15 - 10 - 2024
اقتصاد دیجیتال و دنیای پیش رو
شراره کامرانی*- دیجیتالی شدن به سرعت جهان را فرا می‌گیرد و در حال اثرگذاری بر ابعاد مختلف زندگی انسان از شیوه زندگی گرفته تا کار و ارتباط با دیگران است. تکنولوژی دیجیتال سرعت رشد و به‌روزآوری بالایی دارد و امروزه دستگاه‌های متعدد الکترونیکی و اینترنت، نقشی کلیدی در زندگی دارند و بیشتر وقت انسان‌ها در استفاده از این نوع تجهیزات و فناوری‌ها مصروف می‌شود.
اکنون بخش قابل‌توجهی از عمر انسان‌ها در فضای مجازی و در میان داده‌ها و اطلاعات آن سپری می‌شود و هرچند هنوز بین زندگی در محیط فیزیکی با زندگی در محیط مجازی ارتباطات عمیقی وجود دارد، اما پیش‌بینی می‌شود در آینده بسیاری از وجوه زندگی عینی و فیزیکی در دنیای دیجیتال جایگزین شود. به این ترتیب به نظر می‌رسد حتی در حال حاضر نیز که دنیای دیجیتال هنوز دنیای فیزیکی را نبلعیده است، «شهروندان دیجیتال» اعم از مردم و شرکت‌ها در حال انطباق با تغییرات جامعه یا حتی تغییردادن دنیا هستند.
هرچند هنوز هم نمی‌توان عمق تاثیرات دیجیتالی شدن بر زندگی بشر و سیاره زمین را به صورت دقیق پیش‌بینی کرد، اما برخی تاثیرات دیجیتالی شدن به صورت آشکاری رخ‌نمون هستند و می‌توان راجع به این تاثیرات مباحثه و برنامه‌ریزی کرد. در این نوشتار برخی از مهم‌ترین و روشن‌ترین تاثیرات دیجیتالی شدن بر انسان‌ها، جوامع و جهان مورد بحث قرار می‌گیرد:
رشد فزاینده اقتصاد دیجیتال و مساله ردپای زیست‌محیطی
اقتصاد دیجیتال در حال رونق روزافزون است. فروش سالانه گوشی‌های هوشمند از سال 2010 تاکنون بیش از دوبرابر شد و در سال 2023 به 2/1میلیارد رسید. پیش‌بینی می‌شود دستگاه‌های اینترنت اشیا (IoT) از سال 2023 با 5/2برابر افزایش به 39میلیارد تا سال 2029 برسد. داده‌های جدید از 43کشور دارای حدود سه‌چهارم تولید ناخالص داخلی جهانی، نشان می‌دهد تجارت الکترونیک کسب‌وکارها از سال 2016 تا 2022 نزدیک به 60درصد رشد کرده و به 27تریلیون دلار رسیده است.
رشد سریع و چشمگیر اقتصاد دیجیتال برای دنیا خساراتی هم دارد. اقتصاد دیجیتال نیازمند منابع است. یک کامپیوتر دوکیلوگرمی به 800کیلوگرم مواد خام نیاز دارد. یک گوشی هوشمند، از تولید تا دفع، به حدود 70کیلوگرم نیاز دارد. در حالی که بیشترین تاثیرات مخرب اقتصاد دیجیتال در فاز تولید رخ می‌دهد (تولید حدود 80درصد از گازهای گلخانه‌ای توسط گوشی‌های هوشمند اتفاق می‌افتد)، اما آسیب‌های زیست‌محیطی فراوانی نیز در طول چرخه عمر دستگاه‌ها و زیرساخت‌های ICT از جمله از طریق تجارت الکترونیک رخ می‌دهد.
زباله‌های دیجیتال سریع‌تر از نرخ جمع‌آوری رشد می‌کنند. ضایعات نمایشگرها و تجهیزات کوچک IT بین سال‌های 2010 تا 2022،30درصد افزایش یافت و به 5/10میلیون تن رسید. دفع نادرست منجر به آلودگی و سایر خطرات بهداشتی و زیست‌محیطی می‌شود.
افزایش تقاضا برای انتقال داده، پردازش و ذخیره‌سازی برای فناوری‌های جدید مانند بلاک‌چین، هوش مصنوعی (AI)، نسل پنجم (5G) شبکه‌های تلفن همراه و اینترنت‌اشیا باعث افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود. به عنوان مثال، بخش ICT حدود 69/0 تا 6/1گیگاتن CO2 در سال 2020 منتشر کرد که معادل 5/1 تا 2/3درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی است.
فناوری دیجیتال و زیرساخت‌ها به شدت به مواد خام وابستگی دارند و تولید و دفع هرچه بیشتر این دستگاه‌ها، همراه با نیازهای رو به رشد به مصرف آب و انرژی، خسارات فزاینده‌ای را به کره‌زمین وارد می‌کند. برای مثال، تولید و استفاده از دستگاه‌های دیجیتال، مراکز داده و شبکه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) حدود 6 تا 12درصد از مصرف جهانی برق را تشکیل می‌دهند و این درحالی است که استفاده انسان‌ها از اینترنت و دستگاه‌های دیجیتال و گجت‌ها، با سرعت قابل‌توجهی در حال افزایش است.
کشورهای در حال توسعه سهم نامتناسبی از هزینه‌های زیست‌محیطی دیجیتالی شدن را متحمل می‌شوند؛ در حالی که از مزایای کمتری برخوردار می‌شوند. آنها کمتر از یک‌کیلوگرم زباله مرتبط با دیجیتالی شدن برای هر نفر تولید می‌کنند در حالی که این میزان برای کشورهای توسعه‌یافته 25/3کیلوگرم است. برای کشورهای کمتر‌توسعه‌یافته، این میزان فقط 21/0کیلوگرم است.
بخش قابل‌توجهی از زباله‌های دیجیتال ایجادشده در کشورهای توسعه یافته به کشورهای در حال توسعه ارسال می‌شود؛ جایی که سیستم‌های جمع‌آوری و بازیافت رسمی اغلب ناکافی هستند. در سال 2022، تنها 5/7درصد از زباله‌های دیجیتال در کشورهای در حال توسعه به‌طور رسمی جمع‌آوری شد، در حالی که این میزان در کشورهای توسعه‌یافته 47درصد است.
با این حال، بخش‌های با ارزش بالاتر زباله‌های دیجیتال برای پردازش یا تصفیه (مانند بردهای مدار چاپی) بیشتر از کشورهای در حال توسعه به کشورهای توسعه‌یافته صادر می‌شوند. در نتیجه، کشورهای در حال توسعه همچنان در بخش کم‌ارزش زنجیره ارزش ضایعات قفل شده‌اند.
مرحله تولید دیجیتالی شدن، هزینه‌های زیست‌محیطی را در کشورهای در حال توسعه که غنی از مواد معدنی مورد نیاز هستند، ایجاد می‌کند. استخراج و فرآوری مواد خام اغلب منجر به تخریب محیط زیست، آلودگی و رقابت برای منابع محلی مانند آب بین معدن، کشاورزی و خانوارهای محلی می‌شود.
کشورهای در حال توسعه نیز به‌طور نامتناسبی تحت تاثیر تغییرات آب‌وهوایی قرار دارند، اما منابع لازم برای استفاده از فناوری‌های دیجیتال برای کاهش اثرات را ندارند. رسیدگی به نابرابری‌های اکولوژیکی دیجیتالی گسترده نیازمند تلاش‌های هماهنگ بین‌المللی برای اطمینان از شیوه‌های عادلانه‌تر مانند ترویج رویکردهای استخراج پایدار، تقویت زیرساخت‌های دیجیتال، مهار صادرات غیرقانونی زباله دیجیتال و حمایت از ظرفیت‌سازی در کشورهای در حال توسعه است. این کشورها مواد خام با ارزش‌افزوده پایین را صادر و دستگاه‌های با ارزش‌افزوده بالا را همراه با افزایش ضایعات دیجیتال وارد می‌کنند.
تنش‌های ژئوپلیتیکی بر سر مواد معدنی حیاتی که در بسیاری از این کشورها فراوان است، چالش‌ها را پیچیده‌تر می‌کند.
پرداختن به این مسائل مستلزم اصلاحات سیاستی، نوآوری‌های تکنولوژیکی و اقدامات همه ذی‌نفعان – سیاستگذاران، کسب‌وکارها و مصرف‌کنندگان- است تا مدل‌های کسب‌وکار را دایره‌ای‌تر، لجستیک را کارآمدتر از انرژی، بسته‌بندی را پایدارتر و مصرف را مسوولیت‌پذیرتر کند.
بر همین اساس سازمان‌های بین‌المللی مانند آنکتاد به نیاز فوری جهان به استراتژی‌های دیجیتالی‌سازی پایدار و فراگیر از نظر زیست‌محیطی اشاره کرده و خواستار اقدام جسورانه از سوی سیاستگذاران، رهبران صنعت و مصرف‌کنندگان است و بر ضرورت حرکت به سوی یک تغییر جهانی به سمت اقتصاد دیجیتال دایره‌ای و مدل‌های تجاری پایدار، یعنی دایره‌ای شامل طراحی محصولات بادوام، مصرف مسوولانه، استفاده مجدد و بازیافت تاکید می‌کند.
* پژوهشگر اجتماعی – اقتصادی
منبع: آینده‌نگر
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد