تکرار سناریوی لباس‌ ‌‌های نازیبا برای المپیک

نادر نینوایی- در روزهای اخیر پوشش کاروان ایران در المپیک 2024 پاریس با انتقادات جدی رو‌به‌رو شده است. لباس‌های ساده و سفید ورزشکاران ایرانی باعث شده بسیاری این لباس‌ها را با پوشش کادر درمان مقایسه کنند.
مقایسه لباس‌های کاروان ایران با نمایندگان کشورهای دیگر، بیش از هر چیز گویای آن است که در طراحی صورت گرفته به استفاده از هنرهای سنتی و نمادهای اصیل ایرانی توجه نشده است. لباس مغولستان نمادهایی از جشنواره باستانی این کشور را عرضه داشته، لباس کاروان‌ هائیتی بازگو‌کننده غنای فرهنگی این کشور است و اسپانیایی‌ها هم گل میخک را به عنوان نمادی که عمیقا ریشه در فرهنگ اسپانیایی دارد و گویای آمیختن سنت و مدرنیته است، به کار برده‌اند.
ایران اما با وجود بهره‌مندی از هنر، فرهنگ و تمدنی ریشه‌دار، لباسی کاملا ساده را برگزیده که نه هویت تاریخی ایرانی و نمادهای تمدنی در آن دیده می‌شود و نه از ظرفیت‌های هنرهای سنتی کشور نظیر سوزن‌دوزی در آن بهره گرفته شده است.
سناریوی تکراری طراحی ضعیف
چهار سال قبل لباس طراحی‌شده برای کاروان ایران در المپیک 2020 توکیو با نقدهای جدی مواجه شد و انتظار می‌رفت این بار مسوولان امر با توجه به نقدهای مطرح‌شده، مانع تکرار تجربه تلخ قبلی شوند. لباس‌های ساده و سفید کاروان ایران در افتتاحیه المپیک 2024 پاریس اما آب پاکی را روی دست تمام دغدغه‌مندان ریخت تا بار دیگر شاهد سریال تکراری طراحی‌های ضعیف باشیم.
شیوا تبرایی‌نظری، پژوهشگر و هنرمند حوزه هنرهای سنتی ضمن انتقاد از لباس طراحی‌شده برای کاروان ایران در المپیک به «جهان‌صنعت» گفت: پس از نمونه‌های پرنقد سال‌های گذشته، تکرار حضور نازیبا و غیرفرهنگی مرتبط با لباس‌های کاروان المپیک کشور این‌بار در فرانسه ساختار سست و بی‌پایه طراحی و آرایه‌های غیرتزئینی و غیرفرهنگی را مشخص کرد. لباسی که باید با نگاه کردن به آن پی به اصالت و هویت فرهنگی ملل برد، در ایران چنان مورد غفلت قرار گرفته که نه‌تنها بار فرهنگی را بردوش نمی‌کشد، بلکه به‌گونه‌ای ضدفرهنگی، هویت تاریخی ایران را نیز به چالش کشیده و زیرسوال برده است. این هنرمند افزود: شوربختانه، سال‌هاست در حوزه پوشاک و لباس و نحوه ارائه آن در مجامع بین‌المللی نظیر افتتاحیه المپیک، استفاده از صنایع‌دستی و هنرهای سنتی ایرانی مورد غفلت قرار گرفته است؛ مقوله‌ای که در صورت پرداختن علمی و تخصصی، دستاوردهای بسیاری چه از لحاظ اقتصادی و چه از مناظر متعدد فرهنگی و هنری می‌توانست برای‌مان داشته باشد.
وی ضمن اشاره به ایرادات وارده به لباس ایران برای المپیک خاطر‌نشان ساخت: ایرادات اساسی و پایه‌ای بسیاری از جهات مختلف بر لباس طراحی شده برای ایران در المپیک 2024 وارد است. به کار بردن نامناسب رنگ‌هایی که باید از پرچم کشورمان الهام گرفته می‌شد- چه به لحاظ مکان‌گزینی و چه به لحاظ هویت بصری- از جمله معایب ساختاری این لباس است. تنها نماد و نقش به‌کار رفته در لباس، پرچم ایران است که چه به لحاظ مکان و چه سایز و تکنیک نمایش، نامناسب است. رنگ و نوع سرپوش هم چه به لحاظ کاربرد و چه به لحاظ روانشناسی رنگ، غیر‌کاربردی و غیر‌علمی است. به نظرم لازم است از طراح یا طراحان و هیات تایید‌کننده این لباس‌ها پرسید که کدامیک ازعناصر و نشانه‌های ملی در این لباس‌ها، برجسته شده و به ظهور رسیده است؟ این لباس‌ها نقش و هویت کدام‌یک از هنرهای ایرانی در اعصار مختلف تاریخی را به نمایش گذاشته است؟ کدام‌یک از نقش‌مایه‌های فرهنگ ایرانی با این طراحی به جهان معرفی شده است؟
کم‌توجهی به نقوش و رنگ‌های ایرانی
تبرایی‌نظری با تاکید بر کم‌توجهی به نقوش و رنگ‌های ایرانی در طراحی لباس‌های المپیک ایران، گفت: بسیاری از رنگ‌ها و نقوش در تاریخ هنر و صنایع‌دستی جهان، به نام ایران به ثبت رسیده است. به نظرم بهتر بود که با طراحی مناسب و با استفاده از هنرهای سنتی ایران، این نقوش و الوان را در عرصه بین‌المللی به تمدن و فرهنگ‌های دیگر نشان داد. اگر صحبت از گفت‌وگوی تمدن‌ها مطرح است، گفت‌وگو جز با الفبای فرهنگ و هنر، با صلح آمیخته نخواهد شد و شالوده و اساس هویت ملی، چیزی جز تفکر و تعقل در ساحت فرهنگ و هنرهای ملی نیست و لباس نیز پیام‌آور و سفیر آن چیزی است که در ذات برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌های فرهنگی جوامع مهم جلوه می‌کند. این پژوهشگر خاطرنشان کرد: امروزه طراحی لباس خود به تنهایی یک صنعت جهانی محسوب می‌شود و برندهای مطرح دنیا، برای پذیرش و توفیق همه‌جانبه، دست به طراحی به شیوه بومی زده‌اند تا علاوه بر ارزآوری بیشتر، گفت‌وگوهای تاثیرگذارتری در قالب‌های چند رسانه‌ای فرهنگ داشته باشند و به نظرم لباس به عنوان رسانه‌ای چندوجهی، نباید در رویداد مهم المپیک مورد غفلت قرار می‌گرفت. باید اذعان داشت نکاتی که بیان شد صرفا بخش مختصری از ایرادات وارد به لباس کاروان المپیک ایران است که از مناظر مختلف، قابل نقد و آسیب‌شناسی است و امید داریم این دوره، آخرین دوره به تماشا نشستن چنین معضل بزرگ اجتماعی، تاریخی و فرهنگی باشد.
فراموش کردن جنبه‌های فرهنگی المپیک
نگاهی به لباس کاروان ایران در افتتاحیه المپیک گویای آن است که جنبه‌های فرهنگی المپیک از نگاه طراحان مغفول مانده است. تبرایی‌نظری، هنرمند هنرهای سنتی کشور در این خصوص تاکید کرد: بررسی همه‌جانبه نحوه و نوع برگزاری بازی‌های المپیک نشان می‌دهد، آنچه که اولویت نخست و بنیادین کشورهای مختلف در حضور و شرکت در این میدان است بیش از آنکه جنبه ورزشی صرف داشته باشد، جنبه اقتصادی و فرهنگی دارد. ساختارهای زنجیروار و درهم پیچیده ارتباطات، اقتصاد، فرهنگ و هنر، زوایای مختلفی از هویت و برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند‌مدت دولت‌ها را برای حضور بهتر در جوامع جهانی از جمله در عرصه مهم المپیک آشکار می‌سازد. از سوی دیگر بسترهای متنوع و متعدد ارائه و معرفی فرهنگ در دنیای امروز، نشان از اهمیت پرداختن به موضوعاتی از این دست است. وی افزود: علاوه‌بر جنبه‌های اقتصادی تولید و ارائه آثار هنری و شاخص‌های فرهنگ در میادین بین‌المللی نظیر المپیک، مطابق با دیدگاه برونو فری، مدیر و اقتصاددان برجسته هنر، جنبه‌ افزایش شادی‌های جمعی و انبساط‌خاطر و آرامش از دیدگاه کلان اجتماعی مورد توجه و حائز اهمیت است و محصولات و میراث فرهنگی از مهم‌ترین ابزار خودنمایی‌های مثبت فرهنگی است. به هر روی لباس و پوشاک به عنوان بخشی از الفبای ارتباط بصری از ابتدای تاریخ تاکنون از مهم‌ترین نشانه‌های پیشرفت اقتصادی و فرهنگی بوده است. در تعاملات مهم سیاسی، اقتصادی، ورزشی و فرهنگی، نحوه حضور از مهم‌ترین شاخصه‌های دستیابی به اثرات و نتایج مثبت است. در نظر داشته باشید که ایران سابقه و گستره عظیم و غنی فرهنگی و تنوع بسیار بالای قومی دارد که به وضوح در آثار تاریخی، هنرها و صنایع‌دستی به یادگار مانده است و به نظرم می‌شد از این ظرفیت‌های فرهنگی و هنری کشور در طراحی لباس المپیک بهره برد.