بودجه 1404؛ شعاریا عمل

نادر کریمی‌جونی- اگر درباره اولین بودجه‌ای که مسعود پزشکیان به مجلس ارائه کرد، نگرانی‌های زیادی درباره عدم تحقق منابع درآمدی ابراز و برآورد این درآمدها، خوشبینانه توصیف شده اما شاید مهم‌ترین ویژگی این سند دخل و خرج کشور در سال آینده را بتوان شفافیت و آشکار بودن منابع و مصارف دانست. در بودجه سال‌های گذشته و بالاخص در لایحه‌ای که سال گذشته ابراهیم رییسی به مجلس تقدیم کرد، برخی مصارف در ضمیمه‌ها آمده یا برخی پرداخت‌ها در ذیل بعضی درآمدها بیان شده بود و از این بابت نوعی شلختگی در بودجه‌نویسی به چشم می‌خورد. در آن هنگام
هر چه اصرار شد که این شیوه باعث سردرگمی و ابهام می‌شود، مقامات دولت رییسی پاسخ شفافی ندادند و دقیقا یکی از نتایج این سردرگمی آن بود که وقتی بودجه برای پرداخت مطالبات بازنشستگان و گندمکاران به پایان رسید و مطالبات زیادی در این خصوص روی دست دولت باقی مانده بود، نه وزارت امور اقتصادی و دارایی، نه سازمان برنامه‌وبودجه و نه بانک مرکزی نمی‌توانستند شفاف توضیح دهند که چگونه برای پرداخت یک تعهد سنواتی، مشخص، قابل پیش‌بینی و ضروری بودجه ناکافی در نظر گرفته شده و اینچنین شهروندان در مقابل دولت قرار داده شده‌اند. حالا تمام موارد فرابودجه‌ای در درون بودجه قرار داده شده و دولت چیزی برای پنهان کردن ندارد. نه فقط کارشناسان که شهروندان هم می‌توانند جدول‌های بودجه را مطالعه و درباره بودجه‌هایی که به نهادهای مختلف تخصیص داده شده اظهارنظر کنند. از این بابت این امکان برای ایرانیان فراهم است که بفهمند برخی نهادهای به اصطلاح فرهنگی، چه بودجه‌‌ای را بر دولت و مردم تحمیل می‌کنند و آیا تراز هزینه- فایده اینگونه نهادها برای مردم و کشور مثبت است؟
آنطور که مسعود پزشکیان در جریان تقدیم لایحه بودجه، در مجلس شورای اسلامی بیان کرد یکی از اهداف بودجه 1404 تحقق عدالت و از جمله تحقق عدالت مالیاتی است. در این بودجه و هما‌نطور که پیشتر سخنگوی دولت گفته بود معافیت‌های مالیاتی برای اقشار کم‌درآمد افزایش پیدا کرده و از جمله کف معافیت مالیاتی برای حقوق‌بگیران افزایش داشته است. این البته نکته مهمی است که در مالیات گرفتن از شهروندان، دولت جانب افراد کم‌درآمد را بگیرد و آنان را تا کف مشخصی معاف از مالیات کند. در برقراری عدالت اما همانگونه که باید از ضعیفان مالیات نگرفت، باید از درآمدهای نجومی، دلالی‌ها و احتکارها مالیات گرفت. در بودجه دقیقا روشن نیست که برای سال آینده سطح و گستره مالیات‌ستانی چقدر گسترش پیدا می‌کند و چه میزان مالیات از محل افزایش تعداد مالیات‌دهندگان دریافت می‌شود. به عنوان نمونه در حالی که قرار بوده از محل دریافت مالیات از خودروهای گران‌قیمت در سال گذشته 450هزار میلیارد تومان مالیات دریافت شود براساس رقم‌های اعلام شده از سوی نمایندگان مجلس تنها 90میلیارد تومان مالیات دریافت شده که فرار مالیاتی بزرگی را نشان می‌دهد.
