اهمیت درآمدزایی از ماده معدنی لیتیوم

منیر حضوری- اواخر سال گذشته بود که اخباری پیرامون کشف دو معدن لیتیوم در همدان با ذخایر احتمالی ۸ میلیون و ۵۰۰ هزار تن کانسنگ منتشر شد و به تایید مسوولان وزارت صمت رسید. بر اساس این آمار، ایران حدود ۱۰ درصد ذخایر قطعی لیتیوم دنیا را از آن خود کرده؛ موضوعی که به دلیل تقاضای بالای جهانی حائزاهمیت است.
در ارتباط با اهمیت این فلز معدنی همین بس که یکی از عناصر مهم تمام فناوری‌های جدید از جمله خودروهای الکتریکی، موبایل‌های هوشمند، هواپیما و… است و با توجه به اینکه کشورهای توسعه‌یافته به سمت کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و بهره از تکنولوژی روز پیش می‌روند، در نتیجه تقاضا برای لیتیوم رو به فزونی است.
در بین کشورهای منطقه با اینکه افغانستان نسبت به ایران ذخایر بیشتری از لیتیوم دارد اما در ایران هم این معاده معدنی کشف شده است، چراکه ایران هم روی کمربندهای مختلفی قرار گرفته که وجود این عناصر نادر خاکی را افزایش داده است. حالا که با کشف این دو معدن در دشت قهاوند، ایران از نظر لیتیوم پس از بولیوی، آرژانتین و شیلی در رتبه چهارم دارندگان لیتیوم دنیا قرار می‌گیرد، فرصت خوبی برای ورود به بازارهای جهانی پیش آمده است.
اما بحث اصلی بر سر این است که ایران به کدام سمت می‌رود؟ اروپا و آمریکا یا چین و روسیه؟ کارشناسان باور دارند سهم ۱۰ درصدی ایران باعث شده که این کشور از استرالیا، چین و کنگو پیشی بگیرد و در نتیجه اهمیتش چند برابر شود. به باور کارشناسان به دلیل تحریم‌ها، ایران بیشتر به چین گرایش دارد و به طور حتم لیتیوم را به این کشور می‌فروشد، اما موضوع مهم در این بین بر سر فرآوری و بهره از تکنولوژی روز است. در حالی که قیمت فروش ماده معدنی لیتیوم استخراجی به صورت خام بین ۴ هزار و ۷۰۰ دلار به ازای هر تن است، اما اگر تبدیل به کنسانتره کربنات لیتیوم شود تا ۶۰ هزار دلار معامله می‌شود و ارزشش حدود ۱۲ برابر می‌شود. بنابراین باور بر این است که ایران باید دانش خود را به‌روز کند تا بتواند در فروش لیتیوم سود بیشتری به دست آورد و در شرایط فعلی اقتصادی کمک‌رسان باشد.
در این خصوص سیامک حاج سیدجوادی با توضیحاتی در خصوص این فلز نقره‌ای به «جهان‌صنعت» گفت: لیتیوم جزو فلزات سبک شناخته می‌شود و به عنوان طلای سفید در دنیا معروف است. اما ذخایر قطعی این ماده معدنی در سطح دنیا بسیار محدود بوده، به این صورت که جمع کل ذخایر قطعی شناخته‌شده در خصوص این فلز کمتر از ۱۰۰ میلیون تن است.
تحلیلگر بازارهای جهانی سنگ با اشاره به کشورهایی که چنین ماده معدنی را دارا هستند، بیان کرد: کشورهای شاخصی که این ذخیره معدنی را دارند بولیوی، آرژانتین، شیلی، استرالیا، چین و کنگو هستند که به ترتیب با ۲۱، ۱۹ ، ۱۰ ، ۷ ، ۵ و ۳ میلیون تن ذخیره قطعی توانسته‌اند شاخص باشند. با توجه به آمارهای موجود به این نتیجه می‌رسیم که ایران با ۵/۸ میلیون تن ذخیره‌ای که در همدان شناسایی شده، یکی از کشورهای مهم در این عرصه است. ایران حدود ۱۰ درصد ذخایر قطعی لیتیوم دنیا را از آن خود کرده که بسیار حائزاهمیت است.
عملیات فرآوری خاص
این فعال معدنی با اشاره به اهمیت فرآوری این ماده معدنی تصریح کرد: لیتیوم به صورت کربنات لیتیوم در ذخایر دنیا وجود دارد اما کاربرد آن به صورت کربنات نیست، بلکه باید به هیدروکسید لیتیوم تبدیل شود که نیازمند عملیات فرآوری خاصی است. درواقع عملا باید کربنات لیتیوم را با هیدروکسید کلسیم ترکیب و بعد به هیدروکسید لیتیوم تبدیل کرد.
حاج سیدجوادی با اشاره به تفاوت قیمت ماده معدنی خام نسبت به فرآوری‌شده، خاطرنشان کرد: بخش بسیار مهمی که در فرآوری وجود دارد این است که قیمت کربنات لیتیوم که از معدن استخراج می‌شود ارزش افزوده بسیار کمتری دارد تا وقتی که به صورت کنسانتره کربنات لیتیوم یا هیدروکسید لیتیوم درآید. در حالی که قیمت فروش ماده معدنی لیتیوم استخراجی به صورت خام بین ۴ هزار و ۷۰۰ دلار به ازای هر تن است، اگر تبدیل به کنسانتره کربنات لیتیوم شود با ارزشی ۱۲ برابری یعنی تا ۶۰ هزار دلار معامله می‌شود.
دستیابی به تکنولوژی کار راحتی نیست
تحلیلگر بازارهای جهانی سنگ با اشاره به سخنان اخیر معاون امور معادن و صنایع معدنی وزارت صمت تصریح کرد: رضا محتشمی‌پور اعلام کرده که دو سال زمان نیاز است تا بتوانیم به استخراج و دانش فنی فناوری این ماده معدنی دست پیدا کنیم. اما با توجه به اینکه پیش‌بینی شده سال ۲۰۲۶ مصرف کربنات لیتیوم سه برابر می‌شود و تقاضای بازار تا این زمان افزایش چشمگیری خواهد داشت؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود که در تولید و ارائه این محصول به بازار تعجیل و سعی کنیم که این سه سال را جلو بیندازیم.او تصریح کرد: مرحله تولید کنسانتره و فروش یک بحث است، اما اینکه این ماده را به کنسانتره لیتیوم تبدیل کنیم و با ارزش افزوده بیشتر به دنیا ارائه دهیم یک بحث دیگر است.حاج سیدجوادی با اشاره به اینکه دستیابی به تکنولوژی کار راحتی نیست، ادامه داد: کشورهایی که این تکنولوژی را دارند به راحتی آن را در اختیار ما قرار نمی‌دهند، به خصوص که لیتیوم در اقتصاد جهانی یک محصول ارزشمند است. اما به هر حال برای بهره از روش استخراج و تولید کنسانتره کربنات لیتیوم می‌توان به استرالیا نگاه کرد. این کشور جزو مهمترین تولیدکننده‌هاست و تکنولوژی استخراج لیتیوم را در اختیار دارد. در مرحله بعد می‌توان از اروپا، آمریکا، چین و روسیه الگو گرفت.
