تحریم، ایران‌هراسی و ناترازی انرژی علیه گردشگری

احسان میراب‌زاده*
ایران در شاخص توسعه گردشگری در جایگاه 73 (امارات‌متحده عربی 18 و ترکیه 29) در میان کشورهای جهان قرار دارد و به دلیل وجود تحریم و ایران‌هراسی نتوانسته در شاخص‌ امن‌ترین کشورها برای سفر، جایگاهی به دست بیاورد. این درحالی است که دو همسایه جنوبی و شمالی ما یعنی امارات‌متحده عربی و ترکیه توانسته‌‌اند در سال 2023 به ترتیب بیش از 17 و 56میلیون گردشگر ورودی را در یک‌سال داشته باشند. امارات‌متحده‌ عربی از این نظر با حدود 19درصد رکورد بیشترین رشد سالانه را در میان تمام کشورهای جهان ثبت کرد و ترکیه نیز پنجمین کشور برتر جهان در جذب گردشگر ورودی شد. درآمد ارزی ترکیه در سال 2023 از محل صنعت گردشگری، 54‌میلیارد دلار (تقریبا 1000دلار به ازای هر گردشگر) بوده که از این مبلغ دو و نیم میلیارد دلار درآمد ترکیه فقط از محل گردشگران ایرانی بوده است. جالب است بدانید که متوسط تولید ناخالص ملی کشورهای خاورمیانه از محل گردشگری، 1200دلار به ازای هر گردشگر ورودی است.بنابر داده‌های مرکز آمار ایران، کشورمان در سال 2023، 6‌میلیون و 300‌هزار نفر گردشگر ورودی داشته که باتوجه به عدم اجرایی‌شدن حساب اقماری گردشگری (TSA) و لحاظ‌ کردن اتباع افغانستان که به طور قانونی برای کار مراجعه می‌کنند در آمار گردشگران ورودی، این آمار غیردقیق بوده و تعداد واقعی کمتر از این عدد است. این درحالی است که در همین سال، 10میلیون نفر ایرانی از کشور خارج شده‌اند و به عبارتی تراز درآمدزایی گردشگری ما منفی بوده است!
به نظر می‌رسد با وجود تحریم و ایران‌هراسی که در سال‌های اخیر ناترازی انرژی هم به آن افزوده شده است، نه تنها فرصت‌های گردشگری موجود از بین می‌روند بلکه خلق فرصت‌های جدید سرمایه‌گذاری برای گردشگری نیز نمی‌تواند انجام شود و دستیابی به هدف 15‌میلیون گردشگر ورودی در پایان برنامه پنجم توسعه هرچند دور از ظرفیت‌ها و فرصت‌های بالقوه کشورمان نیست اما به سه دلیل تحریم، ایران‌هراسی و ناترازی انرژی امکان دستیابی ندارد. گردشگری، چیزی شبیه مسابقه دو و میدانی است که عقب‌افتادن در منطقه را نمی‌توان به سادگی جبران کرد. به عنوان مثال، در رقابت با سواحل همسایه جنوبی ما در خلیج‌فارس (امارات‌متحده عربی) هرچند کیش، چابهار و حتی بوشهر سواحل باکیفیت‌تری از لحاظ طبیعی دارد اما میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری این دو همسایه ما در زیرساخت‌های گردشگری ساحلی طی سه دهه، چیزی نیست که به سادگی و در زمان کوتاه امکان جبران داشته باشد. به‌ویژه آنکه، سرمایه‌گذاری این دو کشور اینک به بازدهی رسیده و آنها را به جایگاهی در صنعت گردشگری رسانده که دستیابی به آن، تبدیل به آرزوی ما شده است.در این مورد خاص یعنی گردشگری ساحلی باید گفت که اساسا جبران فرصت‌های گردشگری ساحلی برای ما ناممکن است و ما تنها می‌توانیم روایتی دیگر از گردشگری ساحلی متناسب با فرهنگ خود را ارائه دهیم و فاصله را با همسایگان جنوبی و شمالی‌مان صرفا کمتر کنیم چراکه هم همسایگان جنوبی ما و هم ترکیه، همه روایتی مدرن از گردشگری اسلامی را به جهانیان عرضه کرده و اکنون حدود سه دهه است که روی آن با تمرکز و به شدت کار کرده‌اند و اینک برندینگ گردشگری و بخش مهمی از درآمد ناخالص ملی آنها از این محل است.این حقیقت اما مانع از این نمی‌شود که هشدار دهیم
نسبت به آینده و اینکه هر روز را که از دست بدهیم یعنی باز هم فاصله ما با همسایه‌‌هایمان در منطقه بیشتر و بیشتر می‌شود و این فقط، محدود به گردشگری ساحلی نمی‌‌شود. عقب ‌ماندن ما از توسعه گردشگری در تمام گونه‌های آن درحالی است که ایران از نظر میراث جهانی ملموس در ردیف دهمین کشور جهان قرار دارد و ظرفیت‌های گردشگری کشورمان ابدا با همسایه‌های جنوبی قابل مقایسه نیست. اگر آنها لازم دارند تا مقصد گردشگری ایجاد کنند، ما تمام کشورمان و تمام فصل‌های سال مقصد گردشگری هستیم و گونه‌های مختلف گردشگری در ایران بالقوه‌‌اند.صنعت گردشگری ایران الان نیاز دارد تا وزارتخانه میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به عنوان محل سیاستگذاری و برنامه‌ریزی از طریق «رایزنی با سایر وزارتخانه‌‌‌ها و نهادها در راستای برطرف کردن ایران‌‌‌هراسی»، «داشتن برنامه مشخص برای کشورهایی که با آنها رابطه دوستانه داریم و اولویت‌‌‌گذاری میان آنها»، ‌‌‌«دوستی با جهان»، «تهیه مسیرهای مختلف گردشگری با توجه به سلایق گردشگران» و «برندینگ گردشگری ایران» آمار ورودی گردشگران خارجی را بالا ببرد و با ایجاد فهم گردشگری در تمام بدنه دولت و نیز رفع موانع و مقررات دست‌وپاگیر و تامین شاخص‌های آزادی اقتصادی، آنگاه شاهد خواهیم بود که بخش‌خصوصی ابتکار عمل را به دست خواهد گرفت و با سرمایه‌گذاری در تاسیسات گردشگری همپای رشد گردشگر ورودی می‌تواند به ازای هر گردشگر، 1000‌دلار به تولید ناخالص ملی بیفزاید و آنگاه دستیابی به 15‌میلیون گردشگر ورودی در سال کاملا دست‌یافتنی خواهد بود و به دلیل امکان سرمایه‌گذاری روی گونه‌های مختلف گردشگری در ایران، با اجرای موارد فوق و طی یک برنامه جامع 10ساله، می‌توان حتی از امارات‌متحده عربی پیشی گرفت و فاصله را با ترکیه نیز کمتر کرد.
* پژوهشگر و نویسنده میراث‌ فرهنگی، گردشگری وصنایع‌دستی