16 - 03 - 2023
ثمره مصالحه تهران-ریاض
دبیر شورایعالی امنیت ملی جمهوری اسلامی امروز راهی ابوظبی میشود. خبری که در حالی روز گذشته روی خروجی خبرگزاریهای دولتی و منابع رسانهای رسمی رفت که همزمان با نخستین دقایق بامداد چهارشنبه، یک رسانه منتسب به شورایعالی امنیت ملی از سفر دبیر این نهاد به یکی از کشورهای عربی منطقه تا پیش از پایان سال ۱۴۰۱ خبر داده بود. نورنیوز که این خبر را بهطور اختصاصی و ازطریق حساب کاربری خود در توئیتر منتشر کرد، در حالی «ملاقات با مقامات عالی آن کشور» و «حلوفصل چند پرونده مهم امنیتی و اقتصادی» را به عنوان اهداف اصلی سفر قریبالوقوع علی شمخانی مورد تاکید قرار داده بود که استفاده از هشتگ «دیپلماسی همسایگی» در این توئیت، گمانهزنیهایی را در خصوص مقصد احتمالی این سفر ایجاد کرده بود. با این همه اما این رسانه منتسب به دبیرخانه شورایعالی امنیت ملی، بسیار زودتر از آنچه انتظار میرفت از مقصد سفر شمخانی پرده برداشت و در خبری دیگر که حوالی نیمروز گذشته یعنی درست ۱۲ ساعت پس از خبر نخست، روی خروجی فرستاد، اعلام کرد که دبیر شورایعالی امنیت ملی جمهوری اسلامی، «در پاسخ به سفر شیخ طحنون بنزاید آلنهیان مشاور امنیت ملی امارات متحده عربی به ایران و به دعوت رسمی همتای خود به ابوظبی سفر میکند.» نورنیوز البته در شرایطی اجازه نداد انتظار برای اعلام رسمی مقصد این سفر از چند ساعت تجاوز کند که با توجه به زمان اعلام خبر اولیه و زمانی که برای این سفر در نظر گرفته شده بود، اساسا فرصت این کار در اختیار مسوولان این رسانه منتسب به شورایعالی امنیت ملی نبود. چه آنکه بنابر اعلام رسمی نورنیوز و البته خبرگزاریهای دولتی، سفر شمخانی امروز پنجشنبه آغاز میشود؛ سفری که بنابر آنچه ایرنا و دیگر منابع رسانهای دولتی اعلام کردند، فرصتی خواهد بود تا دبیر شورایعالی امنیت ملی جمهوری اسلامی، علاوهبر مذاکره با همتای اماراتی خود، با شماری دیگر از مقامهای بلندپایه این کشور دیدار و گفتوگو کند. شمخانی در حالی عازم ابوظبی شده که شماری از مسوولان اقتصادی، بانکی و امنیتی جمهوری اسلامی نیز او را در جریان این سفر همراهی میکنند تا در مذاکراتی که قرار است طرفین با تمرکز بر مسائل دوجانبه، منطقهای و بینالمللی داشته باشند، حاضر شوند.
این سفر که بهفاصله چند روز از اعلام توافق تهران و ریاض برای ازسرگیری روابط دوجانبه و بازگشایی اماکن و دفاتر دیپلماتیک، انجام شده در حالی مورد توجه ناظران قرار گرفته که همزمان برخی منابع رسانهای از رایزنیهای پشتپرده مقامهای جمهوری اسلامی با همتایان بحرینی خبر دادهاند. بدین ترتیب وبسایت امواجمدیا با اشاره به توافق اخیر ایران و عربستان که در پی مذاکرات محرمانه در چین انجام گرفت و طرفین با امضای بیانیهای مشترک اعلام کردند که سفارتخانههایشان را تا اردیبهشتماه (اوایل ماه می میلادی) بازگشایی میکنند، همچنین در خبری اختصاصی نوشت: «در ماههای گذشته مذاکراتی محرمانه بین ایران و بحرین انجام شده است.» مذاکرات و تعاملی که «منابع آگاه امواجمدیا»، آن را «تبادلات به دور از تبلیغات» توصیف کردهاند. این رسانه همچنین به نقل از «یک منبع بلندپایه منطقهای که نخواست نامش فاش شود»، نوشت: «پس از بازگشایی سفارتخانهها در تهران و ریاض، احتمالا پس از مدت کوتاهی عادیسازی روابط میان ایران و بحرین نیز رخ خواهد داد.» مذاکرات غیرعلنی تهران و منامه البته در شرایطی انجامشده که به گفته این منبع آگاه منطقهای، «مشکل جدی [حلنشدهای] بین ایران و بحرین وجود ندارد.» با این همه واقعیت آن است که باتوجه به توافق اخیر ایران و عربستان برای بازگشایی سفارتخانههای دو کشور در ریاض و تهران، تنها کشور عربی حاشیه خلیجفارس که کماکان در تهران سفیر ندارد، بحرین است. این در حالی است که آنچه منبع آگاه امواجمدیا به عنوان موضوع نخست مذاکرات اخیر ایران و بحرین مورد اشاره قرار داده، تعاملاتی است بر سر «مسائل اداری و بوروکراتیک» و قاعدتا برای صحبت جهت بازگشایی دفاتر دیپلماتیک دو کشور که باید بیش از این منتظر ماند. هرچند بنابر آنچه این رسانه مدعی است، «نشانههایی از گرمشدن روابط بین تهران و منامه وجود دارد.» ادعایی که امواجمدیا در اثبات آن، به مذاکرات همین چند روز پیش رییس پارلمان بحرین با هیات پارلمانی جمهوری اسلامی اشاره کرده است. مذاکراتی که در حاشیه برگزاری مجمع جهانی بینالمجالس در منامه انجام شد و این مقام پارلمانی بحرینی در آن، خواستار گسترش روابط شدند. خواستهای که البته با واکنش مثبت جمهوری اسلامی نیز مواجه شد و سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، ساعاتی پس از انتشار اخبار این دیدار در روز ۲۲ اسفندماه جاری، نسبتبه بهبود روابط با بحرین، پس از مصالحه با عربستان ابراز امیدواری کرد. ناصر کنعانی همچنین با ابراز خرسندی نسبت به «فضای مثبت ایجادشده در منطقه»، تاکید کرد که «این تحول مثبت میتواند در ارتباط با دیگر کشورهای منطقه از جمله بحرین هم اتفاق بیفتد.» این مقام وزارت خارجه جمهوری اسلامی همچنین خواستار «اعتماد دوچندان به مسیر دیپلماسی» و «گام برداشتن در این مسیر» شد.
اما این تنها تحول مثبت در گسترش تعاملات جمهوری اسلامی با کشورهای عربی حاشیه دریای خلیجفارس نبود و همزمان با استقبال مقامهای ایرانی از بهبود این مناسبات، یک مقام مسوول در دولت عربستان سعودی نیز با اشاره به توافق اخیر تهران و ریاض از «آغاز سرمایهگذاری عربستان در ایران»، آن هم «با سرعتی بالا» سخن گفت. آنطور که المیادین به نقل از وزیر دارایی عربستان گزارش داد، این مقام مسوول در دولت سعودی گفته است: «فرصتهای بسیاری برای سرمایهگذاری در ایران ایجاد شده است.» محمد الجدعان همچنین تاکید کرده: «تا زمانی که به بندهای توافق احترام گذاشته شود، هیچ مانعی در این خصوص وجود نخواهد داشت.»
اما در شرایطی که به نظر میرسد جمهوری اسلامی راهبرد تعامل با کشورهای عربی حاشیه دریای خلیجفارس را ذیل راهبرد گرایش به چین و روسیه موردتوجه قرار داده، به نظر میرسد برخی کشورهای عربی نیز اقدامهایی را در راستای تجدیدنظر در مناسبات خود با جمهوری اسلامی و حرکت در مسیری که همسو با سیاستهای ایران باشد، آغاز کردهاند. تا جایی که در چند سال گذشته شاهدیم هم بحرین و هم اماراتمتحده عربی، سیاست عادیسازی روابط دیپلماتیکشان با سوریه را در دستورکار قرار دادهاند. تغییر مشی و جهتگیری تازهای که این دو کشور عربی در حالی به اختلاف تنها چند روز در سال ۹۷ انجام داده و سفارتخانههایشان را در دمشق بازگشایی کردند که به هر حال سوریه متحد جدی جمهوری اسلامی بهشمار میرود و بیراه نیست اگر بگوییم بخشی از مشکلات این کشورهای عربی با حاکمان دمشق، ناشی از نزدیکی بشار اسد و همراهانش در دولت سوریه به جمهوری اسلامی بود.
حالا بهفاصله تنها چند روز از بهبود روابط تهران و ریاض و اعلام تفاهم اولیه ایران و عربستان، در حالی شاهد پالس مثبت مقامهای بحرینی برای بهبود روابطشان با تهران بودیم که بیراه نیست اگر بگوییم بهبود روابط تهران و منامه، جز با موافقت حاکمان دولت عربستان سعودی ممکن نخواهد بود؛ نکتهای که از قضا منبع ارشد منطقهای وبسایت امواجمدیا نیز به آن اذعان کرده و با تاکید بر اینکه «پرونده بحرین یک پرونده مستقل نیست»، گفته: «بدون موافقت عربستان هیچ کاری بین ایران و بحرین انجام نمیشود.»
حال آنکه این منبع آگاه در منطقه همچنین تاکید کرده: «اکنون بهدنبال مصالحه ایران و عربستان، سعودیها دیگر هیچ شرط و ملاحظهای ندارند.»
این در حالی است که برخی تحولات داخلی در بحرین در افزایش تمایل منامه به نزدیک شدن به تهران بیتاثیر نبوده است، بهویژه وقتی خلیفه بن سلمان آلخلیفه نخستوزیر پیشین این کشور که همواره بهواسطه مواضع ضدایرانی و سرسختی نسبت به تعامل با اپوزیسیون شیعه این کشور شناخته میشد، در سال ۹۹ درگذشت و شاهزاده سلمان بن حمد آل خلیفه، ولیعهد پادشاه، نخستوزیر جدید این کشور شد؛ نخستوزیری که در این مدت آشکارا نشانههایی از تمایل به تغییر را در سیاستهای منطقهای دولتش بروز داده است، نشانههایی که شاید یکی از مهمترین مصادیقش، پایان دادن به محاصره قطر از سوی بحرین به عنوان یکی از کشورهای عضو گروه چهارگانه عرب بود.
در چنین شرایطی به نظر میرسد بهبود روابط تهران و ریاض، نهتنها دستاوردهای اقتصادی، سیاسی و امنیتی گستردهای برای جمهوری اسلامی در پی دارد، بلکه همزمان تاثیری انکارناپذیر در بهبود روابط ایران با دیگر کشورهای عربی نیز خواهد داشت.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد