امید به استرداد آثار تاریخی ایران

نادر نینوایی- ششمین محموله از الواح هخامنشی به تازگی و همزمان با بازگشت رییس‌جمهوری از نیویورک به خاک وطن بازگردانده شد و امروز سه‌شنبه ۱۷مهرماه با حضور مسعود پزشکیان رونمایی می‌شود.
باتوجه به 1100 قطعه لوحی که اخیرا به کشور بازگشته است، حالا مجموعا چیزی حدودی 8هزار لوح از مجموع حدود 30هزار لوح به کشور بازگشته و هنوز چیزی حدود 22هزار لوح در مووسسه شرق شناسی شیکاگو باقی‌مانده است و انتظار می‌رود تلاش‌ها برای بازگردادن آنها در کوتاه‌ترین زمان ممکن به نتیجه برسد.
بازگشت بخشی از الواح هخامنشی اما موجب شده که امیدواری‌ها به بازگرداندن سایر اشیایی که از ایران در موزه‌های کشور‌های دیگر وجود دارد نیز بیشتر شود و در این رابطه رییس انجمن تاریخ و میراث ایرانیان خواستار تلاش دولت برای بازگرداندن مابقی آثار تمدنی ایران شده است که امروز زینت‌بخش موزه‌های شناخته شده جهان هستند.
لزوم بازگشت کامل الواح
با وجود رای دادگاه فدرال آمریکا جهت استرداد الواح هخامنشی به ایران، صرفا بازگشت بخشی محدود از این الواح در سال‌های اخیر اتفاق افتاده و البته همواره بازگشت آنها با برگزاری مراسم و مانورهای تبلیغاتی به انجام رسیده است. این در حالی است که مطالبه فعالان میراث فرهنگی، بازگشت یک‌باره تمام الواح هخامنشی از موسسه شرق‌شناسی شیکاگو و مطالعه و رمزگشایی دقیق آنها برای گسترش دانش ما از تمدن باستانی کشورمان است.
سیامک صحافی، رییس انجمن تاریخ و میراث ایرانیان درخصوص استرداد الواح هخامنشی و رونمایی از آنها به «جهان‌صنعت» گفت: روی استرداد بخشی از الواح هخامنشی که در دولت قبل در دولت آقای روحانی و در دولت اخیر خیلی انجام شده، خیلی مانور داده می‌شود اما به نظرم انجام این استرداد اقدام آنچنان دشواری نبوده است. درواقع باتوجه به اینکه در آمریکا رای دادگاه فدرال برای استرداد الواح وجود دارد، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به عنوان متولی این اشیای تاریخی و باستانی باید وارد عمل شود و بازگرداندن این اشیا به این شکل قطره چکانی نباید صورت گیرد.
وی افزود: از سوی دیگر چرا باید کاری را که برایش تلاشی صورت نگرفته است و رای دادگاه فدرال آمریکا را هم جهت استرداد دارد، رویش مانور دهیم؟ چنانچه خیلی دلسوز هستیم و برای کشور تلاش می‌کنیم باید حساسیت درخصوص سایر آثار تمدنی کشور و مابقی آثار وجود داشته باشد و به آنها پرداخته شود. به نظرم معاونت حقوقی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی باید در کنار حقوقدانان، معاونت حقوقی رییس‌جمهور و مجلس شورای اسلامی، روند بازگشت الواح هخامنشی را تسریع کند. توجه داشته باشید که خیلی از کارشناسان میراث فرهنگی از جمله اینجانب، پیش از انتخابات در کمیته میراث فرهنگی آقای پزشکیان حاضر بوده‌ایم و طبیعتا طرفدار دولت هستیم اما باید به واقعیت‌ها نیز بپردازیم و این مساله نباید موجب نادیده گرفتن حقایق شود. اینکه برگشت الواح توسط رییس‌جمهور صورت گرفته است، صحیح نیست و البته که این استرداد باید خیلی زودتر از اینها صورت می‌گرفت و کشور باید با ارده‌ای جدی‌تر این موضوع را دنبال می‌کرد. به هر روی این الواح تاریخی بخشی از ثروت و تمدن ایرانی هستند که بیش از 90سال در موسسه شرق‌شناسی شیکاگو بوده‌اند، در این مدت مطالعات و ترجمه این آثار در آمریکا صورت گرفته و شناخت آنها از ایران باستان افزایش یافته است و ما صرفا از بازگشت بخشی از آنها خشنود هستیم.
این فعال میراث فرهنگی اضافه کرد: مشخص نیست که چرا این الواح را زودتر از اینها بازنگردانده‌ایم تا بتوانیم بهره‌برداری‌های مادی و معنوی از آنها داشته باشیم. در نهایت به نظرم بازگشت الواح فرآیند قانونی‌اش را طی کرده و باید وزارت امور خارجه در کنار وزارت میراث فرهنگی، بازگشت مابقی الواح را تسریع کرده و همه آنها را در قالب یک محموله به کشور بازگرداند.
لزوم تلاش برای استرداد تمام اشیای تاریخی
با بازگشت بخشی از الواح هخامنشی از آمریکا، برخی فعالان میراث فرهنگی خواستار توجه دولت به بازگرداندن سایر آثاری شده‌اند که در موزه‌های کشورهای دیگر نگهداری می‌شوند.
رییس انجمن تاریخ و میراث ایرانیان در پاسخ به این پرسش که آیا با توجه به موانع حقوقی و بین‌المللی، استرداد اشیای تاریخی ایران ممکن است، گفت: شخصا در شبکه ایکس در این رابطه توئیتی زدم مبنی بر اینکه شاهکار دولت آن زمانی است که مابقی اشیا و الواح به آغوش کشور بازگردند. همانطور که واقف هستید خیلی از اشیایی که در کلیکسیون‌های غیرشخصی یا موزه‌های رسمی دنیا وجود دارد، به شکل غیرقانونی از کشور خارج شده و یا حتی بعضا دزدیده شده و در حراج‌ها خریداری شده است.
وی افزود: اشیای فرهنگی و تمدنی یک کشور مربوط به آن کشور هستند؛ اینکه موزه لوور اشیای ما را نگه داشته و ما هم خوشحال هستیم که تالار هخامنشیان، تالار لرستان یا راسته هنرهای اسلامی این موزه مربوط به ایران است، باعث افتخار نیست. خیلی از اشیای زرین ایرانی امروز در موزه «میهو» در ژاپن نگهداری می‌شوند. در «موزه ملی مونیخ»، در «بریتیش میوزیم» و در موزه‌های دیگر جهان نیز اشیای تاریخی و تمدنی ایران نگهداری می‌شود و استرداد این آثار مستلزم تعامل دولت با حقوقدانان، فعالان مدنی و ایران دوستان است.
این فعال میراث فرهنگی خاطرنشان کرد: امروز می‌بینیم که انجمنی تحت عنوان انجمن خیرین میراث فرهنگی راه می‌افتد و در این مدت هم هیچ دستاوردی برای کشور نداشته است و به نقدهای فعالان هم توجهی نمی‌شود.
می‌شود به جای تاکید بر این انجمن، از میراث دوستان ایران در داخل و خارج از کشور کمک گرفت تا پای کار بیایند و بتوانیم با توسل به دیوان‌های حقوقی اشیای تاریخی ایران را به کشور بازگردانیم.
به هر روی این امکان قانونی وجود دارد که جهت استرداد اشیای تاریخی کشور از موزه‌های قانونی تلاش کرد و می‌توانیم با ارائه دادخواست و شکواییه آنها را برگردانیم. بسیاری از اشیای محوطه «مارلیک»، «سیلک»، «باباجان تپه» و برخی اشیای محوطه «حسنلو»، امروز در کشورهای مختلف نگهداری می‌شود که جالب نیست. اگر بخواهیم به تاریخ و میراث این کشور خدمت کنیم، می‌توانیم با همراهی مردم و با تحقق شعار وفاق ملی که رییس‌جمهور مطرح کرده‌اند، فعالان مدنی و حقوقدانان را پای کار بیاوریم و با همفکری هم اقدام به استرداد اشیای تاریخی کشور کنیم.
وی در خاتمه اظهار کرد: به نظرم وزارت میراث فرهنگی این امکان را دارد که با همفکری با فعالان میراث و حقوقدانان، اشیای تاریخی را به کشور برگرداند و امیدواریم که این درخواست محقق شود.