اوراسیا و فرصت‌های اقتصادی ایران در سال ۲۰۲۳

آندره گالستیان*
اتحادیه اقتصادی اوراسیا که با امضای توافق‌نامه مربوطه در ۲۹ ماه مه ۲۰۱۴ بین سه کشور روسیه، بلاروس و قزاقستان پا به عرصه وجود گذاشت و مفاد آن از اول ژانویه ۲۰۱۵ اجرایی شد، از همان ابتدا توجه بسیاری از اقتصاددانان جهان را به خود جلب کرد، به‌گونه‌ای که تحلیل‌های گوناگونی در مورد آن در مطبوعات تخصصی اقتصادی در سطح جهان منتشر شد. با پیوستن ارمنستان و قرقیزستان در ۹ اکتبر و ۲۳ دسامبر ۲۰۱۴، اهمیت و جایگاه این اتحادیه، ارتقا یافت و کانون توجه اقتصاددانان قرار گرفت. مفاد توافقنامه اتحادیه در مورد ارمنستان از ۲ ژانویه و در مورد قرقیزستان از ۶ آگوست ۲۰۱۵ اجرایی شد.
این اتحادیه مهم اقتصادی که کشورهای عضو آن در مجموع بیش از ۱۸۰ میلیون نفر جمعیت و وسعتی بیش از ۲۰ میلیون کیلومتر مربع دارند، با تولید ناخالص داخلی اسمی بیش از ۱۹۰۰ میلیارد دلار و تولید ناخالص داخلی بر اساس برابری قدرت خرید بیش از ۵۰۰۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱، جایگاه ارزشمندی را کسب کرده‌ است. ظرفیت اتحادیه اقتصادی اوراسیا و عملکرد آن با توجه به ارقام فوق، بسیار قابل توجه و چشمگیر است به‌گونه‌ای که در صورت مبنا قرار دادن تولید ناخالص داخلی اسمی کشورهای عضو آن، این اتحادیه اقتصادی در بین ده اقتصاد برتر جهان قرار می‌گیرد و در صورت مبنا قرار دادن تولید ناخالص داخلی کشورهای عضو براساس برابری قدرت خرید، در بین پنج اقتصاد برتر جهان جایگاه می‌یابد.
گرچه آمار فوق پس از آغاز جنگ روسیه با اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ دچار تغییراتی شده است (که طی ماه‌های آینده، آمار قطعی آن به دست خواهد آمد و در آن زمان، مشخصا در مورد تاثیرات جنگ و تحریم‌ها بر اقتصاد روسیه، خواهم نوشت) اما بزرگی و اهمیت اعداد و ارقام ارائه شده، حاکی از جایگاه رفیع این اتحادیه در اقتصاد جهان است. توجه به این نکته نیز ضروری است که چشم‌انداز مثبتی از گسترش این اتحادیه در آینده متصور است، به‌گونه‌ای که در حال حاضر کشورهای ازبکستان، مولداوی و کوبا به عنوان عضو ناظر این اتحادیه هستند و احتمال پیوستن برخی کشورهای دیگر نیز به عنوان عضو ناظر، وجود دارد.
از اهداف تشکیل این اتحادیه می‌توان به تسهیل تجارت بین اعضا، ایجاد بازار مشترک، حذف تدریجی قوانین گمرکی غیرضروری در تبادلات داخل اتحادیه، هماهنگی اعضا در تعریف تعرفه‌های گمرکی مربوط به محصولات کشورهای خارج از اتحادیه و حذف یا تعدیل تعرفه‌های گمرکی بین کشورهای عضو اتحادیه را اشاره کرد. با توجه به اهداف اتحادیه و امکانات بالقوه و بالفعل کشورهای عضو این اتحادیه و همچنین با توجه به جایگاه ایران به لحاظ اقتصادی و جغرافیایی، طبیعی است که منافع فراوانی در ارتباط با این اتحادیه می‌تواند برای ایران متصور باشد. به عبارت دیگر، وجود این اتحادیه و بازار بزرگ آن، می‌تواند برای ایران، منافع سرشار اقتصادی را موجب شود. بدیهی است که ارتباط مناسب ایران و اتحادیه اوراسیا، می‌تواند فواید اقتصادی گوناگونی نیز برای اعضای آن به ارمغان آورد.
ارمنستان به عنوان تنها کشور عضو این اتحادیه که مرز زمینی با ایران دارد، به عنوان دروازه ورود به اوراسیا شناخته می‌شود و این امر مهم، اهمیت بسیار زیاد روابط حسنه و رو به گسترش دو کشور دوست و همسایه را بیش از پیش نمایان می‌کند. منطقه آزاد تجاری صنعتی انزلی نیز می‌تواند نقش مهمی را در جهت رشد و گسترش تجارت ایران با اتحادیه ایفا کند و بر این اساس، توجه بیش از پیش به گسترش مبادلات بازرگانی با ارمنستان و تسریع توسعه منطقه آزاد انزلی، می‌تواند یکی از اولویت‌های اصلی و مهم کشور طی سال ۲۰۲۳ باشد.
توجه به این نکته نیز حائز اهمیت وافری است که کشورهای آسیای میانه و شرق اروپا، محل رقابت جدی قدرت‌های جهانی هستند. این منطقه به علت گستردگی جغرافیایی چشمگیر، دارا بودن کثرت جمعیت قابل توجه، قرار گرفتن در بین مسیرهای تجاری مهم، وجود منابع عظیم نفت و گاز و همچنین وجود اشتراکات فراوان فرهنگی میان کشورهای آن، به لحاظ ژئواکونومیکی، ژئواستراتژیکی و ژئوپولیتیکی، دارای اهمیت زیادی است و از این لحاظ، یکی از مهمترین مناطق جهان محسوب می‌شود.
بر این اساس، مرز کنونی بین ایران و ارمنستان که شاهراه باستانی و جاده ارتباطی اصلی تاریخی دو کشور است، اهمیت ویژه و فوق‌العاده‌ای‌ در منطقه دارد و به نوعی، جاده‌ای حیاتی است. حضور کشورهای گوناگون از جمله چین و هند در منطقه و تلاش آنها برای بسط و گسترش روابط مناسب اقتصادی، تجاری، فرهنگی و سیاسی با کشورهای این گستره وسیع، نشان از اهمیت روزافزون این منطقه طی سال‌های آینده دارد و لازم است که ایران، بیش از پیش به فکر ظرفیت‌های فراوان اقتصادی منطقه باشد و جهت تعمیق روابط خود با این اتحادیه و کشورهای عضو آن، حداکثر تلاش ممکن را انجام دهد.
در حال حاضر، کشورمان با اتحادیه اقتصادی اوراسیا دارای سند همکاری و تعرفه ترجیحی برای بیش از ۵۰۰ کالا است، اما عقد قرارداد تجارت آزاد با این اتحادیه توسط ایران، دارای اهمیت زیادی است.
روسیه از اول ژانویه ۲۰۲۳ ریاست این اتحادیه را بر عهده گرفته است و تعامل سازنده با این کشور جهت عقد هر چه سریعتر قرارداد تجارت آزاد با اتحادیه، می‌تواند یکی از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی کشور باشد. امضای نهایی این قرارداد که حاصل مذاکرات فشرده‌ سال‌ها و ماه‌های گذشته و به‌ویژه چند ماه اخیر خواهد بود، می‌تواند گشایش اقتصادی خوبی برای کشور حاصل کند و ارزآوری مناسبی را به ارمغان آورد. امید است با تسریع فرآیند امضا و اجرایی شدن آن، به زودی شاهد آثار اقتصادی سودمند، چشمگیر، موثر، قابل اتکا و بلندمدت حاصل از این قرارداد برای کشور باشیم. در این راستا لازم است تا وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت امور خارجه، وزارت جهاد کشاورزی و سایر وزارتخانه‌های مرتبط، نسبت به برگزاری دوره‌های آموزشی برای تجار، شرکت‌های تجاری و دست‌اندرکاران بازرگانی، به منظور شناخت بهتر و بیشتر بازار هدف و امکانات بالقوه و بالفعل آن، اقدام کنند و شرایط لازم برای تعامل هر چه بیشتر با این بازار گسترده را فراهم سازند.
با عقد قرارداد فوق و برای دستیابی به شرایط تجاری مطلوب با اتحادیه، لازم است قوانین، آیین‌نامه‌ و تشریفات گمرکی نیز به سرعت، همراستا با قرارداد، فعال شوند و تطبیق یابند. طبیعی است که اتحادیه نیز لازم است در این زمینه، روند جاری خود را تطبیق دهد و هماهنگ کند و در این مورد، نقش رایزنان اقتصادی ایران در کشورهای عضو اتحادیه، پررنگ است.
۲۰۲۳ می‌تواند سال نوینی در شکوفایی اقتصادی کشورمان باشد و امید بسیار دارم تا با همت کلیه مسوولان و دست‌اندرکاران، از فرصت‌های اقتصادی موجود، به نحو شایسته‌ای در جهت توسعه تجارت خارجی کشور، بهره‌برداری مناسب شود. سال جدید میلادی می‌تواند سرآغازی برای موفقیت‌های چشمگیر بازرگانی کشور عزیزمان باشد و اتحادیه اقتصادی اوراسیا یکی از مهم‌ترین راهکارها در این راستا است.
* مشاور و مدرس
مدیریت و فناوری اطلاعات