هر روز بر اهمیت لیتیوم افزوده می‌شود
عمده مصارف این فلز در صنایع شیشه و سرامیک، باتری‌سازی، موبایل، لب‌تاپ و خودروهای الکتریکی است. اکنون ۷۴ درصد مصرف لیتیوم در صنایع الکترونیکی و کالاهایی مانند موبایل‌های هوشمند است. همچنین به دلیل اینکه آلیاژ لیتیوم از مقاومت و پایداری بالایی برخوردار است این ماده معدنی در صنایع زیردریایی، هوا و فضا هم استفاده می‌شود.در این خصوص حاج سیدجوادی تصریح کرد: این ماده معدنی در تهیه باتری برای ماشین برقی و موبایل بیشترین مصرف را دارد و هر روز بر اهمیتش افزوده می‌شود. با توجه به اینکه اروپا، آمریکا و چین تمام تلاش خود را جهت کاهش و قطع مصرف سوخت‌های کربنی دارند، در نتیجه اهمیت این ماده معدنی بیشتر هم می‌شود.او ادامه داد: از آنجایی که ذخایر این ماده معدنی در دنیا محدود است، در نتیجه عاملی شده که تقاضای بالا و عرضه محدودی دارد. از طرفی لیتیوم به این دلیل که مربوط به صنعت خودروسازی بوده و تمام دنیا به آن وابسته است بنابراین یک ماده بسیار استراتژیک شناخته می‌شود و در وزنه ژئوپلیتیک جهانی کشورهایی که در آن نقش دارند، نقش استراتژیکی ایفا می‌کند. او یادآور شد: در ۲۰۲۲ خودروهای برقی و باتری موبایل نسبت به سال قبل ۵۰ درصد رشد داشتند و حدود دو برابر شده است که باز اهمیت این ماده معدنی را نشان می‌دهد. این فعال معدنی با اشاره به معروف‌ترین کشورها در این عرصه گفت: با اینکه درحال حاضر تولیدکننده‌های لیتیوم در جهان متفاوت هستند اما شرکت چینی سی‌ای تی ال جزو معروف‌ترین‌هاست که در تولید باتری در دنیا معروف است. چین با داشتن ۵ میلیون تن ذخیره قطعی و همچنین با دسترسی به ذخایر قطعی بولیوی ۲۵ میلیون تن و اگر به ذخایر ایران هم دسترسی پیدا کند، چیزی حدود ۳۵ میلیون تن از ذخیره قطعی در حال استخراج ۷۰ میلون تنی لیتیوم دنیا را در دست می‌گیرد.
سهم خریداران دنیا و نقش ایران
تحلیلگر بازار جهانی سنگ با اشاره به اینکه آمریکا و اروپا در قالب کشورهایی که توان خودروسازی دارند بیشترین متقاضی مصرف و خرید لیتیوم در دنیا هستند، ادامه داد: تسلا که یکی از بزرگ‌ترین تولیدکننده‌های خودروهای برقی در دنیاست به طور حتم تمایل زیادی به دسترسی به ذخایر لیتیوم دارد. این شرکت ترجیح می‌دهد که خارج از استراتژی چین به این ماده دسترسی پیدا کند. بنابراین ایران می‌تواند بازار جذابی برای این کشورها باشد. به خصوص که تا ۲۰۲۶ آمریکا و اروپا باید تولید ماشین برقی خود را به سه برابر تولید فعلی برسانند. او ادامه داد: از طرف دیگر چین جزو کشورهایی است که متقاضی این ماده معدنی است. این کشور نصف تولید ماشین‌های برقی را در ۲۰۲۱ اختیار داشته است. در ۲۰۲۲ این کشور ۷۲ درصد کل فروش باتری‌های ماشین‌های برقی دنیا را به خود اختصاص داده است. حاج سیدجوادی تصریح کرد: در نتیجه ماده معدنی بسیار خاصی در اختیار ایران قرار دارد و باید دید که سیاستگذاری به چه صورت است، سمت اروپا و آمریکا می‌رویم یا چین؟ البته با توجه به تحریم‌ها و شرایط سیاسی کشور عملا با چین قرارداد خواهیم بست. اما یا نباید کربنات لیتیوم را به چین بفروشیم یا اگر می‌فروشیم باید شرایط خاصی داشته باشد که بتوانیم امتیازات زیادی را از آنها دریافت کنیم. به این دلیل که کل دنیا به لیتیوم نیاز دارد و چین هم برای انحصار آن هدفگذاری کرده، در نتیجه برگ برنده دست ما است. در ادامه کره جنوبی هم می‌تواند یک طرف خوب برای مذاکرات فروش ما باشد. این فعال معدنی با اشاره به اهمیت درآمدزایی از این ماده معدنی گفت: لیتیوم یک موهبت الهی است که در اختیار کشور ما قرار گرفته در نتیجه باید سعی کنیم سیاستگذاری درستی را در پیش بگیریم. همچنین توجه به ارزش‌افزوده بالا باعث می‌شود که بتوانیم سهم بیشتری به دست آوریم. اگر هم لیتیوم را به تولید کنسانتره پرعیار برسانیم و بتوانیم آن را به خودروسازهای اصلی بفروشیم به ارزش‌افزوده بیشتری دست یافته‌ایم که فوایدش نصیب کشور می‌شود.
کشف نخستین ذخیره لیتیوم در کشور
چندی پیش بود که مدیر کل دفتر اکتشافات وزارت صمت از کشف نخستین ذخیره لیتیوم سنگی در استان همدان خبر داد. در این خصوص ابراهیم مولابیگی گفت: با مطالعاتی که در استان همدان در چهار، پنج سال گذشته به کمک بخش خصوصی انجام شد، برای نخستین بار ذخیره لیتیوم سنگی بالغ بر ۵/۸ میلیون تن با عیار ۸۱ گرم بر تن در ۱۱ کیلومتر مربع و در عمق ذخیره حدود ۲ متر کشف شده است.مولابیگی ادامه داد: بیشتر منابع و خاستگاه لیتیوم در گرانیت‌های سنگی یعنی همان پگماتیت است، اما آن چیزی که استحصال می‌شود بیشتر از شورآبه‌هاست و سالیانه حدود ۳۵ هزار تن لیتیوم در دنیا تولید می‌شود که ۶۰ درصد آن در کشورهای آرژانتین، بولیوی و شیلی است.
تحریم‌ها مانع انتقال دانش فرآوری لیتیوم به کشور
عضو کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران نیز اخیرا در این ارتباط اظهار کرد: هرچند کانسنگ لیتیومی کشف و قابل استخراج شود اما امکان فرآوری آن را نداریم. برای فرآوری باید دانش فنی آن را وارد کشور کنیم که آن را کشورهای خاصی دارند، اما در حال حاضر به دلیل شرایط تحریمی ایران متاسفانه رابطه کشورمان با دنیا محدود و قطع بوده و امکان رایزنی‌ها برای انتقال دانش فنی سخت است.بهرام شکوری درباره ذخایر لیتیومی کشف شده در همدان اظهار کرد: معمولا لیتیوم کشف شده فلز محتوا نیست و در کشف، وقتی از عبارت میلیون تن استفاده می‌کنند منظور کانسنگ است نه فلز محتوا. وقتی درباره ذخایر ۱۰ میلیون تنی صحبت می‌کنند در واقع منظور ۱۰ میلیون تن کانسنگ است و در عیار ۷ دهم درصد یک تا دو درصد که اگر فلز محتوای آن را به دست بیاوریم عدد آن بسیار کمتر می‌شود.وی تاکید کرد: از سوی دیگر اساسا دانش فرآوری لیتیوم در ایران وجود ندارد، به طور قطع ذخایر لیتیومی همدان کانسنگ است، چراکه لیتیوم عنصر ارزشمند و فلز محتوای آن بسیار مهم است.شکوری ادامه داد: در حال حاضر روسیه و چین هم به این دانش فنی خاص دسترسی دارند که اخیرا هم رییس جمهور با هیات همراه به چین در زمینه‌هایی مختلف سند ٢٠گانه همکاری امضا کردند بنابراین امکان مذاکرات در این باره وجود دارد.عضو کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران گفت: در برخی از موارد این عناصر در ایران در کنار سایر مواد معدنی قرار دارند. برای مثال در بسیاری از مناطق وانادیوم هم کشف شده اما آن را نمی‌توان استحصال کرد.وی درباره کشف لیتیوم در سایر مناطق ایران اظهار کرد: تا حدی کانسنگ لیتیوم در یزد هم کشف شده اما در کنار سایر مواد معدنی مانند عنصر مولیبدن قرار گرفته بود. در حال حاضر در کشورمان تنها یک معدن مولیبدن وجود دارد که پروفیلی مولیبدن است اما در سایر موارد مولبیدن در کنار محصول مس داریم که محصول جانبی محسوب می‌‌شود.