انفعال تهران در قبال چین و روسیه منجر به گستاخی اروپا و اعراب شد

علیرضا کیانپور- اتحادیه اروپا برای نخستین‌بار از حاکمیت امارات‌متحده عربی بر جزایر سه‌گانه ایرانی حمایت کرد و مدعی شد که ایران جزایر تنب‌بزرگ، تنب‌کوچک و ابوموسی را «اشغال» کرده است! ادعایی که در بیانیه پایانی نشست مشترک سران کشورهای عضو اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج‌فارس که چهارشنبه هفته‌ای که گذشت، در بروکسل صادر شد و طی آن، ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا و ۶ کشور حاشیه خلیج‌فارس در یکی از بندهای این بیانیه مشترک، از ایران خواستند تا به آنچه «اشغال جزایر سه‌گانه متعلق به امارات و نقض حاکمیت این کشور» توصیف شده، پایان دهد!
این البته نخستین‌بار نیست که چنین ادعایی از سوی شورای همکاری خلیج‌فارس مطرح می‌شود و پیش از این نیز این شورای متشکل از 6 کشور عربی حاشیه خلیج‌فارس و در مقاطعی نیز 22کشور عضو اتحادیه عربی اقداماتی را در این راستا سامان داده بودند تا با همراه کردن چین و روسیه، به‌نحوی در حاکمیت انکارناپذیر ایران بر جزایر سه‌گانه تنب‌بزرگ، تنب‌کوچک و ابوموسی تردید و تشکیک ایجاد کنند. حتی اتحادیه اروپا نیز در گذشته در چند بزنگاه خاص در این رابطه اعلام‌نظر کرده بود. اما نه این اتحادیه متشکل از 27کشور اروپایی و نه حتی کشورهای عربی هرگز تا این حد پیش نرفته‌ بودند که به این صراحت از حاکمیت امارات بر این جزایر سه‌گانه حمایت کنند، بلکه آنها در ادوار پیشین تنها حاکمیت بر این سه جزیره را محل اختلاف میان ایران و امارات می‌دانستند و در مقاطعی نیز از تلاش امارات برای حل مسالمت‌آمیز این اختلاف از طریق مذاکرات دوجانبه یا دادگاه یا داوری بین‌المللی حمایت می‌کردند. حال اما همزمان با افزایش تنش در منطقه و پیچیدگی روزافزون مناسبات، برای نخستین‌بار اتحادیه اروپا اقدام به اعلام چنین موضع عجیبی کرده و نه‌تنها حاکمیت بر این جزایر را متعلق به امارات دانسته، بلکه ایران را هم «اشغالگر» توصیف کرده است.
این اقدام عجیب اتحادیه اروپا البته مطابق انتظار با واکنش تهران مواجه شد؛ چنان‌که سیدعباس عراقچی در قامت وزیر امور خارجه ایران با انتشار توئیتی ادعاهای اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج‌فارس درباره جزایر سه‌گانه را رد کرد و سیدکمال خرازی، رییس شورای راهبردی روابط خارجی نیز با انتشار بیانیه‌ای ضمن تبیین انگیزه‌های اتحادیه اروپا در حمایت از ادعای کشور امارات متحده عربی درباره جزایر سه‌گانه ایرانی، به مقامات امارات در این رابطه هشدار داد. مجموعه این تحولات باعث شد به سراغ علی بیگدلی برویم و از این استاد دانشگاه و کارشناس ارشد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در ارتباط با ابعاد مختلف این غائله پرس‌وجو کنیم.
* آقای بیگدلی! اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج‌فارس در اقدامی کم‌سابقه و با ادبیاتی بی‌سابقه ادعاهایی را درباره حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه تنب‌بزرگ، تنب‌کوچک و ابوموسی مطرح کرده‌اند؛ تحلیل شما از آنچه در بیانیه پایانی نشست مشترک سران کشورهای عضو اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج‌فارس آمده، چیست؟!
ببینید، شورای همکاری خلیج‌فارس در گذشته نیز ادعاهای مشابهی را درخصوص حق مالکیت جزایر سه‌گانه ایرانی در راستای موضع نامشروع امارات مطرح کرده بود اما این‌بار بسیار متفاوت بود، چراکه شورای همکاری خلیج‌فارس این‌بار اتحادیه اروپا را که بزرگ‌ترین اتحادیه اقتصادی- سیاسی و نظامی دنیاست، با خود همراه کرد و توانست این ادعا را در نشست مشترک سران در بروکسل به تصویب برساند.
تصویب این ادعا در بروکسل می‌تواند زمینه‌ساز ارائه تقاضا به شورای امنیت باشد. اگرچه این ادعا، ادعایی بی‌معنی و پوچی است اما به هر حال با توجه به سطح حامیان آن، می‌تواند ما را تحت‌ فشار قرار دهد. نکته جالب و البته تلخ دیگر در این رابطه آن است که تصویب این بیانیه در بروکسل، همزمان بود با سفر آقای عراقچی به کشورهای منطقه که البته این سفر هم به نتایج مطلوبی نرسید. در واقع با وجود آنکه اصل سفر و نقس انجام این اقدام از سوی وزیر امور خارجه صحیح بود اما با توجه به سابقه روابط ایران با این کشورها که تقریبا هیچ‌یک سابقه مطلوبی نبود، در نهایت نیز نتیجه‌ای حاصل نشد. در واقع همزمان با سفر آقای عراقچی به چندکشور حاشیه خلیج‌فارس، شورای همکاری خلیج‌فارس در این بزنگاه حساس دست به چنین اقدامی زد.
از طرفی وضعیت اتحادیه اروپا مشخص بود. در واقع اتحادیه اروپا به‌خاطر خصومتی که پیشاپیش به‌دلیل همکاری موشکی تهران با مسکو، با ایران داشت، چندان رابطه مطلوبی با کشورمان نداشت و تحریم‌هایی که اتحادیه اروپا اخیرا علیه ایران وضع کرد، نشان‌دهنده سطح خصوصت بود. اما اتحادیه اروپا در این اقدام، سعی کرد کشورهای غیرمسیحی و غیراروپایی را نیز در موضع‌گیری علیه ایران با خود همراه کند و این کار را انجام داد. جالب آنکه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس نیز با وجود روابط نزدیکی که با روسیه دارند، اقدامات مسکو را به‌طور ضمنی و تلویحی محکوم کرده‌اند. در واقع این کشورها به‌خاطر اینکه بتوانند ایران را تحت فشار قرار دهند، در همراهی با اتحادیه اروپا، به‌طور ضمنی حمله روسیه به خاک اوکراین را تقبیح کردند.
درنهایت آنچه برای ایران حائز اهمیت است، همین صدور بیانیه مشترک اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج‌فارس بود. نکته حائز اهمیت در متن این بیانیه آن بود که برای نخستین‌بار در متن این بیانیه از تعبیر «تجاوز» استفاده شده و ایران را به تجاوز به جزایر سه‌گانه و حق مالکیت امارات محکوم کرده که اگرچه ادعای بی‌اساسی است اما به‌لحاظ پرستیژ منطقه‌ای و بین‌المللی برای ایران بسیار‌بسیار سنگین بود.
واقعیت این است که جزایر سه‌گانه ایرانی یعنی تنب‌بزرگ، تنب‌کوچک و ابوموسی هرگز از خاک ایران جدا نخواهند شد اما این واقعیت نیز انکارناپذیر است که واکنش‌های دیپلماتیک ایران در شرایط کنونی، چندان قادر به تغییر مناسبات و وضعیت به‌سود تهران نیست.
* بحث حاکمیت جزایر سه‌گانه تازگی ندارد و در سال‌های گذشته نیز شورای همکاری خلیج‌فارس سعی می‌کرد با همراه کردن چین و روسیه، چنین ادعاهایی را مطرح کند؛ حال آنکه در بزنگاه‌های پیشین، همواره شاهد بودیم که ناظران نسبت به شدت و نوع موضع‌گیری و واکنش تهران به همراهی مسکو و پکن با شورای همکاری خلیج‌فارس انتقاد می‌کنند و معتقدند که موضع‌گیری مناسبی از سوی ایران انجام نمی‌شود. به نظر شما، آنچه در گذشته تحت عنوان برخورد منفعل تهران محل انتقاد قرار داشت، در پیشرفت بحث تا وضعیت کنونی تاثیرگذار بوده است؟
واقعیت این است که واکنش انفعالی تهران در برخورد با چین و روسیه در گذشته عمدتا ناشی از این بود که تهران سعی می‌کرد با توجه به روابط نزدیکی که با پکن و مسکو دارد، به‌نحوی از سلاح وتوی این دوکشور در شورای امنیت به‌نفع خود بهره‌برداری کند. در واقع به دلیل همین مساله، شاهد بودیم که تهران در واکنش به همراهی پکن و مسکو با ادعای بی‌اساس شورای همکاری خلیج‌فارس نسبت به حق مالکیت جزایر سه‌گانه، به اخطارهای حداقلی به سفیران این دو کشور بسنده می‌کرد و از این فراتر نمی‌رفت. حال آنکه اگر در آن مقاطع با قدرت نسبت به این ادعاها واکنش نشان می‌دادیم، اکنون نه اتحادیه اروپا جرات می‌کرد چنین بیانیه‌ای صادر کند و نه حتی شیخ‌نشین‌های حاشیه خلیج‌فارس از چنین توانی برخوردار بودند که بتوانند ادعای بی‌اساس‌شان را تا این حد پیش ببرند.
نکته عجیبی که نمی‌توان به سادگی از کنار آن گذشت، این است که این اقدام مشترک اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج‌فارس درست در زمانی انجام گرفته که وزیر امور خارجه ایران در حال رایزنی و ملاقات‌های دیپلماتیک با سران برخی از همین کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس بود. سفری که به هر حال تا حدودی ناشی از نگرانی ایران است. دقت داشته باشیم که آنچه در جریان سفر اخیر آقای عراقچی به مصر از سوی ژنرال سیسی مطرح شد که اگر بخواهیم سطح تنش در منطقه را کاهش دهیم، همه کشورهای منطقه باید در این راستا گام بردارند، در جریان سفر آقای عراقچی به ترکیه نیز از سوی آقای اردوغان مطرح شد و محمد بن سلمان نیز همزمان در بروکسل، به ‌نحوی دیگر همین موضع را اتخاذ کرد.
حال آنکه به نظر می‌رسد برنامه سفر آقای عراقچی پیشاپیش در تهران تنظیم و تدوین شده بود و درحالی که وزیر امور خارجه ایران در این کشورها در حال گردش دیپلماتیک بود، این کشورها در بروکسل اقدام به صدور چنین بیانیه‌ای علیه تمامیت ارضی ایران کردند.
* معنای این تحولات به نظر شما چیست؟ به بیان دیگر با توجه به آنچه در ارتباط با همزمانی سفر آقای عراقچی به کشورهای منطقه و صدور بیانیه مشترک اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج‌فارس مطرح کردید، تهران در ادامه مسیر باید چگونه موضع‌گیری کند؟!
ببینید! مجموعه این تحولات نشان می‌دهد که بک‌گراند ما در این کشورها موفقیت‌آمیز نبوده و دخالت‌هایی که در برخی از این کشورها ازجمله بحرین داشته و داریم یا تحریک روس‌ها در حمله به عربستان سعودی و اختلافاتی که به‌تعبیری از ابتدای انقلاب تاکنون با مصر داشتیم، درست نبوده و منافع کشور را تامین نمی‌کرده است. از طرف دیگر اتحادیه اروپا نیز از آنجا که دچار تورم سرمایه و کالا شده، دنبال یک بازار بزرگ تجاری می‌شود تا در این منطقه سرمایه‌گذاری کند و طبیعتا کجا بهتر از همین کشورهای ثروتمند حاشیه خلیج‌فارس که در آن به‌عنوان یکی از ثروتمندترین مناطق جهان، سرمایه‌گذاری کند. در واقع این دلایل اقتصادی نیز در همراهی اتحادیه اروپا با شیخ‌نشین‌های حاشیه خلیج‌فارس بی‌تاثیر نبوده است؛ ضمن آنکه تحریم‌های چندروز قبل‌تر اتحادیه اروپا در راستای منع تردد هواپیماهای ایران در این منطقه نیز نشان‌دهنده آن بود که این اتحادیه در تلاش برای تشدید فشار به تهران است. حال آنکه بنده در گذشته نیز به دفعات عنوان کرده بودم که ما نباید به هیچ عنوان از ظرفیت اتحادیه اروپا – چه به‌لحاظ اقتصادی و تجاری و چه از حیث تاثیری که در مناسبات دیپلماتیک جهانی دارد- غافل شویم. فراموش نکنیم که اتحادیه اروپا می‌تواند واسطه مطلوبی میان ایران و آمریکا باشد، اما به هر حال به‌نظر می‌رسد همکاری سخاوتمندانه ایران با روسیه در اوج جنگ اوکراین، باعث نگرانی رهبران اروپایی در همکاری با ایران شده است.