تجهیزات معدنی در وضعیت بدوی

علی نصر‌اصفهانی*
با وجود اینکه ایران یک درصد جمعیت دنیا را به خود اختصاص داده اما تقریبا 7‌درصد ذخایر معدنی را در خود جای داده است. در این زمینه باید گفت با اینکه ما در بسیاری از ذخایر معدنی حرف برای گفتن داریم اما وقتی وضعیت اکتشاف و ذخیره‌هایی را که از بالقوه به بالفعل تبدیل شده‌اند بررسی می‌کنیم، ملاحظه می‌شود که در بسیاری از موارد کمتر از 15سال دیگر ذخیره داریم‌؛ مساله‌ای که نشان می‌دهد عملیات اکتشاف به درستی در کشور ما انجام نمی‌شود.
البته این مساله به آن معنا نیست که ذخایر ما به پایان رسیده بلکه در این قالب باید سخن گفت که عملیات اکتشاف تفصیلی برای تعیین ذخیره و تعیین مشخصات فیزیکی و شیمیایی انجام نگرفته است. در بسیاری از فلزات مثل مس، سرب و روی معمولا ذخایر قابل استفاده برای مدت کوتاهی وجود دارند و بعد از آن باید سرمایه‌گذاری می‌کردیم و این ذخایر را افزایش می‌دادیم که متاسفانه چنین اتفاقی رخ نداده است.
باوجودی که ما در بسیاری از صنایع سرمایه‌گذاری زیادی کرده و معادن مختلفی را برای فرآوری راه‌اندازی کرده‌ایم اما مشکل اساسی به این برمی‌گردد که ما برنامه استراتژیکی در این زمینه‌ها نداشته‌ایم و بیشتر مدیران به حال نگاه کرده‌اند و نه آینده! البته بخشی از این اتفاق به شرایط سیاسی و اقتصادی برمی‌گردد و بخشی هم به این موضوع مرتبط است که ما برنامه چندان مناسبی در زمینه افزایش ذخایر نداشته‌ایم.
در ادامه تاکید دارم که باید اکتشافات کمتر از 5متر متوقف شود و به سمت روش‌های دیگر کشورها پیش برویم. در دنیا ذخایر را تا 600‌متر هم تعیین می‌کنند و این متراژ را در برخی موارد تا کیلومترها هم افزایش می‌دهند، همچنین در دنیا کمتر از 500متر را در نظر نمی‌گیرند و در این بین ما باید حداقل عمق را به 150‌متر برسانیم اما در ایران در حال حاضر وضعیت به صورتی است که در واقع نشان می‌دهد ما در آینده کم می‌آوریم بنابراین برای اینکه بتوانیم این برنامه را عوض کنیم و اکتشاف را از سطح به عمق ببریم، باید فکری کرد و چاره‌ای اندیشید.
در ادامه ما نیاز داریم که تجهیزات تکنولوژیکی حفاری و مربوط به کارهای اکتشافی را افزایش دهیم که متاسفانه چنین اتفاقی نیفتاده است. بسیاری از دستگاه‌های حفاری ما از لحاظ کیفیت قدیمی بوده و برای این کار مناسب نیستند بنابراین باید تجهیزات جدید را وارد کنیم چراکه این معضل می‌تواند در ادامه وضعیت بسیار مصیبت‌بار باشد در نتیجه ما باید توجه کنیم که تجهیزات معدنی در بحث اکتشاف واقعا وضعیت بدوی و اسفباری دارد و باید این مشکل حل شود. این وضعیت تنها در اکتشاف دیده نمی‌شود و قابل تسری به حوزه‌های دیگر نیز است. در بحث آنالیز دستگاهی‌، تعیین عناصر و.‌.. هم این وضعیت قابل ملاحظه است. متاسفانه تجهیزاتی که باید در استخراج استفاده شود اصلا مناسب نیست و این وضعیت عملا در کل کشور وجود دارد. تجهیزات ما متناسب با شرایط طراحی نشده است و می‌توان گفت که همه مستهلک و ناکارآمد بوده و مناسب برای کارهای معدنی بزرگ نیستند. هرچند امروز برخی شرکت‌ها توانسته‌اند تجهیزاتی را از جمله ماشین‌آلات، بیل و لودر و… از خارج از کشور وارد کنند و آن را در مجموعه خود به کار بگیرند اما مشکل نگهداری دارند بنابراین ما هم به لحاظ کیفی و هم کمی دچار مشکل هستیم.
مساله مهم این است که بدانیم اینکه صرفا معدن استخراج بالایی دارد شرط نیست بلکه باید عملیات استخراج با شرایط درست صورت گیرد. در ادامه شاهدیم که تجهیزات به طور مرتب خراب می‌شوند و قطعات با کیفیت پایین از داخل یا دست دوم از خارج از کشور به صورت قاچاق تامین می‌شود که در نوبه خود وضعیت اسفباری است. به طور مثال دامپتراک برای تامین یک قطعه متوقف شده و امکان خریدش از خارج از کشور وجود ندارد. در این خصوص بحث تحریم‌ها نشان می‌دهد که آوردن قطعه به شدت زمان‌بر است درنتیجه فعال اقتصادی ما هزینه‌های زیادی را متحمل می‌شود. گاهی معادن شدادی را که نگاه می‌کنیم تعجب می‌کنیم که چطور در گذشته با امکانات کم استخراج شده‌اند و به خوبی مواد معدنی آنها را استفاده کرده‌اند اما هم‌اکنون در قرن‌21 به دلیل محدودیت‌های عجیب‌وغریب نمی‌توانیم تجهیزات درست را تامین کنیم!
باید گفت وضعیت تجهیزات معدنی و تجهیزات لجستیک ما بسیار نامناسب است. بحث صادرات را اگر کنار بگذاریم بحث مواد اولیه بسیاری از صنایع مادر باید از معادن تامین شود و معادن باید مواد خود را به موقع به این مراکز برسانند اما شرایط و زیرساخت‌ها بسیار ضعیف است. در این شرایط با هر ترفندی هم که پیش برویم باز وضعیت درست درنمی‌آید. در ادامه محصولات بی‌کیفیت چینی و دست دوم به هر شرایطی وارد کشور می‌شوند یا به صورت انحصاری در اختیار یک شرکت مشخص قرار می‌گیرد که قصد دارد به تامین تجهیزات بپردازد که همه باعث می‌شود معدنکاری حداقل به نصف ظرفیت خود برای استخراج هم نرسد و معمولا بهره‌وری بسیار پایینی داشته باشیم.
در ادامه باید گفت وضعیت معادن از نظر شرایط کاری اگر نسبت به استانداردهای متوسط دنیا حساب کنیم بسیار پایین است. این به آن معنی نیست که معدنکاری ما قوی نیست بلکه به این معنی است که امکانات مناسبی در اختیار آنها وجود ندارد بنابراین با این وضیعت خیلی شرایط خوبی برای معادن نمی‌بینیم.
*مدیر آموزش سازمان نظام مهندسی استان اصفهان