8 - 02 - 2020
ترجیح ثبات بر ناآرامی
آرزو فرشید- بعد از چهارماه اعتراضات گسترده مردمی در عراق، برهم صالح تکلیف پست نخستوزیری را روشن کرد و محمد توفیق علاوی را به جای عادل عبدالمهدی نخستوزیر مستعفی نشاند. موضع رسمی جمهوری اسلامی استقبال از علاوی بود و برخی با توجه به شیعه بودن او و اعتراضاتی که طی یک هفته اخیر در عراق علیه وی شاهد بودیم، علاوی را گزینه مورد انتظار ایران و انتصاب او را آغاز فصل تازهای در روابط دو کشور دانستند. این درحالی است که بسیاری از کارشناسان منطقه و تحلیلگران اوضاع عراق آنقدرها هم خوشبین نبوده و معتقدند که دوران علاوی برای ایران ماحصلی بیش از دوران عبدالمهدی نخواهد داشت. این گروه با توجه به پنج گزینه مطرح شده برای تصدی این سمت در عراق، انتخاب علاوی را برای ایران به انتخاب بین بد و بدتر تعبیر میکنند.
بد بهتر از بدتر
به اعتقاد این گروه از کارشناسان علاوی با توجه به آنکه حمایت از همه گروههای سیاسی در عراق برخوردار نیست و اعتراضاتی که نسبت به انتصاب وی وجود دارد، یک نخستوزیر حداقلی است و نمیتواند با قدرت چندانی وارد عرصه شود. بر این اساس علاوه ناگزیر است که برای جلب نظر معترضان و منتقدان خود از گزینههای مورد نظر آنان در کابینه استفاده کند و به این ترتیب نباید منتظر تحولات جدی و قابل توجهی در بازیگردانی سیاسی در عراق بود.
برخی از کارشناسان همچون یاسر قزوینی از همین هم بدبینتر بوده و معتقدند که علاوی در ضدیت با آمریکا و همسویی با ایران به عبدالمهدی نمیرسد. او در گفتوگویی با «ایرناپلاس» گفته است: «عادل عبدالمهدی به ایران نزدیکتر بود اما علاوی نسبت چندانی با ایران ندارد. در دوره اخیر با توجه به فضاسازیهای رسانهای اعتبار ایران در عراق کاسته شده زیرا مسائلی که درباره تقابل با داعش بود هم کمتر شده است. گزینههای بدتری هم میتوانست مثل فؤاد شیخعلی انتخاب شود که حمله شدیدی به ایران و گروههای نزدیک به ایران داشت. در حقیقت میتوان گفت که بین بد و بدتر، دستکم وضعیت علاوی بد نیست. یعنی هر چند در مقابل عادل عبدالمهدی از ایران دورتر است، اما گزینه معتدلی انتخاب شده است.»
گروه دیگری از تحلیلگران اما خوشبینتر بوده و معتقدند که علاوی با توجه به اشتراک نظری که در زمینه ضرورت خروج آمریکا از منطقه با ایران دارد، در صورت موفقیت در حل و فصل مشکلات داخلی عراق به خصوص مشکلات اقتصادی میتواند که آینده روشنتری را برای روابط ایران و عراق رقم بزند.
سنیها و کردها در مقابل علاوی
سیدجلال ساداتیان، تحلیلگر مسائل منطقه را باید در گروه دوم جای داد. او در گفتوگویی با «جهانصنعت» به تشریح آینده احتمالی روابط دو کشور با توجه به نخستوزیر علاوی پرداخت و گفت: « اعتراضاتی که در عراق به راه افتاد تا حدی متاثر از تحریکات خارجی بود. یعنی آمریکاییها عدهای را تحریک کردند که در آنجا علیه ایران شعار دهد اما بخش قابل توجهی از آن، اعتراضات واقعی مردم عراق به ناکارآمدی دولت، کمبودها، مشکلات اقتصادی مثل بیکاری و مسائل واقعی داخل عراق بود. به همین دلیل مرجعیت از آن حمایت کرد و احزاب که اکثریت مجلس را در اختیار داشتند نیز ناچار به حمایت شده و در مقابل مردم نایستادند و حق اعتراض برایش قائل شدند. خود این امر سبب شد آقای عادل المهدی ناگزیر به استعفا شده و برهم صالح نیز برای معرفی نفر بعدی از افراد غالب استفاده کند. پنج اسم مطرح شد و ایرادات و اشکالاتی به هر یک از آنها وارد بود. از طرف دیگر نقاط قوتی داشتند. در نهایت قرعه به نام آقای علاوی افتاد که بیشتر در حوزههای امنیتی فعالیت کرده است.»
وی افزود: «احزاب از او حمایت کردند، مثلا آقای صدر حمایت کرد اما به هرحال مخالفهایی نیز وجود داشته است. به هرحال او پذیرفته شد و قرار است یک دوره را شروع کرده و بر اساس وعدههایی که برای حل مسائل داده، باید سعی کند یک کابینه قابل قبولتر را ایجاد کند. البته هر دو حزب اول و دوم عراق به لحاظ تعداد کرسی، انتظارات بیشتری از وی دارند. گذشته از موضوعات اقتصادی، عمدهترین مشکلی که اکنون دولت با آن مواجه است، همین بحث اهل تسنن و سنیها است. ضمن اینکه کردها هم خط و نشانهایی کشیدهاند و اگر به مسائلشان توجه نشود ممکن است فیلشان یاد هندوستان کند و به دنبال اعلام استقلال باشند.»
حرکت بر مدار قبلی
ساداتیان در پاسخ به این پرسش که دلیل استقبال ایران از نخستوزیری او چیست و او عملا چقدر به تقویت روابط دو کشور کمک خواهد کرد؟ گفت: «علاوی جدای از خط قبلی حرکت نخواهد کرد. یعنی اگر تغییرات جزیی در کار باشد هم، همان خط را میرود. خط قبلی هم ضدآمریکایی است و مخالف حضور آمریکا در عراق. نشانهاش هم آن است که پارلمان خروج آمریکا از عراق را تصویب کرده است. از این جهت علاوی با ایران همسو است. در چارچوب مسائل داخلی هم اگر درست حرکت کند و مسائل اقتصادی را رفع کند حتما میتواند زمینههای مراودات بیشتر با ایران را فراهم کند.»
این کارشناس مسائل بینالمللی با اشاره به موانعی که نخستوزیر عراق با آن مواجه است، گفت: «واقعیت این است که عراق با کمبودهایی مواجه است. آمریکاییها تهدید کردهاند که اگر عراق به خروج آنها از این کشور اصرار کنند علاوه بر قطع کمکها خواهان دریافت خسارت وارد شده به پایگاههای خود خواهند شد و این به اقتصاد عراق فشار میآورد و مشکلاتشان را افزایش میدهد. ضمن اینکه آمریکاییها نفوذهایی هم در داخل عراق دارند و مثل تظاهرات روزهای گذشته میتوانند جریانسازیهایی را انجام دهند. همه اینها محتمل است اما آنچه عراق دارد این است که عمده تکیه آنان به نفت است. آمریکاییها به دنبال ورود سرمایه و فعال کردن منابع نفتی این کشور و رونق دادن به اقتصاد آن بودند. حالا باید دید که اروپاییها وارد شده و جای آمریکا را میگیرند یا اینکه عراق هم مثل ایران با محدودیتهایی مواجه میشود که نتوانند سرمایهگذاری کرده و مشکل صادرات نفت پیدا کنند. بدون شک در این شرایط درآمدهای لازم برای تقویت عراق در دسترس نخواهد بود. همه اینها بستگی به شرایط آتی دارد. صرف اینکه عراق با ایران مراوده داشته باشد، کفایت نمیکند و این کشور را نجات نمیدهد. البته عراق هم مثل ایران راههای دررویی دارد. اینکه این راهها به قدری به آنان کمک میکند که بتوانند خودشان را اداره کنند یا نه معلوم نیست. بدون شک وقتی منافع مالی کافی در کار نباشد، نارضایتیها ادامه پیدا میکند و این آقا با مشکلات جدیدی مواجه میشود.»
نقش اروپا در وضع اقتصادی عراق
وی خاطرنشان کرد: «فرض بر این است که بتوانند از امکانات داخلی خود بهره ببرند. به خصوص اینکه اقلیم هم از نظر اقتصادی وضعیت بدی ندارد و مراودات با اقلیم به آنان کمک میکند. به هرحال باید دید که آقای علاوی چقدر عاقلانه و با تدبیر عمل میکند و میتواند آینده عراق را رقم بزند و از پس مشکلاتی که پیش رو دارد، برآید.»
ساداتیان در پاسخ به اینکه آیا نخستوزیر علاوی میتواند روابط اقتصادی ایران و عراق را توسعه داده و از وضعیتی که به گفته آقای زنگنه ما حتی از این کشور دوست و برادر هم مطالبات دریافت نشده داریم، خارج کند؟ گفت: «یک بخشی از مسائل اقتصادی ما با عراق ناشی از بیعرضگی خود ماست. یعنی حاکمیت و دولت ما به قدر کافی در همه امور از جمله در تعامل با عراق پوششهای بیمهای و حمایتی لازم را برای تولیدکنندگان نداشته است. البته آن قدری که بخش خصوص خود تلاش میکند تا حدی بد نبوده و یک چیزهایی صادر میکنند و ارتباطاتی برقرار است. اما بخش ارتباطات ما در حوزههای نیروگاهسازی، پالایشگاهسازی، کمکهای فنی و مهندسی که ایران توان خوبی در آن دارد و… که توافقات آن باید دولتی باشد تنها در صورتی رشد میکند که دولت حمایتهای بهتری کند و زمینه مساعدتر شود. البته این منوط به آن است که ببینیم عراق چقدر درآمد خواهد داشت تا بتواند این نوع پروژهها را پیش ببرد. اگر بتوانند میتوان امیدوار بود که روابط فیمابین آینده بهتری را داشته باشد به خصوص اگر عراق با محدودیتهایی از سوی آمریکاییها و اروپاییها مواجه باشد.»
توسعه نفوذ
شاید روابط اقتصادی ایران و عراق بعد از نخستوزیر علاوی تحولات چشمگیری نداشته باشد اما طبق انتظار ایران، روابط سیاسی که قاعدتا موجب افزایش نفوذ ایران در منطقه خواهد بود رشد خواهد کرد یا حداقل بستر مناسبی برای رشد خواهد داشت. شاهد این مدعا گزارش ایندیپندنت فارسی است که بعد از انتخاب علاوی نوشت: «برخی منابع آگاه، اطلاعاتی را فاش کردند که نشان میدهد پرونده عراق که در گذشته از سوی قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران مدیریت میشد، اکنون مسوولیت آن به شخصیتهای مختلف دیگری واگذار شده است که عمدهترین آنها، محمد کوثرانی، یکی از رهبران برجسته حزبالله لبنان و حسن دناییفر، سفیر پیشین ایران در عراق هستند و گفته میشود محمد توفیقعلاوی، حمایت این دو شخصیت برجسته را با خود دارد.»
گفتنی است که در ادامه همین نگاه، یک سیاستمدار عراقی که نخواسته نامش بیان شود، به ایندیپندنت عربی، گفته است: «جناحهای سیاسی نزدیک به ایران سعی کردند، مساله تعیین نخستوزیر را با سیاستبازی خود به تعویق اندازند تا اینکه معترضان از وضعیت ناهنجار حاکم به ستوه آمده و در نتیجه زمینه گزینش نامزدی که با این جناحها همسویی داشته باشد فراهم شود.» به گفته همین سیاستمدار عراقی «دیدگاه علاوی در رابطه با تهران با دیدگاه عادل عبدالمهدی تفاوتی ندارد و تردیدی نیست که علاوی پس از تصدی سمت نخستوزیری، هیچ اقدام خاصی نخواهد کرد و تنها مسوولیت وی، تلاش برای کاهش خشم معترضان خواهد بود.»
کاهش خشم معترضان اما در شرایط کنونی دستاورد کمی برای تهران نیست. روشن است که فروکش اعتراضات در عراق و سرکار آمدن دولتی که حداقل به اندازه عبدالمهدی با ایران همسو و ضدآمریکایی باشد، موجب تقویت نفوذ و اثرگذاری ایران در عراق و به طور کلی منطقه خواهد بود. بدونشک این موفقیت در شرایطی که جمهوری اسلامی ایران از جهات مختلف در داخل و خارج از کشور با چالشهای جدی دست به گریبان است، بسیار ارزشمند خواهند بود.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد