بورس زیر تیغ ریسک‌ها

«جهان‌‌صنعت»- در بازه زمانی ۲۸مهر تا ۲آبان ۱۴۰۳، بورس تهران به واسطه مجموعه‌ای از بحران‌های ساختاری و اقتصادی، روند نزولی خود را به شکلی غیرقابل انکار ادامه داد و به سطحی بی‌سابقه طی چهار سال اخیر رسید. شاخص کل بورس، پس از ۴۸‌روز پرفشار معاملاتی، مرز مهم و روانی 2میلیون واحد را ترک کرده و به رقم یک میلیون و ۹۷۰‌هزار واحد سقوط کرد؛ رقمی که به زعم تحلیلگران، عمق بحران و بی‌اعتمادی گسترده به این بازار را نشان می‌دهد. این سقوط 6/4درصدی نه‌تنها به دلیل کاهش ارزش شرکت‌ها، بلکه به واسطه تغییرات سیاسی و اقتصادی ناگوار و تصمیمات راهبردی نادرست بر کل بازار حاکم شد.
در این میان، آنچه بیش از هر عامل دیگری فشارهای مالی بر بازار سهام را تشدید کرد، افزایش نرخ بهره بانکی به سطح ۳۵‌درصد بود. این نرخ بهره نه‌تنها باعث شد که سرمایه‌گذاران نسبت به ماندن در بازار سرمایه دچار تردید و بی‌اعتمادی شوند، بلکه نقدینگی بازار را به سمت دارایی‌های کم‌ریسک مانند اوراق بدهی و سپرده‌های بانکی سوق داد. با توجه به اینکه اوراق بدهی دولتی با نرخ‌های جذاب عرضه می‌شود، سرمایه‌گذاران به راحتی از بورس عقب‌نشینی کرده و به سمت دارایی‌های تضمین‌شده حرکت کردند. در نتیجه این رخدادها، صندوق‌هایETF و صندوق‌های با درآمد ثابت نیز تحت تاثیر قرار گرفته و با خروج ۱۶۰۰‌میلیارد تومان نقدینگی مواجه شدند. به این ترتیب، ارزش کل بازار بورس به پایین‌تر از ۱۱۰‌میلیارد دلار رسید؛ رقمی که بازار را به وضعیت اقتصادی شهریور ‌۹۸ بازگرداند و نشان‌دهنده شکست سیاست‌های حمایت مالی کوتاه‌مدت بود.
از سوی دیگر، انتشار صورت‌های مالی 6‌ماهه شرکت‌های بورسی در این بازه زمانی وضعیت مالی نامطلوب و شکننده‌ای را آشکار کرد. این گزارش‌ها که انتظار می‌رفت بارقه‌ای از امید برای بازگرداندن سرمایه‌ها به بازار باشد، برخلاف پیش‌بینی‌ها به مشکلات افزوده شد. داده‌های مالی این دوره نشان داد که شرکت‌های بزرگ و فعال در صنایع مهمی مانند پتروشیمی، فلزات گرانبها و اوره‌سازی به دلیل عدم تطابق رشد دلار نیمایی با تورم و افزایش بی‌سابقه هزینه‌ها نتوانستند حاشیه سود مناسبی حفظ کنند. فشارهای مالی ناشی از قیمت‌گذاری دستوری و هزینه‌های تولید، به‌ ویژه در صنایعی مانند فلزات گرانبها که با زیان ۱۰‌درصدی مواجه بودند، نشان می‌دهد که بازار سهام در برابر فشارهای اقتصادی بی‌دفاع است. در واقع تنها چند صنعت کوچک مانند برخی از شرکت‌های سیمانی و خدمات رفاهی توانستند سودآوری معقولی داشته باشند و سرمایه‌گذاران را از خروج بازدارند.
همزمان با تشدید وضعیت بحرانی بازار، دولت و نهادهای ناظر از جمله سازمان بورس سعی کردند با تزریق منابع از صندوق توسعه ملی و افزایش سقف سرمایه‌گذاری صندوق‌های با درآمد ثابت در سهام، از میزان زیان‌ها بکاهند. با این حال، این حمایت‌ها به‌زعم کارشناسان دردی از بازار دوا نمی‌کند و تنها به عنوان مسکنی موقت عمل می‌کند. تحلیلگران بر این باورند که بدون اصلاحات ساختاری بنیادین در سیاست‌های پولی، به‌ویژه کاهش نرخ بهره و تعدیل ارز، نمی‌توان به بازگشت اعتماد عمومی و ثبات در بورس امید بست. این بی‌ثباتی به شدت تحت تاثیر تنش‌های ژئوپلیتیکی نیز قرار دارد که از یک ‌سو به ‌واسطه نوسانات ارزی و از سوی دیگر به دلیل نااطمینانی‌های جهانی بر وضعیت بازار اثر گذاشته است.
نرخ بالای بهره و اختلاف بین نرخ ارز نیمایی و بازار آزاد از عوامل دیگر زوال اعتماد سرمایه‌گذاران محسوب می‌شوند و موجب شده‌اند که ارزش دلاری بازار در سطحی پایین‌تر از سطح معمول بماند. این ارزشگذاری که به نوعی به سقوط P/E بازار به سطح آذر ۹۴ نیز دامن زده، نشانه بارزی از این واقعیت است که بازار سرمایه با چالشی عمیق مواجه است. این کاهش ارزش که حتی با وجود افزایش نرخ دلار در بازار آزاد اتفاق افتاده، بیانگر کمبود تقاضا در بازار و عدم حمایت واقعی از سوی سیاستگذاران است. به این ترتیب، خروج گسترده سرمایه‌گذاران از صندوق‌های با درآمد ثابت و انتقال منابع آنها به دارایی‌های امن‌تر، به عنوان یک سیگنال هشداردهنده برای سیاستگذاران تلقی می‌شود.
به طور کلی، آنچه در این بازه یک هفته‌ای رخ داد، صرفا نشان‌دهنده ضعف مدیریتی و تصمیم‌گیری‌های پراکنده و موقت دولت نیست، بلکه گویای عمق چالش‌های ساختاری اقتصاد و سرمایه‌گذاری در کشور است. اگر دولت و نهادهای ناظر نتوانند در اسرع وقت با اقداماتی جدی و بلندمدت به نجات بازار سرمایه بپردازند، احتمالا بازار سرمایه بیش از پیش با رکود و نزول مواجه خواهد شد و خروج نقدینگی‌ها سرعت بیشتری خواهد یافت. بدون تردید برای احیای بازار نیاز به اصلاحات اساسی در ساختار اقتصادی کشور، افزایش شفافیت در سیاست‌های پولی و بهبود شرایط مالی شرکت‌های بورسی وجود دارد تا در آینده‌ای نه چندان دور، شاهد بازگشت اعتماد و سرمایه‌گذاری پایدار به این بازار باشیم.
بازار سهام ایران در هفته‌ای که گذشت، نوسانات گسترده‌ای را هم در جهت مثبت و هم منفی تجربه کرد. این نوسانات قابل توجه، تصویری دقیق از وضعیت و تحولات روزانه بورس و فرابورس ارائه می‌دهد. برخی از سهام‌ها توانستند در میان این تغییرات، رشد قابل‌ توجهی را به ثبت برسانند، در حالی که برخی دیگر از سهم‌ها تحت فشار فروش و کاهش ارزش قرار گرفتند. از جمله سهم‌هایی که در صدر نوسانات مثبت قرار دارند، می‌توان به کسرا با 17/8‌درصد رشد و سهم قرن با 01/7‌درصد افزایش اشاره کرد. این در حالی است که سهم کماسه با 6/14‌درصد و چدن با 2/11‌درصد افت، بیشترین نوسانات منفی را تجربه کردند. در بخش فرابورس، سهم کرومیت با 66/11 درصد رشد در صدر سهام‌های پرنوسان مثبت قرار گرفت، در حالی که شفام با 67/10‌درصد افت بیشترین نوسان منفی را ثبت کرد.
نوسانات مثبت در بورس
1- کسرا (17/8درصد نوسان مثبت): سهام کسرا با نوسان 17/8درصدی در صدر لیست سهام‌های پرنوسان مثبت قرار دارد. ارزش بازار این سهم 261/272/17میلیون ریال و ارزش معاملات آن 265/140/1میلیون ریال است.
2- قرن (01/7درصد نوسان مثبت): سهم قرن با نوسان 01/7درصدی و ارزش بازار 000/200/85میلیون ریال دومین سهم پرنوسان مثبت است. ارزش معاملات آن نیز 095/144میلیون ریال است.
3- خوساز (26/5‌درصد نوسان مثبت): سهم خوساز با نوسان 26/5‌درصدی و ارزش بازار 054/457/13میلیون ریال و ارزش معاملات 360/138‌میلیون ریال در رتبه سوم قرار دارد.
4- پرداخت (38/4درصد نوسان مثبت): سهم پرداخت با نوسان 38/4‌درصدی و ارزش بازار 000/680/47میلیون ریال و ارزش معاملات 467/199‌میلیون ریال، چهارمین سهم پرنوسان مثبت است.
5- غشهد (37/3‌درصد نوسان مثبت): سهم غشهد با نوسان 37/3‌درصدی و ارزش بازار 400/991/9میلیون ریال و ارزش معاملات 294/58‌میلیون ریال در این لیست قرار دارد.
نوسانات منفی در بورس
1- کماسه (6/14‌-درصد نوسان منفی): سهم کماسه با نوسان منفی 6/14‌درصدی بیشترین افت را تجربه کرده است. ارزش بازار این سهم 000/788/10میلیون ریال و ارزش معاملات آن 566/615میلیون ریال است.
2-چدن (2/11-درصد نوسان منفی): سهم چدن با نوسان منفی 2/11‌درصدی و ارزش بازار 000/464/22میلیون ریال و ارزش معاملات 389/99میلیون ریال در رتبه دوم قرار دارد.
3- شدوص (88/10-درصد نوسان منفی): سهم شدوص با نوسان منفی 88/10‌درصدی و ارزش بازار 985/267/32میلیون ریال و ارزش معاملات 127/152‌میلیون ریال در رتبه سوم قرار گرفته است.
4- فجر (54/10-درصد نوسان منفی): سهم فجر با نوسان منفی 54/10درصدی و ارزش بازار 000/415/44میلیون ریال و ارزش معاملات 667/160میلیون ریال به عنوان چهارمین سهم پرنوسان منفی شناخته می‌شود.
5- خمهر (54/10-درصد نوسان منفی): سهم خمهر با نوسان منفی 54/10‌درصدی و ارزش بازار 000/366/11میلیون ریال و ارزش معاملات 596/102میلیون ریال یکی دیگر از سهام‌های پرنوسان منفی است.
نوسانات منفی در فرابورس
1- شفام (67/10-درصد نوسان منفی): سهم شفام با نوسان منفی 67/10‌درصدی و ارزش بازار 000/936/8میلیون ریال در صدر لیست سهام‌های پرنوسان منفی فرابورس قرار دارد.
2- شکام (49/10-درصد نوسان منفی): سهم شکام با نوسان منفی 49/10‌درصدی و ارزش بازار 100/761/22میلیون ریال و ارزش معاملات 846/145میلیون ریال در رتبه دوم قرار دارد.
3- سبزوا (7/9-درصد نوسان منفی): سهم سبزوا با نوسان منفی 7/9‌درصدی و ارزش بازار 908/337/13‌میلیون ریال و ارزش معاملات 422/84میلیون ریال در جایگاه سوم لیست قرار دارد.
4- دکپسول (49/9‌-درصد نوسان منفی): سهم دکپسول با نوسان منفی 49/9‌درصدی و ارزش بازار 000/766/31میلیون ریال و ارزش معاملات 909/209‌میلیون ریال در رتبه چهارم سهام‌های پرنوسان منفی قرار دارد.
5- کرمان (25/9-درصد نوسان منفی): سهم کرمان با نوسان منفی 25/9‌درصدی و ارزش بازار 224/091/31میلیون ریال و ارزش معاملات 945/391میلیون ریال در این لیست قرار دارد.
نوسانات مثبت در فرابورس
1- کرومیت (66/11درصد نوسان مثبت): سهم کرومیت با نوسان مثبت 66/11درصدی و ارزش بازار 000/673/6 میلیون ریال و ارزش معاملات 539/301/1میلیون ریال بیشترین نوسان مثبت را در فرابورس تجربه کرده است.
2- مفاخر (35/3‌درصد نوسان مثبت): سهم مفاخر با نوسان 35/3‌درصدی و ارزش بازار 212/764/6میلیون ریال و ارزش معاملات 706/119میلیون ریال در رتبه دوم قرار دارد.
3- شجم (03/2‌درصد نوسان مثبت): سهم شجم با نوسان مثبت 03/2‌درصدی و ارزش بازار 000/880/35میلیون ریال و ارزش معاملات 983/94میلیون ریال در جایگاه سوم قرار دارد.
4- وآوا (64/1درصد نوسان مثبت): سهم واوا با نوسان 64/1درصدی و ارزش بازار 440/420/4میلیون ریال و ارزش معاملات 538/46میلیون ریال یکی از سهام‌های پرنوسان مثبت فرابورس است.
5- بیوتیک (58/1‌درصد نوسان مثبت): سهم بیوتیک با نوسان 58/1‌درصدی و ارزش بازار 250/978/18میلیون ریال و ارزش معاملات 011/150‌میلیون ریال یکی دیگر از سهام‌های پرنوسان مثبت در فرابورس است.
چرا بازار طلا داغ بود؟
علی‌رغم رکود و افت شدید در بورس ایران که هفته‌ای سیاه را برای این بازار رقم زد، بازار طلا و ارز در این بازه شاهد رشدی چشمگیر بوده است. نوسانات منفی و خروج گسترده نقدینگی از بورس، سرمایه‌گذاران را به سمت دارایی‌های امن‌تر مانند طلا و دلار سوق داده است. افزایش نرخ ارز و صعود قیمت طلا به عنوان نشانه‌هایی از هجوم سرمایه‌گذاران به این بازارها شناخته می‌شود که دلیل آن، نگرانی از آینده اقتصاد و شرایط پرریسک بورس عنوان شده است.
