12 - 01 - 2020
تئوریهای توطئه را کنار بگذارید
آرزو فرشید- شبهات موجود در مورد علت سقوط هواپیمای اوکراینی بالاخره رفع شد اما به نظر نمیرسد که آثار این موضوع از ذهن افکار عمومی به این سادگیها پاک شود. وقتی رسانهها و مقامات خارجی یا حتی رسانهها و خبرنگاران خارجنشین از احتمال برخورد موشک ایرانی با هواپیما میگفتند و بسیاری از کاربران فضای مجازی در اینباره تردید داشتند چیزی غیر از تکذیب و حتی هشدار از مقامات رسمی شنیده نشد. بعد از سه روز اما همزمان با افزایش فشارهای بینالمللی و تحقیقاتی که ناگزیر به صورت جهانی انجام شد، کاشف به عمل آمد که ماجرای نقص فنی دروغی بیش نبوده است. خطای انسانی این فاجعه را به بار آورده و حالا سوال اینجاست که انکار کردنها و در بهترین حالت سکوت سه روزه ناشی از کدامین خطاست؟ به نظر میرسد این رویکرد آخرین ضربه را به اعتماد عمومی زده و آقایان مسوول راه بسیار دشواری برای ترمیم این اعتماد در پیش دارند. صادق زیباکلام، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل سیاسی معتقد است که این اعتماد به قدری تخریب شده که ترمیم آن به این سادگیها مقدور نیست. او در گفتوگو با «جهانصنعت»، تئوریهای توطئه که از سوی طیف تندرو اصولگرا در روزهای گذشته ساخته شد را علت اصلی تخریب اعتماد عمومی دانست.
به نظر شما ماجرای تلخ هواپیمای اوکراینی و رویکردی که در اعلام علت حادثه اتخاذ شده بود چه تاثیری بر اعتماد عمومی داشت و آیا چیزی از آن باقی گذاشت؟
بد نیست مقایسهای بین دو سرنگونی هواپیما داشته باشیم؛ یکی هواپیمای ایرباس ایران که ۳۱ سال قبل در خلیجفارس توسط آمریکاییها سرنگون شد و یکی هم هواپیمای اوکراینی که سه روز قبل سقوط کرد. هر دو اینها در یک شرایط آشفته نظامی و هر دو هم به خطا مورد شلیک موشک قرار گرفتند. اما نکته اینجاست که آمریکاییها بعد از چند لحظه وقتی فهمیدند چه اشتباه فاحشی رخ داده و ایرباس را به جای فانتوم گرفتند، همان وقت اعلام کردند اما جالب است که ما بعد از اینکه متوجه شدیم چه خطایی رخ داده است، سه روز به عالم و آدم دروغ گفتیم و بعد هم بولدوزر انداختیم و همه آثار را پاک کردیم تا کسی متوجه نشود شلیک موشک در میان بوده است.
اما با توجه به اینکه برخی سرنشینان هواپیما، شهروندان غربی بودند، پای حساب پس دادن به سازمان هواپیمایی و کشورهای دیگر وسط آمد و به جایی رسید که عملا راهی برای پنهانکاری نبود بنابراین بعد از سه روز بالاخره گفتند این اتفاق رخ داده است. چیزی که باعث میشود اعتماد عمومی سلب شود، دقیقا همین است.
یعنی معتقدید اصل موضوع یعنی خطای انسانی و شلیک موشک را میتوان درک کرد اما تلاش برای مخفیکاری را نمیتوان؟
بله، روسها هم این اشتباه را مرتکب شدند و هواپیمای مسافربری اوکراین را زدند، آمریکاییها هم این اشتباه را کردند و ما هم. این اشتباه میتواند رخ دهد اما نکته خیلی مهم رویکردی است که در سه روز بعد از سقوط هواپیما اتخاذ شد. شما اگر دقت کنید، خواهید دید که مطبوعات وابسته به جریان تندرو در روزهای پنجشنبه و شنبه حتی یک دهم درصد نخواستند قبول کنند و احتمال این اتفاق را بپذیرند بلکه به سراغ تئوریهای توطئه ریز و درشت رفتند. مثلا گفتند که برای اینکه آبروی بوئینگ بیش از این نرود و اعتماد عمومی به بوئینگ خدشهدار نشود و چون این چندمین مورد سقوط هواپیماهای بوئینگ است، آنان این را طرح کردهاند. یکی دیگر از تئوریهای توطئه این بود که چون تلفات عمومی در عینالاسد زیاد بوده برای منحرف کردن اذهان عمومی از این فاجعه، داستان را به این نحو میگویند. از طرف دیگر هم میگفتند ترامپ برای جبران شکست فاحش خود در عینالاسد این داستان را ساخته است.
