ترس در تنگه

به دنبال افزایش سطح تنش بین ایران و رژیم صهیونیستی، بسیاری از فعالان بازار با نگرانی از تاثیر آن بر تنگه هرمز و بازار نفت و در نهایت اقتصاد جهان، تحولات اخیر را رصد می‌کنند.
وب‌سایت انرژی‌پرس در گزارشی می‌نویسد: در روزهای اخیر سطح تنش بین ایران و اسرائیل به دلیل ترور شهید هنیه در تهران به سطح بی‌سابقه‌ای رسیده و به باور کارشناسان، هر لحظه امکان وقوع جنگ بین ایران و اسرائیل وجود دارد، اما در این میان، یکی از موضوعات مهم تاثیر این جنگ احتمالی بر بازار انرژی و به ویژه نفت است، زیرا بخش بزرگی از صادرات نفت جهان از تنگه هرمز عبور می‌کند و همواره یکی از سناریوهای ایران در برابر فشارها و ترورهای غرب، بستن این آبراه حیاتی برای اقتصاد جهان است.
تنگه هرمز که تحت کنترل ایران است، به عنوان یکی از پست‌های بازرسی دریایی مهم جهان از اهمیت استراتژیک قابل‌توجهی برخوردار است. این گذرگاه که در بین پنج گذرگاه حیاتی برتر جهان قرار دارد، خلیج فارس را به دریای عمان و اقیانوس هند متصل می‌کند. با توجه به ویژگی‌های زمین‌شناسی آن، مسیر عبور تانکرهای نفت سنگین در طول سال‌ها تغییر کرده است. با این حال، کنترل ایران بر این ایست بازرسی برای حمل‌ونقل نفت و انرژی به‌ویژه موجب نگرانی غرب در میان تنش‌های ژئوپلیتیکی منجر شده است. از همین رو، همواره سیاست‌ها و اقدامات خارجی دولت ایران در منطقه پرسش‌هایی را در مورد امنیت عرضه نفت از طریق این تنگه ایجاد کرده است. البته با توجه به تاثیر بالقوه بر بازارهای جهانی، جایگزین‌هایی برای کاهش خطرات و تضمین عرضه انرژی در حال بررسی است.
هرگونه تنش در نزدیکی تنگه هرمز، یک مسیر حیاتی کشتیرانی نفت، نگرانی‌ها را در مورد اختلالات احتمالی در تجارت جهانی نفت افزایش داده است. تنش بین ایران و رژیم صهیونیستی و ایالات‌متحده پس از شهادت هنیه در تهران تشدید شد. این وضعیت بر اهمیت تنگه هرمز و پتانسیل درگیری در منطقه، با پیامدهایی برای امنیت و ثبات انرژی جهانی تاکید می‌کند.
دلیل نگرانی بازار نفت
البته تاکنون بازارهای انرژی تا حدودی آرام هستند، زیرا عرضه و ترانزیت در معرض خطر نبودند، ذخایر فراوان و ظرفیت مازاد اوپک‌پلاس‌(به رهبری عربستان سعودی) قابل دسترسی هستند، اما این روند به سرعت می‌تواند تغییر کند، به‌طوری که این امر موجب نگرانی شدید فعالان بازار انرژی شده است.
بازارهای نفت اکنون احتمالا بر سطح تشدید/کاهش تنش بین اسرائیل و ایران (و به طور گسترده‌تر در منطقه) و اینکه آیا عرضه در نهایت تاثیر می‌گذارد تمرکز خواهند کرد. تا‌‌کنون، بازارها هیچ اختلالی نداشته‌اند، حتی در حملات ۷ اکتبر نیز قابل مشاهده بود. هرچند تقاضا برای چندماه اول سال از عرضه فراتر رفت و این باعث تغییر در شرایط بنیادی شد که در نهایت قیمت‌ها به حدود ۸۵‌دلار در هر بشکه، حتی بدون تنش‌های ژئوپلیتیکی افزایش یافت.
تمرکز اصلی منطقه روی هرگونه انسداد احتمالی در تنگه‌هرمز است، به‌طوری که پیشتر ایران یک کشتی مرتبط با اسرائیل را قبل از حملات وعده‌صادق توقیف کرد. تقریبا ۱۳‌میلیون بشکه در روز (b/d) ذخایر نفت (و فرآورده‌های پالایش شده) از این آبراه منتقل می‌شود که شامل نزدیک به 5/1میلیون بشکه از صادرات خود ایران است. هرگونه تاثیر بر روند این عرضه‌ها مطمئنا قیمت نفت را به فراتر از ۱۰۰‌دلار در هر بشکه خواهد رساند، البته افزایش و مدت زمان آن به شدت اختلال در تنگه هرمز بستگی دارد. البته احتمالا روزانه چندمیلیون بشکه نفت عربستان سعودی و امارات تغییر مسیر دهد، اما بدون تردید نیمی یا بیشتر از این بشکه‌ها می‌تواند بدون دسترسی به تنگه از بازارهای جهانی حذف شود.
این نگرانی‌های ژئوپلیتیکی زمانی ایجاد می‌شوند که انتظار می‌رود عوامل فصلی تقاضا را حداقل یک‌میلیون بشکه در روز طی ماه‌های آینده افزایش دهند و اوپک‌پلاس کاهش عرضه را حفظ کند. گروه اوپک‌پلاس ظرفیت مازاد حداقل ۵‌میلیون بشکه در روز و بر اساس برخی برآوردها تا ۶‌میلیون بشکه در روز دارد. اما اگر عرضه از طریق تنگه هرمز مختل شود، بسیاری از این ظرفیت مازاد ممکن است نتواند به بازار برسد یا به اندازه‌ای باشد که ضرر عرضه را جبران کند، در نهایت ریسک صعودی بیشتری را برای قیمت نفت ایجاد می‌کند. علاوه بر این، برخی اعضای گروه اوپک‌پلاس احتمالا برای افزایش ظرفیت خود به زمان نیاز داشته باشند. همه این عوامل این پتانسیل را دارند که قیمت‌ها را برای مدتی به بیش‌از ۱۰۰‌دلار در هر بشکه برسانند.
از همین رو، مقامات واشنگتن احتمالا تمام سناریوهای ریسک عرضه را بررسی خواهند کرد. گزینه‌های کاهش این ریسک‌ها می‌تواند شامل مدیریت درخواست برخی گروه‌های تندرو در کنگره برای تشدید تحریم‌ها بر صادرات نفت ایران باشد که می‌تواند بازار را حتی بدون هیچ‌یک از اختلالات احتمالی عرضه‌شده با دشواری روبه‌رو کند. همچنین این کشور تمام توان خود را خواهد گذاشت که مانع از ایجاد جنگ بزرگ در خاورمیانه شود، زیرا هرگونه افزایش قیمت نفت خود را در نرخ بنزین ایالات‌متحده بازتاب می‌دهد و از همین رو، دولت بایدن از عامل افزایش‌دهنده قیمت سوخت دوری می‌کند.
واشنگتن همچنین می‌تواند برای افزایش عرضه اوپک‌پلاس دوباره دست به دامن عربستان شود که همانطور که اشاره شد، حداقل در کوتاه‌مدت تاثیر اندکی دارد. علاوه‌بر این، دولت ایالات‌متحده ممکن است به دنبال برداشت بیشتر از ذخایر استراتژیک نفت ایالات‌متحده (SPR) در صورت بروز اختلالات قابل توجه در عرضه باشد. با این حال، محدودیت‌های اخیر SPR برای برداشت، مشخص نیست که این گزینه تا چه اندازه می‌تواند آرامش را به بازار نفت و سوخت ایالات‌متحده به ارمغان بیاورد. در واقع، اگر این خطرات ژئوپلیتیکی برای یک دوره طولانی باقی بماند، تنها عوامل احتمالی که می‌تواند قیمت‌ها را به محدوده ۷۰‌دلار در هر بشکه کاهش دهد، شوک‌های اقتصادی یا کلان خواهد بود.
اهمیت اقتصاد تنگه هرمز
همانطور که ملاحظه شد تنگه هرمز، گذرگاه دریایی برای تجارت جهانی نفت، به دلیل شرایط پویای بازار و نوسان قیمت نفت همواره مهم است. هرچند ارقام دقیق در معرض تغییر هستند، اما مطالعات اخیر نشان می‌دهد که محموله و منابع انرژی عبوری از تنگه بیش از 2/1‌میلیارد دلار در روز ارزش دارد که مجموعا ۴۳۸‌میلیارد دلار در سال است. این جریان نقدی عظیم بر نقش محوری تنگه در تجارت بین‌المللی و فعالیت‌های اقتصادی تاکید می‌کند.
حجم نفت منتقل شده از طریق این تنگه خیره‌کننده بوده و عربستان سعودی بیشترین تاثیر را این شرایط می‌پذیرد. بنابراین، هرگونه تغییر در عرضه نفت از طریق این تنگه ارتباط نزدیکی با نوسانات تولید جهانی نفت و پویایی بازار دارد. با رصد داده‌های ردیابی نفتکش‌ها، مشخص می‌شود که عربستان سعودی اولین انتقال‌دهنده نفت خام و میعانات گازی از طریق این تنگه بوده که بیشتر آن برای صادرات به کشورهای دیگر است. از همین رو، تغییرات تولید مستقیماً بر جریان نفت از طریق این تنگه تاثیر می‌گذارد و نقش مهم آن را به عنوان گذرگاه اصلی تجارت و لجستیک در منطقه خلیج فارس نمایان می‌کند.
به طور کلی، اهمیت اقتصادی تنگه هرمز را نمی‌توان کتمان کرد، زیرا این تنگه به عنوان محور بازارهای جهانی انرژی و مسیرهای تجاری عمل می‌کند. با این حال، اهمیت آن به عوامل مختلفی از جمله تنش‌های ژئوپلیتیکی، نوسانات بازار و تغییرات در سطوح تولید بستگی دارد. بنابراین، نظارت و تحلیل مستمر پویایی تنگه برای درک تاثیر اقتصادی و پیامدهای آن برای تجارت جهانی ضروری است.
با فرض یک تخمین محافظه‌کارانه مبنی بر اینکه محصولات انرژی نیمی از کل محموله‌های عبوری از تنگه را تشکیل می‌دهند، می‌توان تخمین زد که ارزش سالانه کل کالاهای عبوری از تنگه‌هرمز می‌تواند بیش از یک‌تریلیون دلار باشد. این رقم نشان‌دهنده طیف متنوع کالاهای مبادله شده بین کشورهای منطقه خلیج‌فارس و سایر نقاط جهان است.