برای درک ابعاد مختلف این تغییرات، گفت‌وگویی با علی عباسی، کارشناس بازار طلا و ارز انجام شده است. وی به تحلیل عوامل اقتصادی و سیاسی موثر بر رشد تقاضا در بازار طلا پرداخته و با اشاره به ناپایداری نرخ ارز و تاثیرات آن بر انتخاب‌های سرمایه‌گذاران تاکید دارد که در شرایط فعلی، طلا به ‌عنوان دارایی امن مورد توجه زیادی قرار گرفته است. عباسی به تاثیر تورم بالا و نرخ بهره سنگین بر بازارهای مالی اشاره کرده و بر این باور است که بازار طلا با وجود فشارهای اقتصادی، به‌ عنوان یک پناهگاه امن، توجه سرمایه‌گذاران را جلب کرده است.
کارشناس بازار طلا و ارز در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با اشاره به وضعیت کنونی بازار طلا در ایران تاکید کرد: افزایش تقاضا برای خرید طلا در هفته‌های اخیر به دلیل ترکیبی از عوامل اقتصادی و سیاسی بوده که موجب شده سرمایه‌گذاران تمایل بیشتری به دارایی‌های امن داشته باشند. وی افزود: این افزایش تقاضا تنها به علت تغییرات نرخ ارز نیست، بلکه به دلیل ناپایداری‌های اقتصادی و نرخ بهره بالا نیز مرتبط است. به گفته عباسی، در چنین شرایطی، طلا به عنوان گزینه‌ای قابل اعتماد مطرح شده و سرمایه‌گذاران تمایل دارند دارایی خود را در قالب طلا نگهداری کرده تا از خطرات کاهش ارزش سرمایه خود در برابر تورم بالا محافظت کنند.
عباسی همچنین به نقش بانک مرکزی در برگزاری حراج طلا اشاره کرده و گفت: این اقدام به عنوان یک ابزار مالی می‌تواند تا حدی از نوسانات شدید قیمت طلا در بازار جلوگیری کند، اما تاثیر آن بستگی به میزان عرضه طلا و واکنش بازار دارد. وی خاطرنشان کرد: اگرچه حراج شمش‌های طلا می‌تواند تقاضا را تعدیل کند، اما این حراج‌ها به ‌تنهایی قادر به کنترل کامل بازار نیستند و نیاز به سیاست‌های مکملی برای ایجاد ثبات در نرخ ارز و کنترل تورم وجود دارد.
این کارشناس بازار طلا تاکید کرد: نرخ بهره بالا در سیستم بانکی از عوامل اصلی حرکت نقدینگی به سمت دارایی‌های کم‌ریسک‌تر مانند اوراق بدهی و سپرده‌های بانکی است. نرخ بهره بانکی بالای ۳۰درصد، سرمایه‌گذاران را از بازار طلا نیز دور می‌کند، زیرا در چنین شرایطی سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند به سراغ گزینه‌های با ریسک کمتر و نرخ بازدهی تضمین‌شده بروند. به همین دلیل کنترل نرخ بهره بانکی یکی از موارد ضروری برای بازگشت تعادل به بازار طلاست.
عباسی تصریح کرد: یکی دیگر از عواملی که به افزایش تقاضا برای طلا دامن زده، تحولات جهانی و ناپایداری‌های سیاسی بین‌المللی است. در شرایطی که وضعیت سیاسی و ژئوپلیتیکی جهانی با نااطمینانی‌هایی همراه است، سرمایه‌گذاران به ‌طور معمول به سمت دارایی‌های امن حرکت می‌کنند که طلا از جمله این دارایی‌هاست. به اعتقاد او، این موضوع نه‌تنها در ایران، بلکه در بازارهای جهانی نیز به افزایش تقاضا و قیمت طلا منجر شده است.
عباسی با تاکید بر لزوم تنظیم و تدوین سیاست‌های اقتصادی بلندمدت و موثر اظهار داشت: برای ایجاد ثبات در بازار طلا و ارز، نیاز به کنترل تورم و بهبود وضعیت اقتصادی داریم.
افزایش شفافیت در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و اعمال سیاست‌های پایدار می‌تواند اعتماد عمومی را بازگرداند و بازار را از نوسانات شدید دور کند.
وی در پایان تاکید کرد که تنها با اتخاذ سیاست‌های اصولی و پایدار می‌توان از رکود و نزول‌های بیشتر در بازار طلا و ارز جلوگیری کرد و شرایطی فراهم آورد که سرمایه‌گذاران با اطمینان بیشتری در بازار طلا فعالیت کنند.