بازار دیجیتال در مسیر قانون

گروه فناوری- رمزارزها، این پدیده نوین اقتصادی که سال‌هاست مرزهای سنتی تجارت و پول را به چالش کشیده‌اند، حالا در آستانه تحولی بنیادین در ایران قرار گرفته‌اند. پیش‌نویس سند ساماندهی رمزارزها، به ‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای سیاستگذاری در این حوزه، در کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی کشور مورد بررسی قرار گرفته و نویدبخش گامی بزرگ در مسیر قانونگذاری و مدیریت این بازار است. اما آیا رمزارزها به ‌زودی از یک وضعیت خاکستری و مبهم به ساختاری قانونی و شفاف منتقل خواهند شد؟ این پرسشی است که بسیاری از فعالان اقتصادی، سرمایه‌گذاران و حتی کاربران عادی این بازار منتظر پاسخ آن هستند.
با گذشت بیش از یک دهه از ظهور رمزارزها، این فناوری توانسته است اقتصاد جهانی را دگرگون کند اما در ایران، این حوزه همواره در یک وضعیت مبهم قانونی قرار داشته است. از یک سو، رمزارزها به‌ عنوان ابزاری برای دور زدن تحریم‌ها و تقویت اقتصاد دیجیتال شناخته می‌شوند و از سوی دیگر، نگرانی‌هایی نظیر پولشویی، خروج سرمایه و تاثیر منفی بر نظام بانکی، مانع از پذیرش کامل آنها شده است. مرکز ملی فضای مجازی در جدیدترین اقدام خود، پیش‌نویس سندی را ارائه داده که هدف آن، «ساماندهی فعالیت‌های مرتبط با رمزارزها» عنوان شده است. این سند که در کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی کشور در دست بررسی است، نشان می‌دهد که دولت قصد دارد با ایجاد یک چارچوب مشخص، هم فعالیت‌های مرتبط با استخراج و تجارت رمزارزها را مدیریت کند و هم از پتانسیل‌های این فناوری برای توسعه اقتصاد ملی بهره‌برداری نماید.
در نشست کمیسیون، بخش‌های مختلف پیش‌نویس این سند با حضور نمایندگان دستگاه‌های ذی‌ربط، تشکل‌های اقتصادی بخش ‌خصوصی، حقوقدانان و نمایندگان بانک مرکزی، بررسی و نظرات و پیشنهادات آنها دریافت و مقرر شد پس از تکمیل بررسی‌ها، سندی جامع و کامل از دیدگاه‌های فعالان، متولیان و قانونگذاران این حوزه تصویب شود. پیش‌نویس این سند، در صورت تصویب نهایی در کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی و پس از طی مراحل تشریفاتی قانونی، ابلاغ خواهد شد. این سند معماری کلان و چارچوب قانونگذاری برای ساماندهی رمزارزها و چگونگی فعالیت فعالان این حوزه خواهد بود. پیش از ارائه این سند در کمیسیون عالی تنظیم مقررات، مرکز ملی فضای مجازی در نشست‌های متعددی از جمله در نشستی با حضور سیدمحمدامید آقامیری‌، دبیر شورای عالی فضای مجازی، حسین افشین‌، معاون علمی و فناوری رییس‌جمهور و جمعی از فعالان و متخصصان این حوزه، نقطه نظرات آنها را در زمینه این پیش‌نویس دریافت کرده بود.
رمزارزها؛ فرصتی برای توسعه یا تهدیدی برای ثبات؟
رمزارزها، نظیر «بیت‌کوین»، «اتریوم» و هزاران نمونه دیگر، اکنون فراتر از ابزار سرمایه‌گذاری و ذخیره ارزش، به ابزاری برای توسعه اقتصاد دیجیتال تبدیل شده‌اند. این دارایی‌های دیجیتال به کاربران اجازه می‌دهند که بدون نیاز به واسطه‌هایی نظیر بانک‌ها و دولت‌ها، تراکنش‌های مالی انجام دهند. در ایران نیز این فناوری طی سال‌های اخیر مورد استقبال قرار گرفته است، به‌ ویژه در حوزه‌های زیر:
سرمایه‌گذاری فردی: رشد ارزش رمزارزها بسیاری از ایرانیان را به سرمایه‌گذاری در این حوزه ترغیب کرده است.
استخراج یا ماینینگ: ایران با دسترسی به انرژی ارزان، یکی از قطب‌های استخراج رمزارز در جهان محسوب می‌شود.
دور زدن تحریم‌ها: استفاده از رمزارزها به‌ عنوان ابزاری برای مقابله با تحریم‌های بین‌المللی نیز مورد توجه دولت و بخش‌ خصوصی قرار گرفته است. با این حال، نبود قانونگذاری شفاف، فعالیت رمزارزها را در ایران به پدیده‌ای مبهم و پرریسک تبدیل کرده است. از نگرانی‌های زیست‌محیطی ناشی از مصرف بالای انرژی گرفته تا پولشویی، کلاهبرداری و خروج سرمایه، این چالش‌ها ضرورت قانونگذاری در این زمینه را دوچندان کرده‌اند. برای درک اهمیت سند ساماندهی رمزارزها، لازم است نگاهی به تجربه کشورهای دیگر بیندازیم. به عنوان مثال کشور آمریکا رمزارزها را به‌ عنوان دارایی‌های دیجیتال به رسمیت شناخته و برای معاملات و استخراج آنها قوانین مالیاتی و نظارتی وضع کرده است. چین با ممنوعیت کامل استخراج و معاملات رمزارزها، سعی کرده تا کنترل بیشتری بر اقتصاد دیجیتال خود اعمال کند. اتحادیه اروپا به دنبال وضع قوانینی است که ضمن تشویق نوآوری، از سوءاستفاده‌های مالی جلوگیری کند.
تحلیل زیست‌ محیطی و اجتماعی رمزارزها
ماینینگ یا استخراج رمزارزها به مصرف زیاد انرژی نیاز دارد. در ایران، استفاده از منابع انرژی ارزان مانند گاز و برق یارانه‌ای می‌تواند مشکلات زیست ‌محیطی ایجاد کند. سند ساماندهی رمزارزها تلاش دارد تا با الزام به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، این اثرات منفی را کاهش دهد. همچنین رمزارزها می‌توانند موجب تغییرات اجتماعی مهمی شوند، از جمله افزایش دسترسی به خدمات مالی برای افرادی که از سیستم بانکی سنتی کنار گذاشته شده‌اند. با این حال، خطر کلاهبرداری و ناآگاهی کاربران از مخاطرات نیز نباید نادیده گرفته شود.
در نهایت پیش‌نویس سند ساماندهی رمزارزها فرصتی تاریخی برای هدایت این فناوری نوین به سمت شفافیت، امنیت و بهره‌وری است. تصویب و اجرای این سند می‌تواند به تقویت زیرساخت‌های اقتصادی و ایجاد شفافیت در بازار کمک کند. با این حال، موفقیت این پروژه به اجرای دقیق مقررات، مشارکت همه‌جانبه بخش ‌خصوصی و نظارت موثر بستگی دارد. آینده رمزارزها در ایران به تصمیماتی وابسته است که امروز گرفته می‌شوند. آیا این سند می‌تواند به نقطه عطفی در اقتصاد دیجیتال ایران تبدیل شود؟ پاسخ این سوال، در گرو تعامل سازنده میان سیاستگذاران و فعالان این حوزه است.