر مانور رسانهای باشد تا اقدامی جدی و موثر. با این همه، اما در شرایطی که بهگفته سودانی، مذاکرات ایران و عربستان در آینده نزدیک از سر گرفته خواهد شد، محمدجواد جمالینوبندگانی که سابقه عضویت در هیات رییسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس را نیز در کارنامه دارد، معتقد است: «ایران و عربستان راهی جز نزدیک شدن به یکدیگر ندارند؛ چراکه این دو کشور قرنها همسایه بودند و اشتراکات فرهنگی، دینی و حتی اقتصادی بسیاری دارند. هر دو کشور در حوزه خلیجفارس بوده و از اعضای مهم اوپک و همچنین سازمان کنفرانس اسلامی محسوب میشوند. با این حال بعد از انقلاب اسلامی این روابط دچار فرازونشیبهای بسیاریشده و متاسفانه نقش کشورهای غربی و البته اسراییل در تخریب این روابط برجسته بوده است.»این نماینده پیشین مجلس با توجه به قدرت تاثیرگذاری ایران و عربستان در منطقه و لزوم همکاری تهران و ریاض برای ثبات در خاورمیانه میگوید: «ارتباط مناسب و همکاری گسترده کشورهایی که از نظر وسعت سرزمینی، درآمدهای نفتی و تاثیرگذاری دینی و مذهبی در منطقه از جایگاهی ویژه برخوردارند، قطعا در آینده خاورمیانه تاثیرگذار خواهد بود؛ بنابراین همکاری این دو کشور میتواند بسیاری از مشکلات منطقه را نیز مرتفع کند.» هرچند این تحلیلگر سیاست خارجی و روابط بینالملل در عین حال معتقد است که «برخی نمیخواهند این مشکلات مرتفع شود»؛ چراکه به باور او، این بازیگران «منافع و موجودیتشان را در تشدید اختلافات و تنش روزافزون میان این کشور میبینند.»
جمالی نوبندگانی با اشاره به عدم توفیق عربستان در دستیابی به برخی اهداف منطقهای خود، طی سالهای گذشته میگوید: «عربستان تصور میکرد که میتواند چندروزه مساله یمن را حل کند اما الان بعد از چندین سال، بهرغم صرف هزینه بسیار و تلفات بالای نیروهای نظامیاش، مشکل حل نشده است. در لبنان هم به همین شکل است؛ یعنی نتوانست منافع خود را اجرایی کند. عربستان در سایر زمینهها هم بهخاطر همین رقابت ناسالم، دچار زیان و خسران شده است.» او همچنین با اشاره به نوسان روابط ریاض- واشنگتن در سایه تغییر دولتهای ایالاتمتحده، میگوید: «اگر چه عربستان و آمریکا روابطی راهبردی دارند اما گاهی اوقات میبینیم آنچه مدنظر عربستان است، اتفاق نمیافتد؛ بنابراین عربستانیها نهتنها احیای روابط با ایران را در نظر دارند، بلکه در حال ترسیم روابطی نزدیک با روسها و چینیها هم هستند. لذا باتوجه به عبور جمهوری اسلامی از برخی مشکلات و ناآرامیهای داخلی، به نظر میرسد برخی قدرتهای خارجی و منطقهای شرایط را برای احیای روابط خود با تهران مناسب دیدهاند که عربستان نیز از جمله این کشورهاست.» این عضو هیات رییسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس پیشین که معتقد است بهبود روابط تهران و ریاض نهتنها به سود این دو کشور است، بلکه منافع دیگر کشورهای منطقه را نیز تامین میکند، میگوید: «جالب است که هر دوطرف هم اعلام میکنند دست خود را برای ایجاد روابط به سمت دیگری دراز کردهاند، اما متاسفانه باتوجه به اینکه عربستان متحد راهبردی آمریکا محسوب میشود، علاوه بر فشار ایالاتمتحده در عدم احیای روابط، اسراییلیها نیز مانع از آن میشوند که روابط و مذاکرات عربستان با ایران به سمت و سویی نتیجهبخش برود. با این حال امیدوارم شاهد بهبود روابط دو کشور باشیم؛ چراکه این روابط در ثبات و پیشرفت کشور و البته منطقه نقش بسیار مهمی دارد.»
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد