توسعه صادرات کالاهای قابل عرضه در کشورهای عربی

«جهان‌صنعت»- براساس آمارهای گمرک، حجم مبادلات تجاری ایران و امارات در سال گذشته به حدود ۴/۲۷میلیارد دلار رسید که نسبت به سال ۱۴۰۱، افزایش بیش از ۱۳درصدی را نشان می‌دهد. حجم صادرات ایران به امارات در سال گذشته حدود ۶/۶میلیارد دلار بود که در مقایسه با سال ۱۴۰۱، رشد ۷/۱۳درصدی را تجربه کرده ‌است. رشد صادرات ایران به امارات به عنوان یکی از شرکای اصلی تجاری کشور در سال گذشته در حالی رقم خورده‌ که حجم کل صادرات غیرنفتی ایران با کاهش ۷/۸درصدی همراه بوده است؛ موضوعی که می‌تواند یک نکته مثبت تلقی شود.
در نقطه مقابل، هر چند صادرات ایران به امارات در سال گذشته روند رو به رشدی داشته اما کسری تراز تجاری ایران بیشتر شده است. کسری تراز تجاری ایران با امارات در حالی در سال ۱۴۰۲ برابر با ۲/۱۴میلیارد دلار بوده که این رقم در سال ۱۴۰۱ حدود ۶/۱۲میلیارد دلار گزارش شده بود. به بیان دیگر، کسری تراز تجاری ایران در تجارت با امارات در سال گذشته بیش از ۵/۱۲درصد افزایش یافته است.
در حالی که افزایش صادرات به امارات در سال گذشته، نکته مثبت و بیانگر ظرفیت لازم برای توسعه روابط تجاری با این کشور است اما در عین حال باید بر استراتژی افزایش صادرات و بهبود تراز تجاری ایران تمرکز کرد؛ این موضوعی است که «جهان‌صنعت» در حاشیه ششمین ‌نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی جمهوری اسلامی ایران (ایران اکسپو ۲۰۲۴) در گفت‌وگو با عرفان شاکری رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و امارات مطرح کرده است.
راهکار افزایش صادرات به امارات
عرفان شاکری در ابتدا با بیان اینکه در سال ۱۴۰۲ تجارت میان ایران و امارات افزایش پیدا کرده، گفت: صادرات ایران به امارات رشد حدود ۵/۱۳درصدی را نسبت به سال ۱۴۰۱ثبت کرد و حجم مبادلات میان ایران و امارات به ۲۷میلیارد و ۲۰۰میلیون دلار رسید که رشد حدود ۱۳درصدی را نشان می‌دهد.
رییس اتاق مشترک ایران و امارات ادامه داد: حجم صادرات ایران به امارات، ۳۰درصد از مبادلات تجاری بین دو کشور بوده که متاسفانه منجر به کسری تراز تجاری شده است.
شاکری در خصوص راهکارهای افزایش صادرات به امارات و تعدیل کسری تراز تجاری گفت: کشور امارات به لحاظ موقعیت جغرافیایی و بنادر عظیم و همچنین سازوکار مبادلات مالی، ظرفیت مناسبی برای تسهیل مبادلات تجاری دارد. در حال حاضر با اقدامات همکاران‌مان در اتاق بازرگانی ایران و امارات و همچنین شرکای تجاری در کشور امارات به دنبال توسعه صادرات کالاهایی هستیم که قابلیت عرضه در کشورهای عربی را دارد.
رییس اتاق مشترک ایران و امارات تاکید کرد: باید این نکته را مدنظر قرار داد، کالایی که در کشور امارات ثبت و رجیستر می‌شود، قابلیت صادرات و عرضه به کشورهای عربی منطقه عضو شورای همکاری کشورهای عرب خلیج‌فارس (GCC) را دارد.
تاکید بر رفع مشکل تجار ایران و امارات
در اولین روز از نمایشگاه ایران اکسپو، صمد حسن‌زاده رییس اتاق بازرگانی ایران در بازدید خود از سالن اتاق بازرگانی ایران در غرفه اتاق مشترک بازرگانی ایران و امارات نیز حاضر شد و به گفت‌وگو با اعضای این اتاق و هیات‌های تجاری حاضر پرداخت.
شاکری در خصوص این بازدید و صحبت‌های مطرح شده، گفت: رییس اتاق بازرگانی بر حل مشکلات تجار فعال در دو کشور توسط اتاق بازرگانی ایران و امارات به عنوان بازوی اجرایی و تخصصی اتاق ایران تاکید کردند. تمرکز و ارائه راهکارهای لازم برای توسعه خدمات فنی و مهندسی به واسطه پتانسیل بالای کشور از دیگر موضوعات مطرح شده بود.
رییس اتاق مشترک ایران و امارات در پایان گفت: این اتاق پیش از این نیز برنامه‌هایی را برای توسعه مبادلات دو کشور در حوزه‌هایی همانند مواد غذایی، محصولات کشاورزی و فناوری‌‎های دانش‌بنیان در دست اجرا دارد و همواره در جلسات روی این موضوعات تاکید می‌شود و همه این موارد در راستای افزایش توانمندی صادراتی جمهوری اسلامی ایران پیگیری می‌شود.
امارات، شریک سودآور تجاری ایران
بازوی پژوهشی وزارت صمت پیش از این در گزارشی منتشر کرده بود که زیرساخت‌های مناسب امارات در تجارت با جهان به ویژه در حوزه حمل‌و‌نقل دریایی و جابه‌جایی کشتی‌هایی با ظرفیت کانتینری بالا و حضور تجار و صنعتگران در این کشور برای برخورداری از مزایای تجاری و تکمیل حلقه‌های پایانی زنجیره تولیدی کالاهای متنوع خود در قالب‌هایی نظیر بسته‌بندی، از دلایل توسعه روابط تجاری ایران با این کشور طی دهه‌های گذشته بوده است.
براساس آمار گمرک ایران، تجارت ایران و امارات در سال ۱۴۰۱ به ۲۴میلیارد و ۱۶۲میلیون دلار رسیده که از این مقدار حدود ۱۸میلیارد و ۳۹۵میلیون دلار آن واردات و ۵میلیارد و ۷۶۷میلیون دلار آن صادرات به این کشور بوده است. براساس این آمار، واردات سال ۱۴۰۱ از امارات ۱۳میلیون و ۱۴۶هزار تن به ارزش ۱۸میلیارد و ۳۹۵میلیون دلار بوده و رشد حدود ۳/۳درصدی در وزن و ۱۱/۲درصدی در ارزش را نسبت به آمار سال ۱۴۰۰ ثبت کرده، این در حالی است که صادرات کالاهای ایرانی به امارات در مدت مذکور، ۱۱میلیون و ۲۰۹هزار تن به ارزش ۵میلیارد و ۷۶۷میلیون دلار بوده و رشد حدود ۸/۳درصدی در وزن و ۲۷/۶درصدی در ارزش را نسبت به آمار سال ۱۴۰۰ ثبت کرده است.
پیشینه روابط تجاری ایران و امارات متحده عربی
کشور امارات به عنوان کانون اقتصادی منطقه، در مبادلات تجاری ایران با کشورهای جهان نقش موثری ایفا می‌کند. امارات تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و زمان جنگ تحمیلی، جایگاه مطلوبی در روابط با ایران نداشت، اما با پایان یافتن جنگ، همواره جایگاه اول تا سوم را بین شرکای تجاری ایران به خود اختصاص داده است. امارات در سال‌های ۱۳۶۱ و ۱۳۶۲ به ترتیب رتبه چهارم و دوم را در واردات از ایران به خود اختصاص داد و از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۸ کشور امارات (دوبی) دومین شریک واردکننده کالا از ایران بود. در عرصه واردات ایران از امارات، این کشور در سال ۱۳۵۹ جایگاه هفتم را به دست آورد، اما یک سال بعد، یعنی ۱۳۶۰، میزان صادرات امارات به ایران کاهش یافت و امارات به رتبه دهم نزول کرد. پـس از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۸ یعنی یک سال پـس از اتمام جنگ، باز هم نامی از امارات دیده نمی‌شود. حجم مبادلات تجاری بین ایران و امارات از سال ۱۳۶۷ تا‌کنون همواره در نوسان بوده است. سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶ که متعلق به دوران سازندگی است، میزان واردات کالاهای ایران از امارات از ۹۸۰میلیون دلار آغاز شده و تا ۴۷۴میلیون دلار در نوسان بوده است. حجم صادرات غیر‌نفتی ایران به امارات نیز از ۱۴۷میلیون دلار به ۲۵۷میلیون دلار می‌رسد. نامناسب‌ترین تراز تجاری این دوره متعلق به سال آخر دوره اول دولت ‌هاشمی (۱۳۷۱) است. در دوره هشت ساله دولت سازندگی، تراز تجاری ایران با امارات همواره منفـی بوده است. در دوره سازندگی، امارات به عنوان شریک وارداتی، غالبا رتبه چهارم و هفتم و به عنوان شریک صادراتی به جز سال ۱۳۶۷ همواره مقام دوم را به خود اختصاص داده است. در این مقطع، بحث جزایر سه‌گانه دوباره پس از ممانعت ایران از ورود یک قایق اماراتی به جزیره ابوموسی مطرح شد، اما نیاز ایران به نوسازی و تلاش دوبی در رقابت با ابوظبی و نیاز آن به کسب درآمد از طریق بندرها و صادرات مجدد مانع از کاهش حجم مبادلات تجاری شد. در دوره هشت ساله دولت اصلاحات (۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴) حجم مبادلات کشور افزایش قابل‌ توجهی می‌یابد. کمترین میزان صادرات و واردات کالا متعلق به سال ۱۳۷۶ یعنی سال شروع به کار دولت اصلاحات است که جایگاه امارات به عنوان شریک وارداتی هفتم و به عنوان شریک صادراتی جایگاه سوم را دارد. بیشترین حجم واردات و صادرات در این دوره در سال ۱۳۸۳ رقم می‌خورد که حجم واردات معادل ۶میلیارد دلار و حجم صادرات کمتر از ۲میلیارد دلار است. در این سال کشور امارات شریک اول صادرات و واردات ایران به ‌شمار می‌رود. تراز تجاری ایران در برابر کشور امارات در دوره اصلاحات نیز مانند دوره سازندگی همواره منفی بوده است. در این مقطع بهترین روابط سیاسی بین دو کشور برقرار بود.
در دوره دولت احمدی‌نژاد نیز با وجود درگیری‌های سیاسی و کاهش روابط ایران و شورای همکاری خلیج‌فارس، بیشترین حجم مبادلات تجاری بین دو کشور صورت گرفته است. سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ دوره هشت ساله احمدی‌نژاد، کشور امارات همواره به عنوان شریک اول وارداتی ایران محسوب می‌شد و از سویی به عنوان شریک صادراتی، از ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۶ جایگاه اول، ۱۳۸۷ جایگاه دوم و از ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ جایگاه سوم را به خود اختصاص داده است. نامناسب‌ترین تراز تجاری ایران در مراودات تجاری با امارات در سال ۱۳۸۹ به وجود آمد. مبادلات تجاری ایران طی سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۰ با کشور امارات یک‌طرفه و به سود امارات بوده که این امر متاثر از اجرای تحریم‌های بین‌‌المللی غرب و هم‌پیمانانش علیه ایران بوده است. تراز تجاری در دوره هشت ساله احمدی‌نژاد نیز همواره منفی بوده است. با وجود تنش‌های سیاسی، برای اولین‌بار پـس از انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۸۶ رییس‌جمهوری ایران به عنوان عالی‌ترین مقام اجرایی از امارات دیدن کرد. دوره هشت ساله دولت روحانی که دوره نخست آن با اوباما و دوره دوم آن با دولت ترامپ همزمان بوده است، امارات همواره شریک دوم واردات و سوم صادرات ایران به ‌شمار می‌رود. بیشترین حجم واردات و صادرات کالا از امارات در این دوره مربوط به سال ۱۳۹۳ است که بدترین تراز تجاری را برای ایران به همراه دارد. از ابتدای انقلاب اسلامی تا سال ۱۳۹۵ حجم مبادلات تجاری بین دو کشور برای اولین‌‌بار تحت تاثیر اجرای برجام و رفع برخی تحریم‌ها در سال ۱۳۹۵ برای ایران مثبت می‌شود که میزان واردات از امارات نزدیک به ۷میلیارد دلار و میزان صادرات نزدیک به ۸میلیارد دلار و تراز تجاری بیش از یک میلیارد دلار است. این موضوع تحت تاثیر مذا‌کرات برجام و سپس امضــای آن بود که با استقبال امارات نیز مواجه شد و فضــای تنفسی برای اقتصاد ایران فراهم کرد. در سال ۱۳۹۶ که سال نخست دولت ترامپ بود، حجم مبادلات تجاری نسبت به سال قبل افزایش یافت. سال ۱۳۹۷ بعد از خروج ایالات‌متحده از برجام و بالا گرفتن تنش سیاسی بین دو کشور، هر چند حجم مبادلات تجاری نسبت به سال‌های گذشته کاهش داشته و تراز تجاری به نفع امارات منفی می‌شود، اما باز هم امارات جایگاه قبلی خود را به عنوان شریک مهم تجاری ایران حفظ کرده است‌. در سال ۹۸ روابط تجاری دو کشور با تراز منفی تجاری برای ایران با صادراتی حدود نصف واردات ادامه پیدا کرد.
به گزارش این بازوی پژوهشی، در حال حاضر طلا، الماس و فلزات سه صنعت بزرگ در امارات محسوب می‌شوند. امارات طلا و الماس را از چین و هند تامین می‌کند و آنچه که ایران به امارات صادر می‌کند، مواد اولیه تولید آلومینیوم، مس و آهن است که با وجود تحریم‌ها سهم ایران در صادرات مس کاهش یافته و سهم ما بین کشورهای صاحب پتروشیمی و معدنی نیز آسیب‌پذیر است. طبق پیش‌بینی اتاق بازرگانی ایران و امارات تجارت خارجی دو کشور در سال‌های آتی رو به افزایش خواهد بود. امارات نیز تا سال ۲۰۲۵ تجارت با ایران را ۳۰میلیارد دلار تخمین زده است.