1 - 12 - 2024
بافت تاریخی پایتخت در مخاطره
نادر نینوایی- کمی آن‌سوتر از چهارراه سیروس و در مرکز تاریخی پایتخت، کوچه و پسکوچههای محله قدیمی و اعیاننشین عودلاجان با خانه‌هایی که هریک راوی بخشی از فرهنگ و گذشته پایتخت کشور است، خودنمایی می‌کند. خانه‌هایی که هرچند گذر روزگار و آلودگی تهران ظاهر بیرونی شان را مخدوش کرده است اما هنوز هم می‌توان رد هنر و فرهنگ گذشتگان را در آجرکاری‌ها و سردر آنها مشاهده کرد.
داخل یکی از همین خانه‌های قدیمی می‌شوم که راوی گذشته‌های پایتخت است و ارائه‌کننده برشی از زندگی مردم عادی در یکصد سال گذشته. حیاط در مرکز خانه با حوضی مستطیلشکل که حالا لعابکاری‌های کف آن ریخته، خودنمایی می‌کند. هرگوشه خانه مملو از کیف است و هر اتاق خانه به یکی از اتباع افغانستانی تولید‌کننده کیف‌های زنانه اختصاص یافته است. پله‌ها مارپیچ بالا رفته و در هر نیمطبقهای دو اتاق مشرف به حیاط است، اتاق‌هایی که حالا به انبار چسب و یراق و تولیدی کیف تبدیل شدهاند. هر اتاق را یک تبعه افغانستانی اجاره کرده و هریک به یکی از حجره‌های بازار کیف می‌فروشند. بوی چسب همه خانه را فرا گرفته و تکه‌های بریده شده چرم صنعتی در هر گوشه و کنار روی هم اندود شده است و مانع دیدن نقوش آجری می‌شود.
در پامنار، سنگلج و عودلاجان، فرجام خانه‌های تاریخی که باید معرف و ویترین تاریخ تهران باشد، تبدیل شدن به انباری و کارگاه. وضع برخی خانه‌های قدیمی حتی بدتر است و تبدیل به پاتوق معتادان می‌شوند و بعد خرده خرده بر اثر بارندگی، فرسایش و البته نبود فریادرس و مرمتگر جهت رسیدگی، در درون خودشان فرو می‌ریزند.
یکی از زیباترین بخش‌های محله عودلاجان که هنوز زیست شهری در آن جریان دارد و می‌توان در آن نظارهگر بازارچه قدیمی و مغازه‌هایی بود که سال‌ها است تاریخ این محله قدیمی را روایت می‌کند، محدوده پیرامون امامزاده یحیی(ع) است.
آنطور که در خبر‌ها آمده اما محدوده تاریخی اطراف امامزاده در «طرح توسعه امامزاده یحیی(ع)» قرار گرفته و حال بیم آن می‌رود که همین یادگاری‌های کوچک باقیمانده از گذشته تهران هم در سایه بی‌توجهی و کمارزش دیدن بافت تاریخی از بین برود و تهران چیزی از گذشته خود برای آیندگان باقی نگذارد.
ابعاد باورنکردنی طرح توسعه
«طرح توسعه امامزاده یحیی(ع)» قرار است در بافت تاریخی زنده و پویای عودلاجان و در محدوده‌ای به وسعت حدود 8/3 هکتار اجرا شود. براساس برآوردها برای اجرای این طرح باید حدود ۱۳۹ پلاک خانه پس از تملک، تخریب شده و فضای آنها به اجرای طرح اختصاص یابد.
براساس آنچه در توضیحات طرح «توسعه امامزاده یحیی(ع)» آمده است، «توسعه آستان با هدف تقویت هویت تاریخی و مذهبی، بهبود فضاها و خدمات پشتیبان به زائران، ارتقای کیفیت دسترسی به این مکان در سه فاز به شرح زیر برنامه‌ریزی شده است. فاز اول، آزادسازی ۴۷ پلاک مجموعا به مساحت ۱۵۸۳۴ متر مربع با رویکرد تعریضی و بازگشایی معابر شهری و توسعه فضاهای عملکردی اصلی استان. فاز دوم، آزادسازی ۳۰ پلاک مجموعا به مساحت ۷۷۵۸ مترمربع با رویکرد ایجاد فضا برای کاربری‌های ثانویه ازجمله زائرسرا، کتابخانه و غیره. فاز سوم، آزادسازی ۶۲ پلاک مجموعا به مساحت ۹۸۲۵ متر مربع با رویکرد تکمیل فضاهای توسعه‌ای طرح.»
