بازی با آینده جوانان

مهدیه بهارمست- مساله کمبود معلم و پرکردن کلاس‌های درس، از سال 1388 تاکنون دغدغه مدیران آموزش‌وپرورش بوده و ظاهرا فقط در حد دغدغه باقی مانده است. با این حال مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور دیروز پس از حضور در صحن علنی مجلس، بخش نخست لایحه بودجه ۱۴۰۴ را به هیات‌رییسه مجلس تقدیم کرد؛ طبق تبصره ۸ ماده واحده لایحه بودجه که به موضوع آموزش، پژوهش و فرهنگ اختصاص دارد در بند پ آن آمده است: «‌با رعایت بند (الف) ماده ۱۰۶ قانون برنامه هفتم پیشرفت، وزارت آموزش‌و‌پرورش در صورت نیاز مجاز است نسبت به بکارگیری معلمان بازنشسته (تا ۲۴ ساعت در هفته) به صورت حق‌التدریسی اقدام کند.» چندر روز پیش هم وزارت آموزش‌و‌پرورش با هدف رفع کمبود معلم در سال تحصیلی جدید، با مصوبه شورای‌عالی آموزش‌و‌پرورش بخشی از نیروهای بازنشسته را به صورت حق‌التدریس به کار گرفته بود.
از طرفی رییس‌جمهور ۲۳ مرداد مصوبه «دستورالعمل تامین نیروی انسانی وزارت آموزش‌و‌پرورش از طریق به‌کارگیری معلمان بازنشسته در سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۲» تا سقف ۷۰‌هزار نفر را ابلاغ کرد. مطابق این مصوبه جذب معلمان بازنشسته دارای مدرک لیسانس و بالاتر برای دوره‌های تمام وقت (۲۴ساعت در هفته) معادل 100ساعت و همه مقاطع تحصیلی بلامانع است اما جذب بازنشستگان کمتر از لیسانس صرفا در صورت نبود معلمان دارای مدرک کارشناسی به بالا با تایید کارگروه مربوطه در ادارات کل استان‌ها امکان‌پذیر است.
با این حال دعوت از معلمان بازنشسته برای جبران نیروی انسانی در آموزش‌و‌پرورش راه‌حلی است که در سال‌های گذشته نیز از سوی مسوولان این وزارتخانه تجربه شده است. نخستین‌بار آیین‌نامه اجرایی این تدبیر ۳۴‌سال پیش با عنوان «قانون تشویق معلمان بازنشسته به ادامه همکاری» با امضای ‌حسن حبیبی، معاون اول وقت رییس‌جمهور نوشته شد اما برخی کارشناسان این حوزه بر این باورند که این موضوع مشکل کمبود معلم را حل نمی‌کند بلکه تنها صورت مساله پاک می‌شود زیرا تا زمانی که نیروهای تازه‌نفس، دارای انگیزه، جوان و خلاق در این حوزه وجود دارد، چرا باید این افراد را کنار گذاشته و سراغ بازنشستگانی برویم که هرآنچه در توان داشته را در سال‌های خدمت خود به کار گرفته‌اند؟ این بازنشستگان اگر هم الان می‌مانند، یا از سر ناچار و اجبار از سوی آموزش‌وپرورش بوده یا از سر نیاز و امید به افزایش حقوق است. البته شاید این روش‌ها تا حدی کمبود را جبران کند اما در درازمدت اثر سوء دارد چراکه در برنامه هفتم، ردیف‌هایی که به آموزش‌وپرورش اختصاص داده شده فقط در حد بازنشستگانی است که طی برنامه از این وزارتخانه خارج می‌شوند.
حال با تمام تدابیری که برای به‌کارگیری دوباره بازنشستگان در مدارس گرفته شده، این پرسش باقی است که آیا بازنشستگان نیز رغبتی برای بازگشت به مدارس از خود نشان خواهند داد و از سوی دیگر آیا این راه‌حل می‌تواند به پایان بحران کمبود معلم در سال‌های اخیر کمک کند. با این حال محسن حاجی‌میرزایی، وزیر پیشین آموزش‌وپرورش هم معتقد است یکی از دلایلی که کلاس‌های درس این روزها کمبود معلم را به چشم دیدند، این بود معلمانی که اضافه‌کار می‌کردند، حقوق منظمی دریافت نکردند: «معمولا سالی یک یا دوبار این اضافه‌کارها محاسبه می‌شود و آن را پرداخت می‌کنند اما وقتی این حقوق به‌موقع پرداخت نشود، انگیزه افراد برای کار اضافه کاهش پیدا می‌کند و بازنشستگان هم ترجیح می‌دهند فعالیت نکنند.» محمدرضا نیک‌نژاد، کارشناس آموزشی هم گفته که سال گذشته در یک شتاب‌زدگی عجیب یک‌هفته مانده به مهر به بازنشستگان پیام دادند می‌توانند امسال ۲۴ساعت کلاس بگیرند در حالی ‌که پیش ‌از آن براساس یک بخشنامه داخلی مشخص شده بود بازنشستگان نمی‌توانند بیشتر از ۱۵ساعت در هفته کلاس بگیرند.
راهکاری که آموزش‌وپرورش این روزها به‌کار برده، مانند یک مسکن موقت عمل می‌کند و راهگشا هم نبوده است؛ اگر راهگشا بود مشکل برطرف شده بود و بازنشستگان سر کلاس می‌رفتند. یکی دو مورد نیست؛ پول بازنشستگان پرداخت نمی‌شود، مبلغ اضافه‌کار هم بسیار کم است.
از سوی دیگر با وجود تمام محدودیت‌های عنوان شده، هنوز هم برخی کارشناسان به کارگیری معلمان بازنشسته برای جبران کمبود نیروی انسانی در نظام آموزشی را به عنوان بهترین روش جایگزین و موقت می‌دانند.
استانداردی برای به‌کارگیری مجدد بازنشستگان
اگرچه قانون هم به وزارت آموزش‌وپرورش اجازه به‌‌کارگیری بازنشستگان برای تدریس در کلاس‌های درس را داده اما محمود امانی‌طهرانی، دبیرکل شورای‌عالی آموزش‌وپرورش درباره استانداردهای به‌کارگیری معلمان بازنشسته این‌گونه توضیح می‌دهد: «استانداردی برای به‌کارگیری معلمان بازنشسته قرار دادیم تا این معلمان طبق این ضوابط به کار گرفته شوند. طبق این ضوابط نباید معلمانی که خیلی از تدریس فاصله گرفته‌اند و مشکل در حضور و ارتباط برقرارکردن با بچه‌ها دارند، وارد مقوله تدریس شوند، مگر اینکه شرایط طوری باشد که کلاس خالی مانده و آموزش‌وپرورش از این رو مجبور به بکارگیری این دسته از معلمان شده باشد.» این در‌حالی ‌است که علی فرهادی، سخنگوی وزارت آموزش‌‌و‌پرورش هم براساس مصوبه سران قوا، از مجوز اخذشده برای به‌کارگیری 70هزار بازنشسته خبر داد و گفت: «تنها 34هزار بازنشسته از این موضوع استقبال کردند. علت این استقبال کم، پایین‌بودن نرخ حق‌التدریس است.» اما اینکه چرا وزارت آموزش‌‌وپرورش از نیروهای بازنشسته در کلاس‌‌های درس استفاده می‌‌کند شاید به این دلیل است که استفاده از این نیروها برای این وزارتخانه خیلی هزینه جانبی بالایی همچون اضافه‌کار و بیمه ندارد اما با وجود آمارهایی از بازنشستگی فرهنگیان در سال‌جاری، تامین نیروی انسانی و پرکردن کلاس‌های خالی از معلم، کار را برای این وزارتخانه سخت می‌کند.
علاج مواجهه با کمبود معلم این نیست!
ابراهیم سحرخیز، معاون اسبق وزارت آموزش‌وپرورش با اشاره به اینکه دولت پزشکیان از همین ابتدا مسیر صرفه‌جویی را پیش گرفته است به «جهان‌صنعت» گفت: دعوت از بازنشستگان به مدرسه مساله جدیدی نیست، سال‌هاست که آموزش‌و‌پرورش از این روش برای پر کردن جای خالی معلمان استفاده می‌کند. از طرفی نگاه دولت در این خصوص هم بیشتر صرفه‌جویانه است زیرا اگر نیروی جدیدی استخدام کنند، نه‌تنها باید یک حقوق کامل یعنی 12میلیون به او پرداخت کنند بلکه هزینه‌های جانبی بالایی همچون اضافه کار و بیمه را هم دارد اما با به‌کارگیری حق‌التدریسی بازنشستگان تقریبا 7‌میلیون تومان در جیب خود می‌گذارند. وی افزود: موضوع مشکل کمبود معلم را حل نمی‌کند بلکه تنها صورت مساله پاک می‌شود زیرا تا زمانی که نیروهای تازه‌نفس، دارای انگیزه، جوان و خلاق در این حوزه وجود دارد، چرا باید این افراد را کنار گذاشته و سراغ بازنشستگانی برویم که هرآنچه در توان داشته را در سال‌های خدمت خود به کار گرفته‌اند؟ این بازنشستگان اگر هم الان می‌مانند، یا از سر ناچار و اجبار از سوی آموزش‌وپرورش بوده یا از سر نیاز و امید به افزایش حقوق است. البته شاید این روش‌ها تا حدی کمبود را جبران کند اما در درازمدت اثر سوء دارد چراکه در برنامه هفتم، ردیف‌هایی که به آموزش‌وپرورش اختصاص داده شده فقط در حد بازنشستگانی است که طی برنامه از این وزارتخانه خارج می‌شوند.
سحرخیز با اشاره به دستمزد پایین معلمان حق‌التدریس بیان کرد: سخنگوی آموزش‌و‌پرورش بارها وعده داد که میزان دستمزد حق‌التدریسان افزایش پیدا می‌کند اما چنین موضوعی هنوز صورت نگرفته است. در حال حاضر حق‌التدریس معلمان بازنشسته به ازای یک ساعت حدود 50‌هزار تومان است. به عبارتی در یک ماه اگر تعطیلی رخ ندهد، در 100‌ساعت تنها 5‌میلیون دستمزد ماهانه معلم می‌شود که متاسفانه این دستمزد به صورت ماهانه نیز برای معلم پرداخت نمی‌شود بلکه با شش ماه تا یک‌سال وقفه پرداخت می‌شود.
او ادامه داد: طبق بودجه دولت 1404 حقوق کارمندان 28‌درصد افزایش دارد، در چنین شرایطی احتمالا تورم نیز حدود 50‌درصد است. با چنین تورمی دستمزد معلمان حق‌التدریسی که بعد از یک‌سال پرداخت می‌شود، فاقد ارزش ریالی است. به همین خاطر بارها شاهد تجمع بازنشستگان مقابل مجلس و وزارتخانه هستیم. به نظرم این مشکل را آموزش‌و‌پرورش باید یکبار برای همیشه حل کند، نه اینکه برای خالی نبودن کلاس‌های درس در حق بازنشستگان اجحاف کنند. مسوولان مربوطه بارها از بازگشت معلمان با تجربه در مدارس سخن می‌گویند، این در حالی است که بازنشستگان این حوزه دیگر خلاقیت و انگیزه سابق را ندارند. از طرفی برخلاف دهه‌70 دیگر آموزش‌و‌پرورش در توانمند‌سازی نیروی خدمتی خود قدمی بر نمی‌دارند بنابراین بازنشستگان تنها به دلیل مشکلات مالی به مدرسه باز‌می‌گردند. آنهایی که توانایی بیشتری دارند به مدارس غیردولتی می‌روند تا دستمزد بیشتری نیز کسب کنند. در نتیجه این شیوه دولت برای پر کردن کلاس‌ها اشتباه است و با این کار تنها صورت‌مساله پاک می‌شود و علاج آن تاخیر می‌افتد. معاون اسبق وزارت آموزش‌وپرورش گفت: ظرفیت دانشگاه فرهنگیان در دولت آقای روحانی کم و 3500‌نفر شد و به‌تدریج به 30 یا 40هزار نفر رسید. این تعداد پاسخگوی پرکردن خلأ کمبود معلم در مدارس نیستند. آموزش‌وپرورش هم در دوره گذشته با توجه به موضوع کمبود معلم، از مجلس درخواستی مبنی بر به‌کارگیری مجدد بازنشستگان داشت. آموزش‌وپرورش هم چاره‌ای ندارد و باید این معضل کمبود معلمان را حل کند. اگر این کمبود معلم جبران شود، قطعا اجباری درباره اجرای این قانون نیست اما چنین موضوعی که حالا در برنامه بودجه1404 آمده دردی از مشکلات آموزش را دوا نمی‌کند. آموزش‌و‌پرورش در تمام کشورها رایگان است اما دولت‌ها در ایران مسیر اشتباهی را پیش گرفتند. دولت باید یک‌بار برای همیشه به میزان کمبود معلم که 300‌هزار نفر است را استخدام کند و این قضیه را تمام کند ولی این شیوه که برای صرفه‌جویی است، کاربردی ندارد. اگر دکتر پزشکیان هم سنت دولت‌های سابق را پیش بگیرد، قطعا هیچ تغییری در آموزش‌و‌پرورش رخ نخواهد داد.