4 - 08 - 2022
توافق یا تقابل
از گازرسانی به سانتریفیوژهای نسل جدید تا رفع نگرانیهای آژانس
آرزو فرشید- پس از یک دوره نسبتا طولانی رخوت و بیخبری در عرصه مذاکرات برجامی، شاهد تکاپو و اخباری هستیم که هم امیدوارکننده است و هم نگرانکننده! وضعیت عجیب و پیچیدهای که اگر به درستی درک نشود و متناسب با آن سیاستگذاری و اقدام نشود، میتواند افزون بر اینکه احیای برجام را به فراموشی بسپارد، تبعات سختی هم داشته باشد.
پیچیدگی اوضاع از جایی است که طرف غربی از یک سو پیشنویسی جدید روی میز گذاشته و کلی از آن تعریف و تمجید میکند، از سوی دیگر بر اینکه فرصت دیگری برای مصالحه نمانده تاکید میکند و دست به تهدید و حتی تحریمهای دوباره میزند! برخورد ایران با این دوگانگی در مواضع طرف مقابل نیز بر حساسیت وضعیت میافزاید. شاهدیم که ایران نیز از خط و نشان کشیدن درآمده و یک روز تاکید میکند توان سخت بمب اتمی داریم، فردا به سانتریفیوژهای نسل جدیدش گازرسانی میکند و پسفردا هم تاکید میکند که خبری از نصب دوربینها و رفع نگرانیهای آژانس نیست!
رویکردی که سبب میشود گمان کنیم، نکند با این هم تندروی دوباره کار بیخ پیدا کند و به قطعنامه و شورای امنیت و فصل هفتم و همه آن قضایای قبلی برسد و خلاصه زندگی از اینکه هست هم برای مردم سختتر شود. برخی از کارشناسان معتقدند که این رویکرد موجب افزایش هزینهها است و غیر از روسیه یا کشورهای منطقه برای کسی سودی ندارد. در عین حال، برخی از کارشناسان معتقدند که اساسا راهی غیر از این برای ما نمانده و باید با طرف مقابل که زور میگوید، جدی برخورد کرد. اینکه کدام یک درستتر میگویند و نگاهی نزدیکتر به واقعیت دارند البته بعدتر معلوم خواهد شد.
علی الحساب علی باقری کنی مذاکره کننده ارشد کشورمان دیروز عازم وین شد تا آنطور که کنعانی،سخنگوی وزارت خارجه خبر داده به ادامه رایزنیها بپردازد.
اهرم فشار
محمد جمالینوبندگانی عضو کمیسیون امنیت ملی در مجلس دهم از جمله مدافعان رویکرد فعلی ایران است و تاکید دارد که وقتی طرف مقابل زور میگوید، باید با زبان خودش با او حرف بزنیم. این تحلیلگر مسائل بینالمللی در گفتوگو با «جهان صنعت» گفت: «طرحی که بورل روی میز مذاکره گذاشته و به قول خودشان برای احیای برجام تلاش میکنند، بهترین گزینه برای ما نیست. اما شاهدیم که همزمان با این طرح که طی آن صراحتا اعلام شده فشار حداکثری جواب نداده، طرف آمریکایی دست به تحریم زده است. آنها تحریمهایی را در حوزه نفت، پتروشیمی و ترانسپورت نفت را در کشورهای مختلف و شرق آسیا مورد تحریم قرار دادهاند. این نشان میدهد که بیشتر در حال بازی توپ در زمین طرف مقابل انداختن، هستند تا یک تلاش واقعی برای احیای برجام.»
وی افزود: «این رویکرد، عجیب نیست زیرا از اول هم روح برجام این بوده که ایران از نظر هستهای تحت کنترل بیشتری باشد. البته ایران در عین حال که این نظارت را حتی بیش از حد NPT پذیرفته است، باید از شرایط بهتر اقتصادی و روابط تجاری تحت تاثیر لغو تحریمها برخوردار شود. همچنان که خیلی از مقامات غربی هم در مذاکرات دوجانبه اعتراف میکنند که این حق ایران است اما آنها در مقابل آمریکا نمیتوانند کاری کنند.»
