انگشت پوتین روی ماشه اتمی

محمد رضا ستاری- از زمان آغاز جنگ اوکراین، برخی مقامات روسیه به صورت علنی کشورهای غربی به خصوص اروپا را تهدید به حمله اتمی کرده و برخی دیگر نیز درخصوص بروز یک جنگ هسته‌ای هشدار داده‌اند. در میان مقامات روسیه دیمیتری مدودف رییس‌جمهوری پیشین و نایب رییس فعلی شورای امنیت این کشور زبان تندتری نسبت به سایرین داشته و دوباره چند روز پیش تهدید کرده که جزیره انگلیس باید غرق شود.
این موضوع از آنجا حائز‌اهمیت است که روسیه چند ماه قبل سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی خود را به بلاروس منتقل کرده و چند هفته پیش بود که با سخنرانی پوتین، شواهدی جدی درخصوص تغییر دکترین هسته‌ای این کشور نمایان شد.
در چنین شرایطی موضوع بازدارندگی برای کشورها و به خصوص بازیگران بزرگ در وضعیت عدم قطعیت موضوعیتی جدی پیدا می‌کند. از این رو روسیه نیز که در طول دو سال و نیم گذشته در اوکراین با ایالات‌متحده و به طور کلی غرب در حال تقابل و رویارویی است، به طور طبیعی در شرایط عدم قطعیت و نیز عدم اطمینان قاعدتا تلاش می‌کند تا از قابلیت‌های استراتژیک خود در زمینه هسته‌ای استفاده کرده و از آن نه‌تنها به عنوان عاملی جهت حفظ موجودیت استفاده کند بلکه نوعی خروجی استراتژیک نیز از قدرت اتمی خود داشته باشد.
توجیه بازدارندگی هسته‌ای از سوی مسکو
طبق گزارشی که در این خصوص مجله ژئوپلیتیک منتشر کرده، استدلال مسکو این است که حمایت غرب از اوکراین به ویژه ارائه موشک‌های دوربرد به کی‌یف یک تهدید وجودی برای روسیه محسوب شده و در نتیجه کرملین می‌تواند در چنین وضعیتی واکنش هسته‌ای را توجیه کند. این مساله از آنجا حائز‌اهمیت است که سنگ‌بنای استراتژی هسته‌ای روسیه یا در واقع دکترین اصلی هسته‌ای این کشور بر مبنای موازنه قوا و کاهش تنش بنا شده بنابراین وقتی روس‌ها اعلام می‌کنند که دکترین هسته‌ای آنها در حال تغییر است، کارشناسان معتقدند این نگرانی ایجاد می‌شود که روسیه بخواهد در جنگ‌های متعارف نیز به منظور کاهش تنش از قدرت اتمی خود بهره بگیرند که چنین امری مدل بازدارندگی سنتی را از بین برده و خطر درگیری اتمی میان قدرت‌های بزرگ را افزایش می‌دهد؛ چیزی که از 1945میلادی یعنی بعد از جنگ جهانی دوم تبدیل به کابوس بشریت شده است.
در نتیجه صحبت‌های پوتین درخصوص تغییر دکترین هسته‌ای روسیه، علاوه بر پیامدهای تغییر قواعد بازی در محیط ژئوپلیتیکی بین‌المللی می‌تواند روزنه‌ای خطرناک درخصوص کلید زدن نوع جدیدی از مسابقه تسلیحاتی میان قدرت‌های بزرگ ایجاد کند.
او در این خصوص حدود سه هفته قبل اعلام کرد که قصد دارد به منظور تسهیل استفاده از تسلیحات هسته‌ای، دکترین مرتبط با به‌کار‌گیری این نوع سلاح‌‌ها در کشورش را
منعطف‌تر کند.
طبق گزارشی که در 26سپتامبر (ماه گذشته میلادی) خبرگزاری یورونیوز منتشر کرده است، رییس‌جمهوری روسیه در پی ‌آن است با افزودن بندهایی به این قوانین امکان پاسخ هسته‌ای کشورش را در صورت مواجه شدن با حملات هوایی گسترده فراهم کند.
براساس متمم‌ پیشنهادی، روسیه همچنین هرگونه حمله صورت گرفته توسط یک کشور غیرهسته‌ای را که از سوی یک قدرت هسته‌ای حمایت می‌شود به عنوان حمله‌ای مشترک توسط هر دو کشور تلقی خواهد کرد.
در واقع او در شرایطی بدون اشاره مستقیم به جنگ اوکراین تاکید کرد که لازم است کشورش خود را با تهدیدات نوظهور تطبیق دهد که برخی کارشناسان معتقدند، به نظر می‌رسد تدابیر قانونی پیشنهادی از سوی رییس‌جمهوری روسیه درخصوص استفاده از تسلیحات هسته‌ای با تهاجم نظامی مسکو در فوریه ۲۰۲۲ مرتبط باشد؛ جایی که شخص پوتین به تنهایی قدرت تصویب آنها را دارد.
در همین راستا فارغ از مسائل حقوق بین‌الملل، بحث تغییر دکترین هسته‌ای روسیه از آنجا حائز‌اهمیت است که این کشور به واسطه وسعتش می‌تواند قواعد بازدارندگی سنتی سلاح اتمی را نقض کند. طبق نظریه بازی‌ها، زمانی یک قدرت اتمی می‌تواند از قابلیت هسته‌ای خود به صورت تهاجمی استفاده کند که قادر باشد ضربه متقابل را بپذیرد و سپس ضربه دوم را به دشمن خود وارد کند بنابراین طبق این نظریه برخی بازیگرانی که دارای سلاح هسته‌ای هستند مانند کره‌شمالی یا بریتانیا تنها از قابلیت بازدارندگی چنین سلاحی می‌توانند استفاده کنند اما در مورد کشوری نظیر روسیه که از شرق اروپا تا شرق دور در آسیا گسترده است، عمق ژئوپلیتیکی قابلیت به‌کارگیری بالقوه سلاح هسته‌ای به صورت تهاجمی را به این کشور می‌دهد.
ممکن است از سوی دیگر در صورت وقوع یک مسابقه یا درگیری هسته‌ای، قدرت‌های اتمی به جای سلاح‌های استراتژیک به سمت سلاح‌های تاکتیکی هسته‌ای حرکت کنند که این امر هر چند قدرت تخریب کمتری نسبت به سلاح‌های استراتژیک دارد اما قاعدتا از لحاظ حقوقی، انسانی و همچنین پیامدهای بین‌المللی می‌تواند بحرانی جدی جدیدی در کل جهان ایجاد کند.