بازدارنده‌ای به نام تحریم

گروه انرژی- حوضه‌های آبریز مرزی ایران طی سال‌های اخیر به یکی از مسائل چالش‌برانگیز بین ایران و همسایه‌ها تبدیل شده است؛ از شمال و شمال غرب ارس‌، از جنوب کارون و در جنوب شرق،‌ هارون.
معاهدات آبی گاهی راه به جایی نبرده است. مثلا معاهده آبی 1351 بین ایران و افعانستان برای هیرمند، نیم قرن است که محل اختلاف است. در شمال و شمال غرب سدسازی‌های سال‌های اخیر ترکیه حیات ارس را به خطر انداخته است. عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب می‌گوید: برخی کشورهای خارجی در کشورهای اطراف ما فعال هستند، مثلا بعضی از کشورها در اجرای زیرساخت‌ها و مهار آبی که به طرف ایران می‌آمد، نقش دارند، ما اینها را رصد کردیم و در کانال‌های دیپلماتیک و جلسات این موضوعات را یادآور شده و تذکر دادیم که با اصول توسعه پایدار همخوانی ندارد. وی افزود: اینکه کشوری کمک کند سدی مانند کمال‌خان که حقابه‌های تاریخی تالاب‌های زیست‌محیطی را تامین می‌کند به مسیری منحرف شود که به گودال گودزره برود، اقدامی خلاف دیدگاه‌های حمایت از محیط‌زیست است و این کشورها باید به دغدغه‌مندان محیط‌زیست در دنیا پاسخ دهند، باید پاسخگوی آسیب‌ها و بیمارهایی باشند که برای کودکان، زنان، میانسالان و جوانان ایجاد کرده‌اند. اینها با اصول توسعه پایدار و باورها و ارزش‌های جهانی سازگار نیست.
بزرگ‌زاده در گفت وگو با ایلنا با بیان اینکه ما در چندین نشست از کشورهای اروپایی درخواست کردیم در مشورت‌هایی که به کشورهای همسایه ایران می‌دهید در مورد حقابه‌ هامون هم محور شوید، اظهارداشت: اما با کمال تعجب مشارکت نکردند، ما این واکنش‌ها را غیرصادقانه دیدیم، چگونه این کشورها می‌توانند در طرح‌های مهار آب مرزی مشارکت داشته باشند اما در زمینه طرح‌های محیط‌زیستی و احیای تالاب‌های مهمی مثل‌ هامون به درخواست طرف ایران پاسخ مثبت ندهند و استقبال نکنند؟
وی با طرح این پرسش که آیا برخی کشورها این اصل را که محیط‌زیست مرز نمی‌شناسد؛ نشنیده‌اند؟ خطاب به کشورهای تحریم‌کننده ایران گفت: آیا در کنفرانس‌های اروپایی و غیراروپایی این پیام را نشنیده‌اید که ما باید نگران محیط‌زیست، سلامت، کودکان، نسل آینده و مردمی که آسیب اقلیمی می‌بینند، باشیم؟
بزرگ‌زاده تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران بارها در جلسات متعدد آمادگی خود را اعلام کرده بود که کشورها وارد وضعیت محیط‌زیستی‌ هامون‌ها، مساله مهار گرد و غبار در منطقه سیستان، نیمروز و فراه در ایران و افغانستان شوند. کشورها و نهادهای بین‌المللی که در آموزش‌های آبی و محیط‌زیستی مشارکت دارند این سخن ما را بشنوند و مشارکت کنند. وی بیان داشت: بنده به نمایندگی از ایران در نشست قزاقستان و نشست‌های مختلف با کشورهای اروپایی به‌صورت گسترده این موضوع را مطرح کردم، متاسفانه برخی کشورها به حدی که در کمک و مشورت در اجرای زیرساخت‌های مهار رودخانه‌ها جدی هستند در احیای تالاب‌ها و ملاحظات محیط‌زیستی همکاری ندارند و این در عمل مشاهده شده است.
سخنگوی صنعت آب با بیان اینکه تحریم‌ها آثار منفی زیادی روی مساله آب ایران داشته و دارد، تصریح کرد: تحریم‌ها رفاه ایرانی، سلامت و پایداری زیست‌بوم ایرانی را مورد هدف قرار داده است، اینها باید رفع شوند. در همین شرایط برخی کشورهای مختلف که درخصوص مهار آب‌های ورودی به ایران به کشورهای همسایه مشورت می‌دهند کم‌کاری می‌کنند، حال آنکه کلمه مهار آب‌ها به طور کلی با جنس رودخانه و محیط‌زیست سازگار نیست، باید از آب‌ها استفاده بهینه صورت گیرد که اهداف محیط‌زیستی هم بخشی از آن است نه اینکه کمک کنیم تا قطره آخر آب در کشور بالادست مهار شود و بهره‌برداری عرفی تهدید شود.
وی تاکید کرد: قطعا رفع تحریم حتما به حل مشکل آب کشور و رفع جفایی که به زیست‌بوم ایران، باورهای عمومی درخصوص بهداشت، کودکان و سالمندان شده، کمک می‌کند.
از کمال خان تا پاشدان
اگرچه میزان بارش‌های امسال پشت سدکمال خان به اندازه‌ای مناسب بوده که مقامات طالبان ادعا می‌کنند آب به سمت ایران روان شده اما خبری از آب نیست. هفته گذشته، محمد جوان‌بخت، معاون آب و آبفای وزارت نیرو و کمیسار آب هیرمند در بیست و هشتمین اجلاس کمیساران آب هیرمند خواستار اصلاح سد «کمال‌خان» و احداث سرریز بر روی آن در جهت مسیر طبیعی رود هیرمند
شد. بنا به گفته جوانبخت، انحراف بیش از 2‌میلیارد مترمکعب از آب هیرمند به شوره‌زار «گودزره» خلاف رویکرد اعلامی مقامات افغانستان بوده و از کمیسار جانب افغانستان درخواست کرد تا اصلاحات فنی لازم را در سد «کمال‌خان» با هدف تامین کامل حقابه ایران و رعایت حقوق قانونی و عرفی یک میلیون نفر مردم پایین‌دست در منطقه سیستان ایران به‌عمل آورد.
گرچه سرمایه 80‌میلیون دلاری ساخت سد کمال خان را افغانستان متقبل شده است اما نباید نقش ترکیه را در توسعه این سد فراموش کرد. شرکت اصلی سازنده بند کمال خان شرکت پمکتک ترکیه بود. ترک‌ها سال‌هاست که بنا به دلائلی در ساخت سد و آبگیر در افغانستان فعال هستند که در تمامی موارد ساخت این سدها بر خشکسالی در ایران به‌ویژه تالاب بین‌المللی‌ هامون به شدت موثر بوده است. علاوه بر سد کمال خان، سد پاشدان با 85‌درصد پیشرفت فیزیکی در 20‌کیلومتری مرکز شهر هرات غرب افغانستان هم تهدیدی بر حوضه آبریز به ویژه در شمال شرق ایران خواهد داشت. آب‌های سطحی خراسان رضوی به ویژه شهر مشهد از حوضه آبریز هریرود تغذیه می‌شود که با احداث سد پاشدان عملا ورودی این حوضه آبریز به شدت کاهش خواهد یافت. با توجه به اینکه ایران و افغانستان در حوضه آبریز هریرود هیچ نوع توافقنامه‌ای نیز ندارند احداث این سد لطمات جبران‌ناپذیر دیگری بر حوزه آبریز شمال شرق ایران خواهد داشت. با وجود سد‌های احداثی افغانستان نیاز به عزم جدی دستگاه دیپلماسی است تا با پیگیری معاهده‌های بین‌المللی، حقابه کشاورزان و ساکنان سیستان در جنوب شرق ایران گرفته شود.