در تبصره یک این طرح آمده است: «تا زمان تصویب نهایی این طرح، شهرداری موظف است هرگونه درخواست تخریب نوسازی واقع در محدوده طرح را برای قرارگیری در اولویت تملک با استان امامزاده یحیی(ع) ارسال کند و آستان موظف است ظرف مدت حداکثر شش ماه نسبت به تعیین‌تکلیف و تملک قطعه مورد درخواست اقدام کند.»
آنچه می‌توان از این طرح برداشت کرد این است که توافقی بین تولیت امامزاده یحیی(ع) و شهرداری شکل گرفته و قصد تملک و توسعه امامزاده وجود دارد و البته که تخریب تعداد زیادی از خانه‌های بافت قدیمی با هدف تعریض معبر و ایجاد زائرسرا و کتابخانه مدنظر است.
ناامنی، کلیدواژه‌ای برای تخریب
یکی از رایج‌ترین بهانه‌ها و توجیهاتی که برای تخریب در محله‌های قدیمی و تاریخی مطرح می‌شود، مساله ناامن بودن است. برخی نهادها عموما با این توجیه که محله به پاتوق معتادان، اتباع غیرمجاز و کارتن خواب‌ها تبدیل شده، اقدام به تخریب می‌کنند؛ حال آنکه این نکته را درنظر نمی‌گیرند که پاک کردن صورت مساله، حل مساله نیست.
اعضای هیات امنا و تولیت امام زاده یحیی(ع) هم اخیرا افزایش مهاجرت اتباع به این محله را موجب ناامنی و رشد بزه دانسته‌اند. با همین توجیه نیز در مردادماه ۱۴۰۳ زاکانی، شهردار تهران با حضور در امامزاده یحیی(ع)، از طرح‌ها و پیشنهادات درخصوص توسعه امامزاده یحیی(ع) بازدید و دستوراتی را ابلاغ کرد.
در ۱۸ مهرماه ۱۴۰۳ هم شهردار منطقه ۱۲ در نشست طرح توسعه محله امامزاده یحیی(ع)، بر تسطیح زمین شهری مجاور امامزاده یحیی(ع) تاکید کرد.
به گفته وی ایجاد بازار میوه و تره‌بار در این منطقه، در دستور کار معاونت خدمات شهری و محیط‌زیست منطقه قرار داد. شهردار منطقه ۱۲ همچنین در این مقطع خواستار احداث سرویس بهداشتی در زمین مقابل امامزاده یحیی(ع) شد.
مواردی از این دست در حالی بیان می‌شود که فعالان حوزه میراث فرهنگی انتظار دارند مسوولان مدیریت شهری به فکر باززنده‌سازی بافت تاریخی عودلاجان از طریق مرمت خانه‌های قدیمی و شکل‌دهی جریان گردشگری باشند.
به نظر می‌رسد در تهران به جای الگوبرداری از مدیریت شهرهای تاریخی نظیر رم در ایتالیا که در آن تاکید بر حفظ و احیای بافت‌های تاریخی است، مسیر دیگری در پیش گرفته شده است؛ مسیری که شاید از سوی برخی حرکت در مسیر توسعه و نوسازی شهری قلمداد شود، اما درواقع موجب زدودن و پاک کردن تاریخ و هویت شهر تهران می‌شود.
فراموش نکنیم که تملک و مرمت خانه‌های قدیمی عودلاجان و تبدیل آنها به رستوران، گالری، موزه و مراکز فرهنگی می‌تواند این محله قدیمی را به مرکزی تاریخی-فرهنگی در پایتخت تبدیل کرده و حتی موجب احیای گردشگری شهر تهران شود و رضایت شهروندان را درپی داشته باشد.
بهنظر می‌رسد درصورت نگاه ریشه‌ای و مبتنی بر ظرفیت‌های تاریخی و گردشگری به محله‌هایی نظیر عودلاجان، پامنار و سنگلج، می‌توان تهدیدها را به فرصت تبدیل کرد و به جای کوک کردن ساز ناکوک تخریب، امیدی دوباره ایجاد کرد و خانه‌های تاریخی را که تبدیل به انبار، کارگاه یا پاتوق معتادان شده را به مراکز واجد ارزش بازدید برای شهروندان و گردشگران تبدیل کرد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد