تاکتیک مذاکره مستقیم

علی لاریجانی با اشاره به محتوای نامه ترامپ از احتمال تغییر دکترین و فتوای هسته‌ای سخن گفت

گروه سیاسی-سرانجام تعطیلات 13روزه نوروز 1404 و تعطیلات روزهای پایانی هفته‌ای که گذشت، به آخر رسید و اگرچه امسال هم مثل سال‌های پیش و مطابق روال هر ساله، همین که هفته نخست سال نو به پایان رسید و دومین هفته فروردین‌ماه شروع شد، شماری از کسبه و بازاریان و گروهی از کارکنان ادارات و دستگاه‌های دولتی، سفره‌های هفت‌سین را ترک گفته و به محل کارشان بازگشتند اما درست یا نادرست، تا وقتی که سیزدهمین روز نوروز بدر نشود، کارها نه به دارند و نه به بار! این شرایط البته مربوط به وقتی است که سیزده به‌در، عدل چهارشنبه نباشد؛ چه آنکه اگر همچون امسال، سیزدهمین روز سال نوی خورشیدی، چهارشنبه باشد، یکی، دو روز دیگر هم به تعطیلات سیزده روزه آغاز سال نو افزوده می‌شود و نخستین روز کاری سال یا به بیان دقیق‌تر، نخستین روزی که ملت به‌طور جدی، سال و هفته و روز کاری‌شان را آغاز می‌کنند، می‌افتد به نخستین شنبه پس از این تعطیلات 2+13 روزه که درواقع همین امروز است؛ شنبه 16 فروردین‌ماه 1404!
تعطیلات نوروزی امسال اما اگرچه تا پایان نیمه نخست فروردین‌ماه 1404 به درازا کشیده شد اما از آنجا که سطح تنش در روابط تهران و واشنگتن از روزها و هفته‌ها و حتی ماه‌های پایانی سال گذشته به‌نحوی کم‌سابقه افزایش یافته بود و با پایان سالی که گذشت و فرارسیدن سال نو نیز عملا تحول موثر و چشمگیری در راستای کاهش این تنش‌ها رقم نخورد، تعطیلات نوروزی امسال، تعطیلات متفاوتی بود. روزها و شب‌هایی که اگرچه روزهای نوروزی و شب‌های عید بودند اما کمتر می‌دیدیم که شرکت‌کنندگان این جشن‌های باستانی، حالشان خوش و خرم باشد و به هیچ چیز جز جشنی که برپاست، نیندیشند. هرچه نباشد حدود دو ماه پیش از فرارسیدن نوروز1404، دونالد ترامپ به کاخ سفید بازگشته بود و کمتر از 50‌روز بعد، درحالی که حدود 10روزی بیشتر تا پایان اسفندماه1403 و آغاز فروردین‌ماه 1404 نمانده، فرمان به «احیای سیاست فشار حداکثری علیه ایران» داده بود تا اقتصاد نحیف و ضعیف ایران را بیشتر و بیشتر تحت فشار قرار دهد و معیشت ایرانیان را از آنچه هست، دشوارتر کند.
تشدید روزافزون فشار اقتصادی آمریکا به ایران
مجموعه تحولاتی که در ماه‌های پایانی سال گذشته در ایالات متحده رقم خورد و تاثیرات سوء و ناگواری که به‌ویژه در هفته‌ها و روزهای پایانی1403 بر اقتصاد ایران و معیشت ایرانیان گذاشت، شرایطی را ایجاد کرد که نوروز1404، نوروز دیگری شود. نوروزی که هنوز فرا نرسیده بود، نرخ دلار با سرعتی سرسام‌آور و کم‌سابقه، خود را به مرز یکصد هزار تومان نزدیک می‌کرد و وقتی بالاخره سال نوی خورشیدی فرارسید، یک دلار ایالات متحده در بازار تهران،
چند هزار تومانی گران‌تر از یک اسکناس یکصد هزار تومانی معامله می‌شد. به‌ویژه آنکه دونالد ترامپ و همکارانش در کاخ سفید، هر روز با مواضع و اقداماتشان، به‌ نحوی بر شتاب سرسام‌آور افزایش نرخ ارز و دلار در بازار تهران می‌افزودند و بدین ترتیب، شدت سقوط آزاد ارزش پول ملی ایران را شدید و شدیدتر می‌کردند. تحولاتی که به ‌ویژه با توجه به آنچه از حدود یک‌سال و نیم پیش از بازگشت ترامپ به کاخ سفید، درپی شعله‌ورتر شدن آتش جنگ اسرائیل علیه حماس، همزمان با گسترش عمق ویرانی در باریکه غزه، اقتصاد ایران را نیز بیش از پیش تحت فشار قرار می‌داد. هرچند فشار مضاعف به اقتصاد ایران و معیشت ایرانیان که در این یکی، دو سال گذشته، ازجمله به‌دلیل جنگ خونین اسرائیل علیه حماس، شدید و شدیدتر می‌شود، تنها یکی از گره‌هایی است که مجال هرگونه حرکت و کنش اقتصادی را از ایران سلب کرده؛ چه آنکه همزمان با این تحولات، آنچه در سطح نظامی-امنیتی در همین مدت شاهد بودیم، نه‌فقط برخی از مهم‌ترین چهره‌های جریان مقاومت و متحدان جمهوری اسلامی را از میان برداشته بلکه فراتر از آن در مواردی همچون غائله سوریه، منجر به سقوط دولت بشار اسد و تغییر حاکمان دمشق شده است. تحولاتی که ناظران در این یکی، دو سال به دفعات از ابعادش سخن گفته و به تحلیل پیامدهایش نشسته‌اند و نگران‌کننده آنکه صرف‌نظر از رویکرد و گرایش جناحی متفاوت این ناظران و تحلیلگران، آنچه تقریبا همگی بر آن اتفاق‌نظر دارند، این است که اکثریت قریب به اتفاق این تحولات، تحولاتی است که عمدتا علیه منافع جمهوری اسلامی و بعضا ضامن منافع بازیگران متخاصمی همچون اسرائیل و آمریکاست.
نامه‌نگاری همزمان با فشار حداکثری!
هرچند ترامپ مطابق آنچه معمولا از او سراغ داریم، این‌بار هم همزمان با طرح مواضع تند و تیز و تهدیدآمیز و هشدارهای گاه و بیگاهش که هر روز به‌ نحوی علیه برنامه هسته‌ای و موشکی و دیگر حوزه‌های فعالیت‌های تهران مطرح می‌کرد، در اقدامی که سعی کرد با مانور تبلیغاتی و رسانه‌ای گسترده، آن را «ابتکاری سازنده» جلوه دهد، نامه‌ای نیز خطاب به رهبری نوشت تا باوجود سیاستی که در راستای اعمال فشار حداکثری علیه ایران احیا و اتخاذ کرده، از خود چهره‌ای طرفدار گفت‌وگو و مذاکره نیز ارائه کند. نامه‌ای که از طریق یک کشور میانجی در اختیار دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی قرار گرفت و پاسخش نیز پس از چند روز، آنطور که سیدعباس عراقچی در قامت وزیر امور خارجه ایران خبر داد، باز از طریق یک کشور ثالث به دست حاکمان کاخ سفید رسید.
آنچه در این حال و اوضاع، به‌ویژه هرچه به روزهای پایانی سال1403 نزدیک‌تر شده و به روزهای آغازین سال1404 رسیدیم، شرایط تهران را حتی بیش از آنچه متصور بود، متشنج ساخت، احیای سیاستی بود که دونالد ترامپ در میانه زمستان سالی که گذشت، فرمان به احیایش داد تا تمام توان ایالات‌متحده و متحدانش را علیه اقتصاد ایران و معیشت ایرانیان بسیج کند تا بنابر آنچه مدعی است، حاکمان تهران را ناچار به پذیرش مذاکره کند. نکته‌ای که در عمل باعث شده هر روز شاهد انتشار یک یا چند خبر مهم در رسانه‌های ایرانی و غیرایرانی باشیم که یا اظهارات و مواضع ترامپ و همکاران سیاسی، اقتصادی، دیپلماتیک و نظامی‌اش در کاخ سفید را بازتاب می‌دهند یا به‌نحوی از مواضع متقابل و واکنش‌های مقام‌های ایرانی حکایت دارند. چنانکه حتی در این حدود دو هفته‌ای که از آغاز سال نوی خورشیدی گذشته نیز باوجود آنکه سراسر کشور در هفته نخست در تعطیلات به‌سر می‌برد و در هفته دوم نیز دست‌کم نیمی از کشور تعطیل بود، بی‌اغراق هر روز، دست‌کم شاهد موضع‌گیری یک مقام ارشد سیاسی، دیپلماتیک، نظامی و اقتصادی بودیم و جالب‌تر آنکه در این بین، علاوه‌بر تکرار مواضع پیشین این مقام‌های ارشد و پافشاری مجدد آنان بر آنچه پیش از این به‌عنوان مواضع اصولی جمهوری اسلامی عنوان شده بود، هر از گاه، شاهد انتشار مواضع و سخنانی تازه نیز بودیم.
دیپلماسی نوروزی و رمضانی رهبری
رهبری که همواره در آستانه سال نوی خورشیدی، در یک پیام کوتاه نوروزی، شعار سال جدید را اعلام می‌کنند و کمتر از 24ساعت پس از آن، نیز در یک سخنرانی عمومی، به تبیین و تشریح جزئیات نقشه‌راهی که در راستای اجرای آن شعار راهبردی طراحی شده، می‌پردازند، امسال نیز از این دو فرصت استفاده کرده و علاوه‌بر صحبت درباره آنچه اشاره شد، به بیان نکاتی درباره آخرین تحولات در روابط پرتنش تهران-واشنگتن نیز پرداختند. همچنین باتوجه به آنکه نوروز امسال با بخشی از ایام ماه رمضان مصادف شده بود، ایشان در یکی، دو نوبت نیز با استفاده از فرصتی که فرارسیدن این ایام مهم مذهبی فراهم می‌کند، در این رابطه اظهارنظر کردند.
با این همه اما شاید مهم‌ترین ابتکار رهبری در این راستا، پیامی بود که ایشان در آستانه فرارسیدن راهپیمایی روز قدس و در اقدامی کم‌سابقه به‌طور ویدئویی ارائه کردند تا باردیگر، بر عزم راسخ جمهوری اسلامی بر پشتیبانی بر محور مقاومت و ایستادگی در مقابل رژیم اشغالگر قدس سخن بگویند. این درحالی بود که پس از انتشار این پیام تلویزیونی، یک نکته بیش از سایر نکات مورد توجه ناظران قرار گرفت و آن، این بود که رهبری در طول قرائت این پیام، ایستاده بودند و به این نحو، به بیان نقطه‌نظراتشان در اهمیت برپایی راهپیمایی روز قدس تاکید کردند. رهبر معظم انقلاب که در روز هفتم فروردین‌ماه در این پیام تلویزیونی، «راهپیمایی امسال» را «یکی از بهترین، پرشکوه‌ترین و باعزت‌ترین راهپیمایی‌های روز قدس» خواندند، همچنین گفتند: «ملت‌های دنیا و آنهایی که با نظام اسلامی آشنایی دارند، طرفدار ملت ایران هستند ولی برخی سیاست‌ها و دولت‌ها که مخالف جمهوری اسلامی هستند، با تبلیغات علیه ملت ایران اینگونه وانمود می‌کنند که میان ملت ایران اختلاف و ضعف وجود دارد اما راهپیمایی روز قدس همه این ترفندها و سخنان باطل را ابطال خواهد کرد.»
ابتکار جالب‌ توجه دیگر رهبری اما وقتی رقم خورد که ایشان مطابق هر سال، به بهانه فرارسیدن عید فطر در مصلی تهران حاضر شدند و پس از قرائت نماز عید، دقایقی نیز سخنرانی کردند. حال آنکه چنانچه اشاره شد همزمانی نوروز و رمضان باعث شد، نماز عید فطر امسال در روز یازدهم فروردین‌ماه برگزار شود و رهبری نیز در خطبه‌های این نماز در محل مصلی تهران، ضمن تاکید بر «ثبات مواضع جمهوری اسلامی درباره منطقه» گفتند: «مواضع ما ثابت است و دشمنی آمریکا و رژیم صهیونیستی هم مثل گذشته است.» رهبری که در بخشی از خطبه دوم این نماز، به دو نکته مهم درباره مواضع تهدیدآمیز اخیر آمریکا اشاره کردند، در این رابطه گفتند: «اول اینکه اگر شرارتی از خارج صورت بگیرد که البته احتمالش زیاد نیست، قطعا ضربه متقابل محکمی خواهند خورد و دوم اینکه اگر دشمن مانند برخی سال‌های قبل، به فکر ایجاد فتنه در داخل باشد، ملت همانند آن سال‌ها، جواب محکمی به فتنه‌افروزان خواهد داد.» ایشان همچنین تصریح کردند: «رژیم صهیونیستی، تنها نیروی نیابتی در منطقه تلاش برای ریشه‌کنی آن، یک وظیفه است.»
این آخرین سخنرانی رهبری در ایام تعطیلات نوروزی امسال نبود؛ چه آنکه تنها ساعاتی پس از اتمام نماز عید فطر، در دیدار مسوولان نظام، سفیران کشورهای اسلامی و جمعی از قشرهای مختلف مردم که صبح همان روز در محل حسینه امام خمینی برگزار شد، «اتحاد دنیای اسلام» را «تنها راه ایستادگی در مقابل باج‌طلبی قدرت‌های بزرگ» عنوان کردند. ایشان با اشاره به حوادث پی‌درپی و پرسرعت جهانی گفتند: «در قبال این حوادث سریع، دولت‌های اسلامی باید با سرعت و دقت جایگاه خود را مشخص و برای آنها فکر و برنامه‌ریزی کنند.» رهبری در بخش دیگری از سخنانشان در این نشست، «همکاری و همفکری دولت‌های اسلامی» را «مانع تعرض، زورگویی و باج‌خواهی قدرت‌های متجاوز و ستمگر» دانستند و گفتند: «امروز متاسفانه باج‌خواهی و باج طلبی از دولت‌ها و ملت‌های ضعیف به کار رایج و صریح قدرت‌های بزرگ تبدیل شده که در مقابل آن، ما کشورهای اسلامی باید از حقوق دنیای اسلام دفاع کنیم و اجازه باج‌طلبی به آمریکا و غیرآمریکا را ندهیم.»
محتوای نامه ترامپ و احتمال تغییر دکترین هسته‌ای
جالب آنکه ساعاتی پس از اتمام دو سخنرانی روز یازدهم فروردین‌ماه رهبری، علی لاریجانی در قامت مشاور سیاسی ایشان نیز به‌عنوان مهمان برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری در شبکه یکم سیما حاضر شد و ضمن ارائه توضیحاتی درباره محتوای نامه ترامپ به رهبری، به چند نکته مهم‌تر نیز اشاره کرد. این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام که ابتدا توضیحاتی درباره گوشه‌هایی از نامه ترامپ پرداخت و با بیان اینکه «خود ترامپ ویژگی‌های شخصیتی دارد که می‌خواهد همه‌چیز را به نام خود تمام کند»، به بیان ظرفیت‌های دیگر بازیگران این رویارویی پرتنش ازجمله ایران، روسیه و چین و البته اتحادیه اروپا پرداخت و درباره هر یک از این بازیگران و اهدافشان توضیح داد. رییس مجالس هشتم، نهم و دهم همچنین با اشاره به «ضربات سختی» که به‌گفته او در یک‌سال گذشته به اسرائیل وارد شده، گفت: «محتوای نامه ترامپ همین صحبت‌هایی است که او بیان می‌کند. در امور دیپلماتیک مرسوم نیست که محتوای نامه‌ها علنی شود اما در کل همان حرف‌هایی است که مدام بر زبان می‌آورد و علت اینکه رهبری فرمودند که ما احتمال درگیری نمی‌دهیم، این است که ترامپ فرد تاجری است و می‌داند این خطا چقدر برایش هزینه دارد اما فرماندهان نظامی ما در آمادگی کامل هستند اما این حمله هیچ نفعی برای آمریکا نیز ندارد زیرا هرچقدر در منطقه هزینه جنگ پرداختند، صرفا خسارت دیدند. مگر اینکه ترامپ بخواهد بر سر جان نظامیان خود قمار کند.»
شاید مهم‌ترین بخش سخنان علی لاریجانی در این گفت‌وگوی ویژه تلویزیونی آنجا بود که او صراحتا از احتمال تغییر دکترین و فتوای هسته‌ای جمهوری اسلامی سخن گفت. او که تاکید کرد «مرام ایران این نیست که به‌دنبال جنگ طلبی باشد»، یادآور شد: «ترامپ گفته که دنبال صلح است در حالی که حرف از جنگ می‌زند. یا آمریکا می‌خواهد بر سر مسائل اقتصادی کار کند که می‌تواند به نفع هر دو کشور باشد اما اگر به سمت جنگ برود، برای خودش نیز هزینه دارد.» او با تاکید بر اینکه «مساله هسته‌ای ایران نیز پذیرفته شده که تابع قوانین آژانس است و حتی پروتکل الحاقی را نیز پذیرفتیم که همین ترامپ آن را برهم زد»، تصریح کرد: «فتوای رهبری بر این است که ما به سمت سلاح هسته‌ای نخواهیم رفت و این حتی در سازمان ملل هم ثبت شده و خودشان واقفند که این امر درست است اما اگر اقدام اشتباهی کنند، ایران را مجبور خواهید کرد که به سمت هسته‌ای برود که این اصلا به نفع آمریکا نیست.» او همچنین با اشاره به فشارهای اقتصادی ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی اشاره کرد و در ادامه گفت: «مردم اگرچه مشکلات اقتصادی دارند اما دست از انقلاب برنمی‌دارند زیرا این انقلاب متعلق به مردم است.» لاریجانی همچنین با اشاره به مصادیقی از بدعهدی ترامپ پس از امضای برجام گفت: «حرف از مذاکره می‌زنند؛ ما هم گفتیم باشد غیرمستقیم صحبت می‌کنیم! ببینیم حرفتان چیست که این حرف درستی است.»
لاریجانی همچنین روز سیزدهم فروردین‌ماه در توئیتی که ازطریق حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس منتشر کرد، بار دیگر به این مسائل پرداخت و نوشت: «آقای ترامپ فردی با استعداد است که توانسته در تجارت خود اینقدر پولدار شود. آمریکا می‌تواند منافع اقتصادی با ایران تعریف کند. ترامپ می‌گوید صلح‌طلب هستم، پس نباید از تهدید و جنگ سخن بگوید. حمله به ایران بدون تبعات نیست و فرماندهان نظامی با تجربه‌ای داریم!»