به نظر من چیزی که باعث سلب اعتماد عمومی میشود همین تئوریهای توطئهای است که اصولگرایان و جریانات تندرو به طور منظم به جای درک واقعیت پدیدهها تولید میکنند. این مصیبت عظیمی است و من فکر میکنم که قصور کسانی که این تئوریهای توطئه را ساخته و در نماز جمعه، صداوسیما و مطبوعات طرح کردند از قصور نظامی که به اشتباه هواپیما را مورد هدف قرار داده است، خیلی بیشتر است.
وضعیت اعتماد عمومی اما قبل از ساخت این تئوریها ناگوار بوده است. برای همین دیدیم که جامعه بیش از این تئوریها و این حرفها، خبرهای رسانهها و مقامات خارجی را پذیرفت و باور کرد.
مشکل اساسی تندروها این است که نمیخواهند قبول کنند و در عالم خود هستند.
فکر میکنند دنیا همین کسانی هستند که برای نماز جمعه میروند و دنیا را در واقع در این حد و حدود میبینند. نمیخواهند تصور و قبول کنند که رسانههای دیگر هم هستند و خیلی از مومنین و مومنات به آن رسانهها توجه دارند، حتی خیلی از مقامات و مسوولان مملکتی وقتی میخواهند ببینند در دنیا و حتی در ایران چه خبر است، یواشکی به رسانههای فارسیزبان خارجی توجه میکنند. این مساله مهمی است که مسوولان ما متوجه نیستند.
با همه این اوصاف راهی غیر از تلاش برای ترمیم اعتماد عمومی وجود ندارد. از چه طریق میتوان این کار را کرد؟
این اعتماد آنقدر تخریب شده که دیگر نمیدانم چطور میتوان آن را بازسازی کرد. نمیخواهم از آب گلآلود ماهی بگیرم اما مثال میزنم. ما هنوز که هنوز است بعد از ۳۱ سال میگوییم ایرباس ما را تعمدا زد و به خلبان مدال دادند. در حالی که هر دو این روایتها دروغ است و صدها صفحه تحقیقات نهادهای مختلف آمریکا از جمله پنتاگون، سنا و… وجود دارد که درباره عملکرد ناخدا راجر تحقیق کردند و… اما ما خیلی راحت میگوییم که آنها تعمدا زدند.
به نظر من نقطه شروع ترمیم اعتماد عمومی این است که خیلی از گزارهها و نظریاتی که ظرف ۴۰ سال گذشته جا افتاده و واقعیت ندارد را آرامآرام اصلاح کنیم. نظام باید درباره اشغال سفارت آمریکا، بیانیه الجزایر، خود جنگ و بعد از آن بگوید. تمام روایتهایی که ما ساختهایم به جای اینکه منعکسکننده حقیقت باشد، روایتهای داییجان ناپلئونی ایدئولوژیک زده بوده است. مثلا ۴۰ سال است که میگوییم ما در جنگ با عراق پیروز شدیم در حالی که امام وقتی قطعنامه ۵۹۸ را پذیرفتند گفتند من هرچه درباره جنگ گفتم را پس گرفتم و آبرویی اگر داشتم با خدا معامله کردم. یک بچه کلاس اول دبستان هم این سوال را در ذهن خواهد داشت که اگر ما در جنگ پیروز شدیم چرا امام این را گفت؟ آن «جام زهر» معروف شد اما این دو گزاره را فراموش کردیم. من فکر میکنم که راه ترمیم اعتماد عمومی این است که اجازه دهند به تدریج حقایق درباره خیلی از این تئوریهای توطئه که نظام در ۴۰ سال گذشته برای مقاصد ایدئولوژیک ساخته و پرداخته است، گفته و بازگو شود.
صرفنظر از تئوریهای ۴۰ سال زیادی آرمانگرایی است.
درست است، من هم این قدر ایدآلیست نیستم که بگویم تمام آنچه در ۴۰ سال گفته شده را پس بگیرند اما به نظر من یواش یواش باید شروع کرد. البته این را هم مطمئن باشید که نظام این کار را انجام نمیدهد. این کاری است که شما به عنوان رسانه، دانشگاهیان، نویسندگان و… باید انجام دهید. این جسارت و شهامت را باید به خرج دهیم و واقعیتها را بگوییم.
* برای خروج از شرایط فعلی چه راهکار عملی وجود دارد؟
حداقل اینکه قدری صادقانهتر با مردم صحبت شود.
مثلا یک نشست خبری از سوی مقامات عالی همچون رییسجمهور یا حداقل استعفای مسببان این رویداد میتواند ترمیمکننده اعتماد عمومی باشد؟
اینها میتواند یک شروع باشد، اما بزرگترین و بالاترین کاری که باید کرد این است که تئوریهای توطئه را کنار بگذاریم و اجازه دهیم که واقعیتها خودش را نشان دهد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد