برنامه اقتصادی ترکیه برای بازسازی سوریه

از آغاز جنگ داخلی سوریه، ترکیه بیش از 3‌میلیون پناهنده سوری را پذیرفته است. بیشترین تعداد در سال ۲۰۲۱ با حدود 8/‏3‌میلیون نفر ثبت شد. در حال حاضر حدود 9/‏2‌میلیون پناهنده در این کشور ثبت شده‌اند. براساس گزارش‌ وزارت کشور ترکیه بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۴ حدود ۷۳۰هزار سوری به وطن خود بازگشته‌اند.
رجب طیب‌اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه از آغاز ناآرامی‌ها در سوریه در سال ۲۰۱۱ همواره در کنار مخالفان سوری قرار داشت. این مخالفان توانستند در ترکیه فعالیت‌های خود را ادامه دهند. اقتصاد ترکیه از پناهندگان به عنوان نیروی کار ارزان بهره‌مند شد و دانشجویان سوری به دانشگاه‌های ترکیه دسترسی پیدا کردند. با وجود بحران‌های متعدد سیاسی و اقتصادی در ترکیه و حتی هنگامی‌ که جو عمومی در این کشور علیه پناهندگان سوری تغییر کرد، آنکارا همچنان به حمایت از مخالفان سوری ادامه داد. اکنون دولت ترکیه می‌خواهد از ۱۴‌سال تلاش‌ خود بهره‌برداری کند.
۴۰۰ میلیارد دلار هزینه بازسازی
براساس گفته‌های عبدالله الدرداری، مدیر منطقه‌ای کشورهای عربی در برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) تولید ناخالص داخلی سوریه از ۶۲میلیارد دلار به تنها 8 میلیارد دلار کاهش و میزان فقر از ۱۲‌درصد به ۶۵‌درصد افزایش پیدا کرده است. به گفته او بازسازی سوریه حدود ۴۰۰‌میلیارد دلار هزینه خواهد داشت.
با توجه به این چالش عظیم، آنکارا خود را در موقعیت کلیدی برای مشارکت در بازسازی سوریه می‌بیند. دولت ترکیه روابط خوبی با حاکمان جدید دمشق دارد و امیدوار است که در بخش‌هایی مانند انرژی، فولاد، ساخت‌وساز، نساجی، مبلمان، شیمیایی و مواد غذایی مشارکت کند. با این حال مصطفی گول‌تپه، رییس مجمع صادرکنندگان ترکیه می‌گوید: سوریه از نظر اجتماعی و اقتصادی در وضعیت بحرانی قرار دارد و تقریبا یک‌سوم جمعیت آن به خارج پناه برده‌اند. به همین دلیل ایجاد ثبات سیاسی زمان‌بر خواهد بود. او معتقد است اقتصاد ترکیه باید ابتدا بر بازسازی زیرساخت‌های ضروری متمرکز شود.
ادامه مبادلات تجاری حتی در دوران جنگ
حجم مبادلات تجاری بین ترکیه و سوریه قبل از جنگ داخلی در این کشور 5/‏1‌میلیارد دلار بود و این هدف دنبال می‌شد که آن را به 5میلیارد دلار افزایش دهند اما حمایت اردوغان از مخالفان اسد روابط دو کشور را قطع کرد. با این حال، روابط اقتصادی دو کشور به طور کامل قطع نشد. با وجود افزایش تنش‌ها بین آنکارا و دمشق، صادرات ترکیه به سوریه در سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ هر ساله بیش از دو میلیارد دلار بود.
در سال گذشته، عمده صادرات ترکیه به سوریه شامل غلات، محصولات شیمیایی، الکترونیک، فولاد و غذاهای دریایی بود. گول‌تپه امیدوار است که روابط اقتصادی پس از تشکیل یک دولت پایدار در سوریه شاهد رشد قابل‌توجهی باشد.
دبیرکل انجمن تولیدکنندگان فولاد ترکیه، حجم نیاز سوریه به فولاد برای بازسازی را دو تا 3میلیون تن تخمین می‌زند که به‌ویژه برای زیرساخت‌ها ضروری است. نزدیکی جغرافیایی صنعت فولاد ترکیه به سوریه مزایای لجستیکی و صرفه‌جویی در هزینه‌ها را به همراه دارد؛ کارخانه بزرگ فولاد در اسکندرون تنها ۴۰۰‌کیلومتر از سوریه فاصله دارد.
امید به بهار اقتصادی در سوریه
با اینکه شرکت‌های ترکیه‌‌ای ظرفیت زیادی در سوریه می‌بینند اما هنوز محتاط هستند. آنها برنامه‌ریزی کرده‌اند که در بهار امسال فعالیت‌های جدیدی را آغاز کنند، مشروط بر آنکه دولت انتقالی تا آن زمان اندکی ثبات به وجود آورد.
این شرکت‌ها قصد دارند در مرحله اول بر همکاری با شرکای محلی تمرکز کنند، به‌ویژه کسانی که روابط خوبی با رژیم جدید دارند. این شرکای محلی می‌توانند به عنوان پل ارتباطی عمل کرده و ریسک‌ها برای سرمایه‌گذاران ترکیه‌ای را کاهش دهند.
رییس انجمن صادرکنندگان محصولات شیمیایی استانبول، بازگشت‌کنندگان سوری را شرکای مهمی برای شرکت‌های ترکیه‌ای می‌داند. زیرا آنها هم بازار ترکیه و هم بازار سوریه را می‌شناسند و می‌توانند به‌عنوان پیوند بین دو کشور عمل کنند.
دولت ترکیه نیز علاقه زیادی به احیای سریع روابط اقتصادی نشان داده است. آلپ‌ارسلان بایرکتار، وزیر انرژی ترکیه به زودی با یک هیات به دمشق خواهد رفت تا امکانات همکاری‌ را بررسی کند.
عمر بولات، وزیر تجارت ترکیه هفته گذشته معاون خود را با هیاتی به دمشق فرستاد تا گفت‌وگوها برای تقویت همکاری‌ها ‌را آغاز کند. طبق آنچه دولت ترکیه اعلام کرده، این مذاکرات به توافقات زیادی منجر شده است که تجارت و سرمایه‌گذاری بین دو کشور را تسهیل می‌کند. با این همه، سیاست گمرکی اخیر دولت انتقالی سوریه چشم‌انداز صادرات ترکیه را تیره کرده است. با یکسان‌سازی رویه‌های گمرکی در تمامی مرزهای کشور، تعرفه‌های گمرکی برای کالاهای ترکیه‌ای تا ۵۰۰‌درصد افزایش یافته است. این امر رقابت‌پذیری محصولات ترکیه را در بازار سوریه به شدت محدود می‌کند.