16 - 01 - 2020
برفگریزی؛ مزیت یا نقص؟
برفی که به تازگی در اصفهان باریده، روی بخش مرمتشده گنبد شیخ لطفالله ننشست. این تصویری بود که در چند روز اخیر پس از بارش برف در استان اصفهان بین تصاویر کاربران فضاهای مجازی و رسانهها منتشر شده بود و تعجب کاربران را برانگیخت.
هر چند یکی از کارمندان روابطعمومی وزارت میراث فرهنگی، تصویر منتشر شده از گنبد شیخ لطفالله را فتوشاپ و غیرحرفهای دانست، اما تصاویر دیگر از زوایای مختلف نشان میدهد که این تصویر نهتنها فتوشاپ نیست بلکه تصویری واقعی از اثرات یک مرمت پر از سوال و جنجال است؛ مرمتی که چند وقت پیش انجام شده بود و دقیقا همین بخش از گنبد را با رنگی متفاوت از بخشهای دیگر به نمایان گذاشت. مرمت انجامشده از دید مسوولان مرتبط با میراث فرهنگی در وزارتخانه یادشده تایید شده بود و از دید کارشناسان خارج از این وزارتخانه رد میشد تا اینکه حالا در روزهایی که برف گنبد را سفیدپوش کرده، میشود اثر مرمتها را ملاحظه کرد.
برفگریزی از مزایای مرمت انجام شده اخیر است
مرمتگر این بخش از گنبد دیروز طی گفتوگویی اعلام کرد که برفگریزیِ ترک مرمتشده غیرممکن است و بلافاصله گفت اگر چنین شده باشد نیز به خاطر صیقلی بودن سطح بخش مرمتشده است و سپس همان امری که غیرممکن خوانده بود را حسن کار شمرد. مهدی رضایت، عکس منتشرشده در خبرگزاری ایسنا که بهخوبی نمایانگر برفگریزی این ترک است، مغرضانه و مشکوک خواند و حالا مدیر پایگاه میراث جهانی نقش جهان نیز حرف او را تکرار میکند.
فریبا خطابخش در گفتوگو با ایسنا اظهار کرد: با جدیت میگویم عکسی که ایسنا از گنبد تهیه کرده، فتوشاپ است. از نظر حجم و بُعد کاملا مشخص است که فتوشاپ است و با مقایسه عکسی که خودم بعد از بارش برف از گنبد گرفتهام میتوان این را دریافت.
وی ادامه داد: البته برف همیشه از راس گنبد تا حدود یک یا دو متر بیشتر نمینشیند، چون در خیز گنبد میرود. گنبد مسجد امام هم همین حالت را دارد. در راس گنبد، همیشه کمی برف مینشیند ولی در شکمگاه هرگز. خیز گنبد خیلی شدید است و در حد بالا قرار گرفته و ممکن است باد بیاید و بالاخره برف حرکت میکند ولی روی ترک مرمتشده هم برف نشسته است.
مدیر پایگاه میراث جهانی نقش جهان خاطرنشان کرد: چینوچروکها اجازه میدهد که برف روی قسمتهای مرمتنشده بنشیند چراکه در این بخشها آنقدر خلل و فرج و چینخوردگی وجود دارد و کاشیها حرکت میکنند که این اتفاق را ممکن میکند ولی آن قسمت از گنبد که کامل مرمتشده و هیچ مشکلی ندارد، برف زیاد نمینشیند هر چند با این حال روی این قسمت هم برف کمی نشسته بود.
وی افزود: گچ در قسمت مرمتشده آنقدر خوب کار شده که باران و برف به آن نفوذ نمیکند و آن قسمت که مرمت نشده کاملا خیس است که این نشاندهنده آسیب در سایر بخشهای مرمت نشده است. شب درجه حرارت به زیر صفر میرسد و آبی که نفوذ کرده یخ میزند و باعث میشود به مرور زمان ملاط زیر کاشی خرد شده و از بین برود و هرچه ملاط زیر کاشی از بین برود باعث میشود کاشیها از بستر زیرین جدا شود و ریزش پیدا کند.
خطابخش تصریح کرد: در قسمت مرمتشده، زیرسازی درستوحسابی انجامشده، دوغاب گچی بین لایهها آمده و بندها پر شده است و دیگر نه حرکتی بین کاشیها وجود دارد و نه فاصلهای. دیروز هم برف روی قسمت مرمتشده نشست و ساعت ۱۰ پاک شد اما این برف در قسمت مرمتشده نفوذ کرد درحالی که در قسمت مرمتشده برف به لایههای زیرین نفوذ نکرده است.
وی در ادامه توضیح داد: علت زیاد بودن برف بر بخش مرمتنشده تا حد زیادی ناشی از این است که بستر زیر آن به خاطر چینوچروک آماده این جذب است. درثانی اگر برف ننشیند و رطوبت جذب نشود خیلی بهتر است، چرا باید بدتر باشد؟
مدیر پایگاه میراث جهانی نقشجهان مثال زد: نقل ما نقل ملانصرالدین شده وقتی با خرش میرفت. اگر روی آن مینشست به او میگفتند چرا نشستی و اگر راه میرفت به او میگفتند چرا روی خر نمینشینی!؟ یک روز باران میبارد و رسانهها میگویند چرا خیس نشده و یک روز برف میآید و میگویند چرا برف ننشسته! کارشناسان خبره میراث پروژه را از نزدیک دیدهاند و کار هیچ عیب و مشکلی ندارد. سطح، صیقلی شده و گچ خیلی خوبی هم استفاده شده است.
خطابخش یادآور شد: در گذشته بعد از پایان مرمت روی سطح مرمتشده پیه شتر میزدند به این صورت که یک طناب از بالا به پایین آویزان میکردند که حالت کشویی داشت و گنبد را چرب میکردند تا آب به بستر زیرین نفوذ نکند که فکر ایدهآلی بوده است اما الان ما این کار را نکردهایم و تا زمانی که همه ترکها را مرمت نکنیم، نمیتوانیم این کار را انجام دهیم. والله هیچ پوششی هم روی سطح گنبد استفاده نشده است اما الان کاشیها را سرجای اصلی خودش بردیم و سطح صافشده و مسلما نباید باران و برف به آن نفوذ کند.
وی اظهار کرد: با اینکه افراد بیایند و از سطح گنبد آزمایش بگیرند و ببینند آیا چیزی جز گچ در ملاط وجود دارد یا اینکه روی سطح گنبد پوشش آبگریز استفاده شده یا خیر مسالهای نداریم، بیایند و آزمایش کنند.
کارشناسان غیردولتی: این اتفاق طبیعی نیست
اما کارشناسان مرتبط با موضوع مرمت آثار تاریخی نظرات متفاوتی در اینباره اعلام کردهاند.
حبیب مشکینفامفرد پژوهشگر عایقهای رطوبتی نانو گفته است شاید از عایقهای رطوبتی نانو یا پوششهای آبگریز استفاده شده باشد که در این صورت برای نانومواد، تفاوتی نمیکند آجر جدید یا قدیمی باشد و در هر صورت تاثیر آبگریزی خود را خواهد گذاشت اما موضوع این است که الان در سطح مرمتشده، حتی روی لعاب کاشیها نیز مات است درحالی که مواد نانو سطح لعاب کاشی را به این صورت که مشاهده میشود، کدر نمیکند بنابراین عایقهای رطوبتی نانو عامل مات و کدرشدن کاشی نیست ولی با توجه به ترکیبهای مختلف موجود در بازار، ممکن است سطح رنگ، سطح آجر را هم تغییر دهد.
حسین رایتیمقدم از مرمتگران با سابقه هم در گفتوگو با مهر این موضوع را رد کرد و گفت: استفاده از نانو، با هر مزیتی که ممکن است داشته باشد، مورد تایید نیست. چون نانو اثر موقت دارد و مرتب باید تکرار شود پس تاثیرش مناسب نیست. مهمتر آنکه باید ۵۰ سال بگذرد تا بفهمیم چه تاثیری داشته است. بنابراین چنین آزمایشهایی را نمیتوان روی آثار جهانی انجام داد.
امکان استفاده از نمک و نفت یا الکل
محمدحسن محبعلی استاد پیشکسوت مرمت و مشاور عالی پروژه گنبد شیخ لطفالله نیز که به تازگی از این گنبد بازدید کرده، به مهر گفت: اینکه برف روی این بخش از گنبد ننشسته خیلی عجیب است. احتمالا زیرسازی انجام شده، اشتباه است چون متوجه شدم کاشیها بعد از مرمت بلند شدهاند در صورتیکه کاشیها سالم هستند. احتمالا از نانو یا مواد شوینده یا الکل ۱۰ درصد یا بنزین و نفت و شاید هم نمک برای تمیز کردن کاشیها استفاده شده و این مواد هستند که باعث شدهاند برف روی کاشی نماند.
وی گفت: اینکه برف روی گنبد نباشد شاید اتفاق خوبی است ولی باید علت را پیدا کرد. اگر این مواد یا اقدامات دیگر مرمتی باعث جلوگیری از تنفس بنا شده باشد یا به مرور زمان آسیب بزند، اشتباه بزرگی است و باید آن را حل کرد. چون این مصالح باید بتوانند رطوبت را پس بزنند نه اینکه حفظ کنند.
این استاد مرمت درباره تغییر رنگ بخشهای مرمتشده نسبت به بقیه بخشهای گنبد نیز گفت: در طول سالهای زیاد، آلودگی روی کاشیها و آجرهای گنبد نشسته است. مرمتگران کاشیهای این بخش را تمیز کردهاند و این آلودگی حذف شده است. برخی تصور کردند کاشیها یا جدید هستند یا از مصالحی استفاده شده که این تغییر رنگ را به وجود آورده است در صورتی که این طور نیست.
محبعلی گفت: من بهعنوان مشاور عالی انتخاب شدم و به رییس پایگاه میراث نقش جهان گفتم که باید چند گمانه در این بخش بزنید تا متوجه شوید چرا کاشیها برآمدهاند تا علت آن را در زیرسازیها پیدا کنیم. باید داربستها را به این منظور دوباره وصل کنند. اکنون دو ترک از ۱۶ ترک گنبد مرمت شده و امیدوارم برخی بدسلیقگیها در ادامه کار ایجاد نشود.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد