تئاترشهر در قفس

نادر نینوایی- دوم دی امسال باوجود مخالفت‌های فعالان میراث فرهنگی کلنگ ایجاد حریم یا حصار برای مجموعه فرهنگی هنری تئاترشهر با حضور مسوولان تئاتر و ارشاد بر زمین زده شد. مسوولان امر قصد دارند به سرعت و تا پایان امسال حصارکشی در حریم تئاترشهر را اجرایی کنند. توجیهاتی نظیر حضور معتادان و اراذل و اوباش و نیز فعالیت دستفروش‌ها در حریم تئاترشهر برای حصار‌کشی دور این مجموعه مطرح شده است. این در حالی است که بسیاری از فعالان میراث فرهنگی و حوزه شهری با حصارکشی گرداگرد تئاترشهر مخالف هستند و حتی اخیرا کارزاری مردمی در مخالفت با این موضوع شکل گرفته و از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهردار تهران خواسته شده جلوی این پروژه گرفته شود.
اگرچه آن‌طور که مسوولان امر گفته‌اند ایجاد حصار برای تئاترشهر به گونه‌ای خواهد بود که دید بصری آن مخدوش نشود، اما جداسازی این محوطه هنری و شهری از بافت تهران به هر شکلی که باشد حکم قفسی را خواهد داشت که این مجموعه فرهنگی، هنری و شهری را محصور کرده و دسترسی آزادانه شهروندان به آن را محدود خواهد کرد.
جایز نبودن تبدیل عرصه عمومی به عرصه خصوصی
درخصوص محیط‌های شهری یکی از مسائل مهم توجه به محدوده عرصه‌های عمومی و جلوگیری از ایجاد محدودیت برای این عرصه‌ها نظیر محدوده تئاترشهر است. محمدمهدی کلانتری دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران ضمن انتقاد به ایجاد هرگونه حصار در اطراف تئاترشهر به «جهان‌صنعت» گفت: تئاترشهر در مجاورت پارک دانشجو از ابتدا بدون حصار بوده و فضای عمومی شهر محسوب می‌شده است. اینکه بعد از ۶۰ سال برای تئاترشهر حصار کشیده شود حکم آن را دارد که یک فضای عمومی شهری دارد محدود می‌شود. به نظرم حتی اگر حصارکشی موجب مخدوش شدن دید نشود باز هم از این منظر که این محدوده فضای عمومی شهر است و مردم به آن رفت و آمد راحتی داشته و بدون آنکه قصد دیدن تئاتر داشته باشند می‌توانستند تا تئاترشهر بروند حائزاهمیت بوده است. در واقع از محدوده تئاترشهر به عنوان یک فضای شهری در تهران استفاده می‌شده و حصارکشی، این فضای شهری را از بین خواهد برد. این پژوهشگر ضمن تاکید بر اینکه حصارکشی در تئاترشهر عرصه عمومی آن را از بین می‌برد، خاطرنشان کرد: مفهومی به نام عرصه عمومی وجود دارد که به موجب آن فضایی مثل محدوده تئاترشهر می‌تواند محل تجمعات و رخدادها باشد و حال ممکن است دستفروش نیز در این فضا حضور داشته باشد. به نظرم امکان مدیریت مساله دستفروشی وجود داشته و حتی شهرداری نهادی دارد و با تخلفات شهری نیز خیلی راحت برخورد می‌کند. بنابراین صحبت‌هایی نظیر حضور دستفروشان یا اینکه معتادان از این محل رد می‌شوند توجیهات مناسبی برای حصارکشی نیست و نمی‌توانند هم به این افراد اجازه عبور ندهند. توجه داشته باشید که حتی اگر از ورود این افراد ممانعت شود معتادان جای دیگری را اشغال می‌کنند و در حقیقت مشکل معتادان با این شکل برخوردها حل نمی‌شود. به هر روی با اینکه جلوی ورود معتادان به تئاترشهر گرفته شود مساله اعتیاد و معتادان نیز حل نمی‌شود. این فعال حوزه میراث فرهنگی تاکید کرد: به جای آنکه به دنبال خراب کردن خانه‌های تاریخی یا حصارکشی در تئاترشهر با توجیه حضور معتادان باشیم، باید فکری به حال مساله اعتیاد و معتادان کنیم. به نظرم این توجیهاتی که برای حصارکشی مطرح می‌شود بهانه هستند و با این رویکرد عرصه عمومی شهر و سازه‌های جمعی شهری که برای شهری شلوغ و بزرگ مثل تهران لازم است، از بین خواهد رفت. کلانتری درخصوص آسیب‌هایی که ایجاد حصار به اصالت سازه تئاترشهر وارد می‌آورد، ابراز کرد: قطعا وقتی سازنده و معمار حریمی برای بنا در نظر نگرفته است، خواستش این بوده که پارک دانشجو، تئاترشهر و منظر عمومی یکی باشند تا بنا خودش را در این بافت و زمینه نشان دهد. به هر روی ایجاد چنین حصاری در نگاه معمار اصلی بنا وجود نداشته و باید به این مساله توجه داشت. از سوی دیگر سازه تئاترشهر یک بنای ثبت ملی‌شده است و از ارزشمندترین بناهای معماری معاصر کشور محسوب می‌شود. به نظرم میراث فرهنگی باید به این مساله ورود می‌کرد و جلوی آن را می‌گرفت، چون فارغ از شکل حصار و اینکه از سنگ، آهن یا هر مصالح دیگری برای ساخت حصار استفاده شود، مجموعه تئاترشهر جزئی از عرصه عمومی شهر است که حالا دارد تبدیل به عرصه خصوصی می‌شود و این امر اشتباه است.
وی در خاتمه ابراز کرد: به نظرم تمام این اتفاقات و محدود شدن عرصه‌های عمومی شهری در راستای آن است که اماکنی که امکان تجمع عمومی دارند محدود شوند. با وجود این باید در نظر داشت که افزودن بر محدودیت‌های اینچنینی باعث حل مشکلات موجود نمی‌شود و حتی اگر با این حصار در تئاترشهر تجمع نشود امکان شکل‌گیری تجمع در اماکن دیگر وجود خواهد داشت.
ایجاد کارزار مردمی برای توقف حصارکشی
نگاهی به نظرات مردمی در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد بسیاری از مردم با حصارکشی در اطراف تئاترشهر موافق نیستند و اخیرا کارزاری مردمی با عنوان «درخواست توقف طرح حصارکشی محوطه تئاترشهر تهران» نیز ایجاد شده است.
در این کارزار که خطاب به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهردار تهران نوشته شده ضمن انتقاد از حصارکشی در اطراف تئاترشهر بدون در نظر گرفتن نظرات تمام ذی‌نفعان آمده است: «محوطه عمومی تئاترشهر یکی از مهم‌ترین عرصه‌های شهری در قلب شهر تهران و متعلق به مردم است. تحدید این فضای عمومی با هرگونه حصار و مانع، ظلم بزرگی به حق مردم، پویایی شهر و بنای ارزشمند تئاترشهر است. ما امضاکنندگان این نامه به‌عنوان شهروندان شهر تهران و فعالان فرهنگی و شهری، درخواست توقف فوری طرح حصارکشی را داریم. همچنین امیدواریم در مرحله‌های بعدی، بدون نیاز به دخالت کالبدی و یک‌جانبه در عرصه این اثر ارزشمند، بتوان با راه‌حل‌های مشارکتی و مردم‌محور مشکلات موجود را برطرف کرد.»
مبارکه مرتضوی نویسنده این کارزار مردمی درخصوص طرح حصارکشی در حریم تئاترشهر به «جهان‌صنعت» گفت: به نظرم این طرح باید متوقف شود و لازم است برنامه‌ای برای شنیدن نظرات و نقدها درخصوص مساله حصار‌کشی وجود داشته باشد. باید پژوهشی انجام و مشخص شود کسانی که از فضای تئاترشهر استفاده می‌کنند درخصوص این حصارکشی چه احساسی دارند. معتقدم حصارکشی راندن مردم از فضای شهری است که می‌توانند در آن آرامش داشته باشند.
وی درخصوص تبعات و پیامدهای حصارکشی در تئاترشهر نیز گفت: مردم تهران با فشارهای اقتصادی، هوای آلوده و مسائل و مشکلات ریز و درشتی مواجه هستند و فضای اطراف تئاترشهر برای آنها جایی است که می‌توانند کمی آسوده بوده و با یکدیگر صحبت کرده و آرامش داشته باشند. مرتضوی در خاتمه گفت: «بنابراین فکر می‌کنم یکی از تبعات حصارکشی بالابردن فشار اجتماعی در شهر است. زمانی که مردم رانده و طرد می‌شوند بر خشمی که بر اثر مسائل دیگر نیز از پیش وجود داشته افزوده می‌شود. به نظرم فضاهای شهری از این حیث می‌توانند فضاهایی برای تخلیه احساسات منفی باشند. از سوی دیگر باید در نظر داشت که هنرمندان و مخاطبان هنر به چه علت‌هایی از این فضا رفته‌اند و معتقدم اگر تئاترشهر همچون گذشته رونق داشته باشد و تئاترهای خوب و پرطرفدار در آن برگزار شود هنرمندان به این فضا بازمی‌گردند و با بازگشت آنها نیازی هم به حصارکشی نخواهد بود.» در نهایت باید گفت عملیات حصارکشی در اطراف تئاترشهر در شرایطی از سوی مسوولان امر دنبال می‌شود که عموما اماکن عمومی و هنری شهری مثل تئاترها و سالن‌های موسیقی سعی می‌کنند ارتباط خود را با محیط شهری حفظ کنند. نمونه تعامل مثبت فضاهای هنری و شهری در جای‌جای شهرهای بزرگ جهان وجود دارد و یک مورد آن را می‌توان در میدان اپرای شهر ایروان در کشور ارمنستان دید که جوانان آزادانه و بدون حصار در محوطه اطراف سالن اپرا اسکیت می‌کنند یا با نشستن دور هم آزادانه با یکدیگر به گپ و گفت می‌پردازند. از سوی دیگر نباید فراموش کرد که محوطه اطراف تئاترشهر همواره محل برگزاری رخدادها و تئاترهای خیابانی بوده و هنرمندان از این طریق ارتباطات نزدیکی با مردم داشته‌اند. حصار‌کشی می‌تواند حکم قفسی را داشته باشد که جلوی ارتباط نزدیک مردم و هنرمندان را گرفته و در یک نگاه کلی‌تر تعامل هنر و جامعه شهری تهران را مخدوش کند.