این نماینده ادوار مجلس در دفاع از رویکردی که ایران در روزهای اخیر پیش گرفته، گفت: «اقدامات ایران در ارتباط با سانتریفیوژها نیز اکنون با اطلاع آژانس صورت گرفته است. به نظر من این رویکرد هم بخشی از مقابله به مثل جمهوری اسلامی است و چاره دیگری هم نداریم. به هرحال اگرچه حزب دموکرات میگوید که فشار حداکثری شکست خورده و باید به برجام برگشت اما به نظر میرسد که آنها نیز دوست دارند به این فشار علیه ایران ادامه دهند.»جمالینوبندگانی تاکید کرد: «باید هوشیار بود که صرف امضای توافق فایده ندارد. ممکن است ۱۰ روز همه خوشحال باشند که به توافق رسیدیم اما توافقی که در عمل تحریمها را رفع نکند، صرفا ما را در چارچوبی قرار میدهد که هم تحریم باشیم و هم پیشرفتهای هستهای را از دست بدهیم. بنابراین باید به صورت عملی توافق منصفانه صورت بگیرد. اینکه با فشار بگویند که ما موافق برگشت برجام هستیم اما در عین حال فشار آورده و تحریم اعمال کنند، با این ضرورت متناقض است.»وی درباره اینکه آیا رویه فعلی کمکی به حصول یک توافق منصفانه خواهد کرد یا خیر؟ گفت: «اگر طرف مقابل زور بگوید، نمیتوان با نرمی پاسخ داد. چرا امروز اروپاییها بیش از آمریکاییها به احیای برجام اصرار دارند؟ خودشان میگویند که بحث امنیتی است. بنابراین آنها هم باید دغدغههایی داشته باشند. اگر برای طرف مقابل دغدغه ایجاد نکنیم قطعا قدرتی مثل آمریکا با ما کنار نخواهد آمد. همانطور که تا وقتی غنیسازی در حد ۳ و ۵/۳ درصد داشتیم کسی حاضر به مذاکره با ما نبود. این مذاکرات هم بعد از غنیسازی ۲۰ درصد صورت گرفت. الان نیز این اصراری که برای برگشت به برجام و انجام مذاکره دارند، به خاطر غنیسازی ۶۰ درصد است. بنابراین در دنیایی که زور بیش از منطق حاکم است، باید گاهی اوقات با زبان خودشان گفتوگو کرد.»وی در پاسخ به اینکه در شرایط موجود احتمال احیای برجام و توافق با طرف غربی چقدر است؟ گفت: «من قبلا هم بارها گفتهام که آمریکاییها خیلی آمادگی به توافق رسیدن را ندارند. آنها در آبان ماه انتخابات کنگره را پیشرو دارند. بایدن نیز تحت فشار نیروهای تندروی داخلی است. در دو جبهه دیگر یعنی چین و اوکراین هم مساله دارد. به نظر میرسد که جمهوریخواهان نیز فشار زیادی را به او وارد میکنند و توافق با ایران به نفع بایدن در این انتخابات نیست. بر این اساس خوشبین نیستم که قبل از آبانماه توافقی صورت بگیرد.»
رویکرد هزینهساز
قاسم محبعلی مدیرکل پیشین وزارت خارجه اما از مخالفان این رویکرد است و هزینههای آن را بیش از فواید آن میداند. وی در گفتوگو با «جهانصنعت» گفت: «طرح این مساله که ایران امکان ساخت سلاح هستهای یا بمب را دارد مفهومی فراتر از برجام دارد و به معنی خروج از NPT است. ایران در برجام متعهد شده که به هیچ وجه به سوی ساخت سلاح هستهای منحرف نشود اما فراتر از آن، ایران بر اساس عضویت در NPT متعهد شده که برنامه هستهای صلحآمیز داشته باشد. لذا اگر این حرفها جدی باشد به معنی آن است که ایران قصد خروج از NPT را دارد. اگر هم در NPT بماند و به آن سمت برود نیز نقض پیمان محسوب شده و شورای امنیت به آن واکنش نشان خواهد. بر این اساس بیشتر ممکن است که این رویکرد ایران، تهدید کلامی باشد تا طرف مقابل دچار خوف و ترس شود و امتیاز بیشتری بدهند.»وی افزود: «اما فکر نمیکنم که اروپا و آمریکا در حال حاضر آمادگی ارائه امتیاز بیشتر به ایران را داشته باشند. همچنان که اشاره کردند که سپاه را از تحریم و لیست تروریستی خارج نخواهند کرد یا تحریمهای خارج از برجام را لغو نخواهند کرد.»محبعلی گفت: « فکر میکنم که این اظهارات بیشتر واکنشی نسبت به سفر بایدن به منطقه و همپیمانی کشورهای حاشیه خلیج فارس با رژیم صهیونیستی و آمریکا باشد تا نشان دهیم که اگر این روند شکل بگیرد ما هم برای بازدارندگی به سوی تولید سلاح هستهای خواهیم رفت، اگرچه در بند بعدی، ایران تاکید میکند که الان چنین قصدی نداریم.»این تحلیلگر مسائل بینالمللی ادامه داد: «سوءتفاهم دیگری هم که میتواند وجود داشته باشد، مشورتهایی است که روسها به ایران میدهند. آنها در حال حاضر علاقهمند نیستند برجام به نتیجه برسد. آنها خودشان در باتلاق اوکراین گیر افتادهاند و میخواهند راهحلی برای خروج پیدا کنند. آنها میخواهند مانع از توافق ایران با اروپا و آمریکا قبل از حل مساله اوکراین شوند زیرا در این صورت نیاز اروپا به نفت و گاز کاهش یافته و این مساله موجب افزایش فشار به روسیه میشود.»وی با تاکید بر اینکه «برجام برای ایران همچنان که مسوولان هم میگویند، مفاهیم اقتصادی دارد اما برای طرف مقابل مساله امنیتی است» گفت: «با توجه به اینکه آثار اقتصادی برجام را مردم و اقتصاد کشور تحمل میکنند لذا شاهدیم که تحریمها توسعه کشور را به تعویق انداخته و اقتصاد ایران هر روز کوچکتر میشود. بنابراین طرف ایرانی است که باید برای عبور از این وضعیت عجله کند. ضمن اینکه شاید طرف مقابل به این نتیجه رسیده که با ایران رویکردی مشابه رویکردی که با کره شمالی دارد، داشته باشد. به هرحال کره شمالی هم از این مرز عبور کرد اما اتفاق خاصی نیفتاد و امتیازی به آنها داده نشد و تحریمها نیز باقی ماند و طرفهای غربی نیز با حوصله و صبر و بردباری در حال مدیریت وضعیت هستند. درباره ایران نیز ممکن است چنین اتفاقی رخ دهد که هزینههای زیادی برای کشور دارد.»محبعلی این تحلیل که این رویکرد ایران اهرم فشاری برای ایران در مذاکرات است را قبول ندارد و معتقد است که «برعکس، شاید این رویه برای برخی مثل رژیم صهیونیستی و کشورهای عربی یعنی تولیدکنندگان و فروشندگان سلاح منافع هم داشته باشد چون استراتژی و راهبر رژیم صهیونیستی این است که در سایه افزایش تهدید ایران برای منطقه و کشورهای عربی روابط خودش را با این کشورها توسعه دهد و مساله فلسطین را به حاشیه براند. لذا نیاز دارد که مرتبا تهدید ایران افزایش پیدا کند و کشورهای عربی بیشتر از ایران بترسند. ادامه این رویکرد ایران، برای روسیه هم سود دارد چون میفهمد که امکان توافق وجود ندارد و ایران را در قضیه اوکراین در کنار خود دارد و میتواند از غربیها امتیاز بیشتری بگیرد و حتی اگر لازم شد روی ایران با غربیها معامله کند.»این تحلیلگر مسائل بینالمللی رویه فعلی ایران را موجب افزایش هزینهها دانست و گفت: «افزایش هزینهها قطعا مشکلات اقتصادی را بیشتر و اداره کشور را دشوارتر میکند. شاید هم این یکی از راهبردهای آمریکا برای تسلیم کردن ایران باشد. همچنان که درباره شوروی سابق این رویکرد را پیش گرفت و بدون اینکه جنگی اتفاق افتد، شوروی را فروپاشاند. یا الان در مورد چین هم همین سیاست را دنبال میکند. دقت کنید که هدف چین توسعه اقتصاد و حضور اقتصادی بیشتر در دنیا است اما آمریکا تلاش دارد که هزینه نظامی چین را بالا برده و از این طریق توسعه اقتصادی آنها را کاهش دهد. در ایران نیز آنچه اکنون نیاز داریم توسعه اقتصادی است و نه نظامی. اگرچه تقویت توان دفاعی لازم است اما آنچه که ما الان از آن رنج میبریم بازماندگی از توسعه و مشکلات اقتصادی است نه نیاز به تقویت توان دفاعی.»
امید به اثرگذاری
همانطور که گفته شد راهی غیر از انتظار نیست و این فقط زمان است که مشخص میکند رویکرد فعلی درست بوده یا کارشناسانی مثل محبعلی به درستی نگران هستند! تنها راهی که در این مقطع پیش رو داریم این است که امیدوار باشیم آنچه سیاسیون و تصمیمگیرندگان در ایران اهرم فشار میدانند، واقعا کارایی داشته باشد و این معادله را به سود ما تغییر دهد. به خصوص که تنگناهای اقتصادی به شدت زندگی مردم را تحت تاثیر قرار داده و به نظر نمیرسد که جامعه چنانکه آقای رییسی در یکی از مصاحبههای اخیر گفته بود، تاب تحمل و مقاومت داشته باشد. شاهدش نیز آمار نگرانکنندهای است که از افزایش معضلات اجتماعی همچون جرم و جنایت و خودکشی و… میشنویم و میدانیم که همه اینها تا حد زیادی تحت تاثیر وضعیت اقتصادی کنونی است. بگذریم از نارضایتیهای عمومی که اگر افزوده و انباشته شود، به لحاظ سیاسی نیز برای دولت دردسر درست خواهد کرد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد