ایران برای عبور از بحران آب به ۱۰ سال ریاضت نیاز دارد

«جهان‌صنعت»- بحران آب از جمله کلیدواژه‌هایی است که در سال‌های اخیر بارها در گزارش‌های رسمی و اظهارات مقامات رسمی و کارشناسان به آن اشاره شده است. همین حالا برخی از مناطق کشور با قطعی گاه و بیگاه آب مواجه هستند، حتی در استان‌های شمالی که تا پیش از این به عنوان استان‌های دارای منابع آبی بسیار شناخته می‌شدند. بنابر آمارهای رسمی که تاکنون منتشر شده، در ۱۵ سال اخیر تنها دو سال در کشور شاهد پرآبی بوده‌ایم، ضمن آنکه ایران در دو سال اخیر با خشکسالی مواجه بود. این وضعیت در کنار افزایش جمعیت و اضافه‌برداشت از منابع آب، وضعیت را بحرانی‌تر کرد. مرکز مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران اخیرا در نشستی به بررسی بازتخصیص آب و سهم بخش کشاورزی پرداخت.
آغاز تنش آبی مزمن در ایران از سال ۸۷
«عباس کشاورز» معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران در این نشست به موضوع بازتخصیص آب و کلیات چشم‌انداز بخش کشاورزی در افق ۱۴۱۲ پرداخت. بنا‌بر ارائه معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران، بیشترین تعداد دشت‌های ممنوعه کشور مربوط به استان‌های فارس، کرمان و خراسان‌رضوی است.
«کشاورز» گفت براساس شاخص فالکن مارک اصلاح‌شده، ایران از سال ۱۳۸۷ وارد تنش آبی مزمن شده است. از سوی دیگر برخی حوضه‌های آبریز کشور در شرایط تنش آبی مطلق قرار دارند.
۱۰ سال ریاضت آبی برای عبور از بحران آب
معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران در ادامه نشست گفت: ایران نیاز به ۱۰ سال ریاضت آب برای عبور از بحران آب دارد.
عباس کشاورز افزود: که ایران ناگریز از اصلاح و نظام تخصیص و بازتخصیص آب است، اما تخصیص آب به چه معناست؟ او گفت: «تخصیص آب در اصل ابزاری برای مدیریت ریسک کمبود و تصمیم‌گیری درباره استفاده‌های رقیب از طریق ترکیبی از سیاست‌ها، قوانین و ساز‌و‌کارها به شمار می‌آید. ریسک کمبود هم در کوتاه‌مدت و هم در بلندمدت، پویاست»
معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران ادامه داد: «از این رو تخصیص مطلوب باید دو ویژگی داشته باشد؛ نخست آنکه در شرایط عادی و حدی، عملکرد خوبی داشته باشد. دوم آنکه کارایی تطبیقی را با ظرفیتی برای تعدیل در برابر شرایط متغیر با حداقل هزینه در طول زمان محقق کند.»
اصلاحات تخصیص آب در ۲۲ کشور
اما کدام کشورها اصلاحات تخصیص آب را انجام داده‌اند یا آن را در دستور کار خود قرار داده‌اند؟ بنا‌بر ارائه عباس کشاورز در این نشست، ۲۲ کشور یا اصلاحات تخصیص آب را انجام داده‌اند یا در حال اصلاحات هستند. از جمله این کشورها می‌توان به استرالیا، برزیل، چین، اتریش، کانادا، شیلی و هلند اشاره کرد.
معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران گفت: «شکل‌گیری نظام تخصیص آب یک امر حاکمیتی است. اصلاح نظام تخصیص آب می‌تواند یک چالش سیاسی بسیار دشوار باشد. اصلاحات می‌تواند حجم آبی را که برخی بهره‌برداران به آن دسترسی دارند، کاهش دهد. می‌تواند هم توزیع ریسک کمبود را در میان بهره‌برداران آب تغییر دهد و می‌تواند بر زیرساخت‌ها و نیاز برای سرمایه‌گذاری تاثیر بگذارد.»
او گفت: «حتی تغییرات تدریجی در نظام کنونی تخصیص می‌تواند مخالفت ایجاد کند و مستلزم اقدامات پرهزینه برای جبران خسارت بابت آزادسازی آب با خرید حقابه‌های موجود باشد.»
تهدیدهای مهم آب ایران
معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران در ادامه این نشست به چالش‌ها و تهدیدهای مهم آب ایران پرداخت. آنچه در ادامه آمده، تهدیدها و چالش‌هایی است که عباس کشاورز آن را مطرح کرده است؛ پایین بودن بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی آب در کلیه بخش‌های مصرف، عدم تعادل عرضه و تقاضا (منابع و مصارف)، به‌ویژه در بخش آب‌های زیرزمینی و عدم‌توجه به تخصیص حق‌آبه‌های زیست‌محیطی، رشد جمعیت و عدم‌تعادل تقاضا با ظرفیت اکوسیستمی (افزایش فشار تقاضا ناشی از رشد جمعیت و بدتر شدن شرایط)، عدم‌نگرش آب به عنوان نهاده بین‌بخشیِ اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی، عدم‌هماهنگی بین بخش‌های مختلف مرتبط با آب و وجود تعارض بین وظیفه حاکمیتی و امور اجرایی، نارسایی در مشارکت بخش خصوصی و ذی‌نفعان در نظام مدیریت آب و عدم‌توجه به پایش دقیق و بروز منابع آب.
۲۲ درصد از مناطق ایران ممنوعه بحرانی است
«میلاد کیانی» رییس گروه برنامه‌ریزی منابع آب شرکت مدیریت منابع آب کشور در این نشست با بررسی مسائل مربوط به آب به نقشه تنش آبی و ریسک کمبود آب زیرزمینی
در ایران پرداخت.
بنا‌بر این نقشه، ریسک کمبود آب زیرزمینی در ایران و در سال ۲۰۱۹ بسیار زیاد بود. البته با توجه به وضعیت منابع و مصارف آب در وضعیت کنونی چندان بعید نیست که وضعیت بدتر هم شده باشد. براساس آمارهایی که در ارائه رییس گروه برنامه‌ریزی منابع آب شرکت مدیریت منابع آب کشور آمده، ۴۷درصد مناطق کشور ممنوعه و ۲۲درصد نیز ممنوعه بحرانی است. ضمن آنکه ۳۱درصد محدوده مطالعاتی کشور عمدتا فاقد آبخوان و فاقد پتانسیل است.