انباشت مطالبات

مهدیه بهارمست- با پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر و آغاز فعالیت دولت چهاردهم، همه اقشار مختلف جامعه دل در گرو تغییر سیاستگذاری‌ها و مشی دولت جدید در امور جاری و آتی دارند، در انتظار ایجاد رویه و فضایی متفاوت در سپهر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور هستند تا آنچه را به عنوان حقوق شهروندی خویش تاکنون از دست داده یا در انتظار تحقق آن بوده‌اند، حسب مورد اعاده یا به منصه ظهور برسد. در این مسیر هر صنف و انجمنی با نامه به ریاست‌جمهوری خواسته‌های خود را بیان کرده است اما عوام مانند جامعه جراحان یا وکلا یا وزرا تریبون خاصی ندارند که خواسته‌های خود را به گوش رییس‌جمهور منتخبشان برسانند. این در حالی است که به گفته جامعه‌شناسان مطالبات مردم از دولت‌های قبلی چنان بی‌پاسخ مانده که روی همدیگر انباشت شده است. در برابر دولت چهاردهم هزاران خواسته ریز و درشت هست و از نظر خواستاران، انجام همه مهم. برخی از رییس دولت انتظار یک ابرمرد را دارند، حال آنکه وی واقعا نمی‌تواند چنین انتظاری را برآورده کند. البته ممکن است که برخی اظهارات کلی وی در مناظرات انتخاباتی، مانند احقاق حقوق مردم، حمایت از محرومان و ستمدیدگان موجب کژتابی شده باشد یعنی بین آنچه وی می‌گوید و آنچه مردم می‌خواهند، تفاوت‌ها باشد. هیچ‌کس و نیز رییس دولت چهاردهم از پس برآوردن همه خواسته‌های مخاطبان برنمی‌آید. البته با عدم‌تحقق هر خواسته، ممکن است افراد و گروه‌هایی که خواسته‌های خود را محوری بدانند یا نوشداروی تحول ببینند، از پشتیبانی رییس‌جمهور و دولت دست بکشند و همین پشتوانه «نصف نیمه!» با این حال رییس‌جمهور منتخب که از ابتدا حوزه بهداشت و آموزش را اولویت شعارهای انتخاباتی خود قرار داده و فعالیت در حوزه بهداشت را آماج افتخار خود می‌داند. پزشکیان قطعا بر وضعیت دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی اشراف دارد و می‌داند برای تحقق غایت شعارهای خود راه سختی را در پیش خواهد داشت، از وضعیت هیات‌ علمی‌ها گرفته تا کنارگذاشته شدن اساتید و در نهایت منفعل کردن دانشجویان. از سویی از مشکلات اجتماعی شهروندان به خصوص زنان نیز اطلاعات کافی و جامعی دارد اما به گفته جامعه‌شناسان اگر میان دولت و ملت گفت‌وگوی متقابلی شکل نگیرد، شاهد خواهیم بود که تغییرات فرهنگی و اجتماعی در جامعه ایران، به ویژه در میان جوانان، چالش‌هایی بی‌شماری را برای دولت ایجاد خواهد کرد. به همین خاطر گفت‌وگو با جوانان که امروزه به نسل زد شناخته می‌شوند یکی از اولویت‌های اجتماعی دولت چهاردهم است. اگرچه توده مردم خواستار بهبود وضعیت اقتصادی، کاهش نرخ تورم، افزایش اشتغال و بهبود شرایط زندگی هستند. معیشت و قدرت خرید خانوارها از جمله دغدغه‌های اصلی مردم است.
مطالباتی که نادیده گرفته شدند
دکتر مصطفی آب‌روشن، جامعه‌شناس با اشاره به اینکه خواسته مردم از دکتر پزشکیان یک امر بدیهی است به «جهان‌صنعت» گفت: این روزها تنها خواسته مردم یک زندگی معمولی است یعنی همان شعار خود آقای پزشکیان در زمان انتخابات ریاست‌جمهوری. متاسفانه به خاطر اینکه به مطالبات مردم در دولت‌های گذشته پاسخ شایسته‌ای داده نشد، این مطالبه‌گری در حال حاضر به شکل رسوبی در جامعه تجمیع شده است بنابراین دولت چهاردهم با مطالبات بی‌شمار و گسترده‌ای روبه‌رو می‌شود.
وی افزود: به نظرم تلقی جامعه از رییس‌جمهور به عنوان غول چراغ جادو است که بایستی به همه مطالبات پاسخ دهد، در حالی که طبق قانون چنین انتظاری غیر‌متقاعد‌کننده به‌نظر می‌رسد زیرا بخش بزرگی از انتظاراتی که گروه‌های مختلف اجتماعی از رییس‌جمهور دارند یا به موافقت دیگر نهادها وابسته یا از حوزه اختیارات دولت چهاردهم خارج است. به طور کلی طبقات مختلف اجتماعی مطالبات متمایز و مشخصی دارند به عنوان مثال قشر تحصیلکرده جامعه با معضلی به نام بیکاری روبه‌رو‌ هستند که در واقع ام‌الفساد جامعه به شمار می‌آید. از سوی دیگر برخی طبقات روشنفکر جامعه نیز به دنبال آزادی‌های سیاسی‌اند. نیمی از جمعیت یعنی زنان ایرانی هم به دنبال آزادی‌های مدنی و حقوقی برابر با مردان هستند و از طرفی بخش اعظم نسل جدید جامعه نیز افکاری ساختارشکنانه دارند به طوری که اعتراضات اخیر انعکاس این چارچوب‌های نظری است.
آب‌روشن با بیان اینکه صرفا بحث انتظارات نیست، تاکید کرد: شما در نظر داشته باشید بالاخره فرد وقتی می‌خواهد بیاید و یک کاری را انجام دهد، باید اول زمینه‌ها و بستر فعالیتش مهیا باشد. من خیلی امیدوار نیستم حقیقتا که آقای پزشکیان بتواند عملکرد مطلوبی به دست آورد، اگرچه توانمندی‌های ایشان را در حوزه‌های اجرایی نمی‌دانم اما فرض را بر این بگذاریم که حالا یک عده زیادی می‌آیند و تلاش می‌کنند که به ایشان کمک کنند ولی آنقدر متاسفانه شرایط کشور خراب است، آنقدر بحران در آن تولید شده و ابربحران‌ها تولید شده که من خیلی فکر نمی‌کنم ایشان توفیق خیلی برجسته‌ای بتواند پیدا کند.
او ادامه داد: اگر میان دولت و مردم گفت‌وگوی متقابلی شکل نگیرد شاهد خواهیم بود که تغییرات فرهنگی و اجتماعی در جامعه ایران، به ویژه در میان جوانان، چالش‌هایی بی‌شماری را برای دولت ایجاد خواهد کرد. به همین خاطر گفت‌وگو با جوانان که امروزه به نسل زد شناخته می‌شوند یکی از اولویت‌های اجتماعی دولت چهاردهم است. اگرچه توده مردم خواستار بهبود وضعیت اقتصادی، کاهش نرخ تورم، افزایش اشتغال و بهبود شرایط زندگی هستند. معیشت و قدرت خرید خانوارها از جمله دغدغه‌های اصلی مردم است ولی همانطور که پیشتر به آن اشاره کردم، بسیاری از قشر جوان و تحصیلکرده جامعه خواستار بهبود وضعیت حقوق بشر، آزادی بیان و حق انتخاب هستند. مردم خواستار جامعه‌ای هستند که در آن بتوانند آزادانه نظرات خود را بیان کرده و رسانه‌ها بدون سانسور فعالیت کنند. احترام به حقوق اقلیت‌های قومی، مذهبی و جنسیتی یکی از مطالبات مهم است. چه‌بسا همین موضوعات نیز یکی از شعارهای دکتر پزشکیان بود.
این جامعه‌شناس اظهار کرد: یکی از مواردی که اکثریت افراد جامعه با آن دست به گریبان هستند، وجود فساد گسترده در لایه‌های مختلف دستگاه‌های دولتی است. یکی از نگرانی‌های اصلی مردم رانت‌های گسترده برخی مسوولان است که هر از چند گاهی رسانه‌ای می‌شود اما بعد از مدتی فرد بدون محاکمه رها می‌شود. این در حالی است که جامعه خواستار اقدامات جدی برای مبارزه با فساد و به خصوص شفافیت در عملکرد دولت است. مردم انتظار دارند که دولت اقدامات شفاف‌تری در زمینه تخصیص منابع مالی و پروژه‌های عمرانی داشته باشد. ناگفته نماند که در کنار حذف فساد در دستگاه‌های دولتی، محاکمه متخلفان و مجرمان یقه‌سفید نیز از دیگر مطالبات جدی مردم است.
وی افزود: مردم از رویکردهای سیاسی در حوزه روابط بین‌الملل رنج می‌برند و خواستار سیاست‌های خارجی متوازن‌تر و بهبود روابط با کشورهای دیگر، به ویژه در زمینه اقتصادی و تجاری هستند. تحریم‌های فلج‌کننده که سال‌هاست بر پیکره نحیف اقتصاد ایران فشار می‌آورد و مردم خواستار سیاست‌های خارجی متوازن‌تری هستند که منجر به کاهش تنش‌ها و بهبود روابط اقتصادی با کشورهای دیگر شود. اقتصاد ایران وابسته به حوزه‌های سیاسی و بین‌المللی است. وقتی دولت‌ها در روابط بین‌المللی شکست می‌خورند نتیجه آن تحریم‌های گسترده اقتصادی است که پیامد‌های آن افزایش نارضایتی عمومی است. به‌نظر می‌رسد رفع تحریم‌های متنوع چالش بزرگی برای دولت چهاردهم است. رییس‌جمهور باید با گروه‌های مخالف و انتقادات داخلی مواجه شود و با آنها گفت‌وگو کند زیرا به رسمیت شناختن تفاوت‌ها به ثبات سیاسی در جامعه کمک می‌کند.آب‌روشن گفت: دولت چهاردهم برای توسعه وضعیت فعلی جامعه و پاسخگویی به انتظارات اجتماعی با لایه‌های مختلفی از چالش‌ها روبه‌رو خواهد شد برخی تغییرات کوتاه‌مدت و بعضی در دراز‌مدت قابل تحقق است زیرا متقاعد کردن نهادهای مختلف اجتماعی و سیاسی به نفع مطالبات مردمی بسیار سخت و دشوار به‌نظر می‌رسد زیرا برخی تغییرات ساختاری احتیاج به جراحی‌های بزرگ دارد.
او ادامه داد: در برابر دولت چهاردهم هزاران خواسته ریز و درشت هست و از نظر خواستاران، انجام همه مهم. برخی از رییس دولت انتظار یک ابرمرد را دارند، حال آنکه وی واقعا نمی‌تواند چنین انتظاری را برآورده کند. البته ممکن است که برخی اظهارات کلی وی در مناظرات انتخاباتی، مانند احقاق حقوق مردم، حمایت از محرومان و ستمدیدگان موجب کژتابی شده باشد یعنی بین آنچه وی می‌گوید و آنچه مردم می‌خواهند، تفاوت‌ها باشد. هیچ‌کس و نیز رییس دولت چهاردهم از پس برآوردن همه خواسته‌های مخاطبان برنمی آید. البته با عدم تحقق هر خواسته، ممکن است افراد و گروه‌هایی که خواسته‌های خود را محوری بدانند یا نوشداروی تحول ببینند، از پشتیبانی رییس‌جمهور و دولت دست بکشند و همین پشتوانه «نصف نیمه!»