به این فرار مالیاتی البته پرداخت نکردن مالیات بر خانه‌های خالی، مالیات برخی اصناف و… هم اضافه می‌شود. روشن است که برخی اصناف مانند طلافروشان در برابر پرداخت مالیات مقاومت می‌کنند اما آیا دولت می‌خواهد انصاف و عدالت را در جامعه برقرار کند یا نه؟
موضوع بنزین همیشه موضوعی است که در فصل تقدیم بودجه مورد توجه دولت، مجلس و شهروندان قرار می‌گیرد. امسال و با نکاتی که پزشکیان درباره قیمت تمام‌شده تولید بنزین بدون احتساب قیمت نفت بیان کرد و اظهارات قبلی او در خصوص هزینه‌های واردات بنزین، بیشتر کارشناسان و ناظران احتمال می‌دادند که در بودجه 1404 قیمت حامل‌های انرژی و از جمله بنزین افزایش قابل درکی داشته باشد. این قیمت از سوی برخی کارشناسان خارج‌نشین تا حدود 25هزار تومان برای هر لیتر بنزین هم پیش‌بینی می‌شد. اما آنطور که دیروز پورمحمدی، رییس سازمان برنامه و بودجه اظهار کرد، دولت هیچ افزایشی برای قیمت بنزین در سال آینده پیش‌بینی نکرده است. البته برخی گفته‌اند که اگرچه در لایحه بودجه افزایش قیمت بنزین و حامل‌های انرژی پیش‌بینی نشده اما ممکن است این افزایش به صورت یک پیشنهاد از سوی یک نماینده یا یک کمیسیون ارائه شود و به تصویب خانه ملت برسد. در این صورت و بدون آنکه دولت مقصر باشد، مجلس افزایش قیمت را در خصوص حامل‌های انرژی و از جمله بنزین تصویب کرده است. البته گمان نمی‌رود که در حال حاضر نمایندگان مردم در خانه ملت اراده و انگیزه مناسبی برای انجام این کار داشته باشند. مسعود پزشکیان که تاکنون چند بار از مصرف بنزین در کشور گلایه کرده است، باید به این سوال پاسخ دهد که آیا شهروندان ایرانی بنزین را به عنوان نوشیدنی مصرف می‌کنند؟ حتما پاسخ منفی است. پس وقتی بنزین در خودروهای با کیفیت نازل مصرف می‌شود، ترافیک در شهرها همچنان زمان تردد را به شدت افزایش داده و سیستم ناکارآمد وسایل نقلیه عمومی مردم را از مصرف خودروی شخصی ناچار کرده است، چگونه می‌توان ایرانیان را به خاطر افزایش مصرف بنزین مورد سرزنش قرار داد؟ روشن است که ازدحام در وسایل نقلیه عمومی نشان می‌دهد که مردم در ظرفیت‌های بالا از وسایل‌نقلیه عمومی استفاده می‌کنند و سرریز آن به خودروهای شخصی می‌ریزد.
علاوه بر این پزشکیان و پورمحمدی دیروز تصریح کردند که در بودجه به رفع مشکلات معیشتی اقشار ضعیف توجه و ارز ترجیحی همچنان حفظ شده است. حتما رییس‌جمهور و معاون او می‌دانند که در شرایط فعلی حفظ ارز ترجیحی و پرداخت آن در معاملات کالاهای اساسی در واقع لطف دولت به مردم نیست بلکه دولت به عنوان مسوولان تامین‌کننده معیشت شهروندان ایرانی باید توجه خود را به دهک‌های پایین و میانی اقتصاد ایران معطوف کرده و از بلعیده شدن آنان توسط اژدهای فقر و فلاکت جلوگیری کنند. نمی‌توان انکار کرد که همین الان هم بسیاری از اقشار جامعه، حتی اقشار میانی در ایران، اقلام گران را از سبد مصرفی خود حذف کرده‌اند یا مصرف آن را به حداقل ممکن کاهش داده‌اند. همچنین برای بسیاری از شهروندان ایرانی، رفتن به تفریح- آن هم نه تفریح‌های پرهزینه- به آرزوی دست‌نیافتنی تبدیل شده است. اگر مسعود پزشکیان و همکارانش می‌خواهند عدالت را در جامعه برقرار کنند باید امکانی را فراهم آورند که همه اقشار ایرانی از مواهب جامعه به طور عادلانه بهره ببرند و به ویژه سطح و کیفیت زندگی اقشار کم‌درآمد و ضعیف به طور عمومی ارتقا پیدا کند.
این نکته بسیار مهمی است که در آنچه بودجه سال آینده نامیده شده است به طور واضح و آشکار حصول آن به چشم نمی‌خورد.