افزایش بی‌رویه مصرف آنتی‌بیوتیک

گروه جامعه- ایران و اوگاندا به عنوان دو کشور با بالاترین میزان مصرف آنتی‌بیوتیک در جهان شناخته می‌شوند. کارشناسان در کنگره پیشگیری از عفونت‌های بیمارستانی تاکید کردند که مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها، مقاومت به این داروها و افزایش عفونت‌های بیمارستانی را به همراه دارد که نیازمند تدابیر فوری و آموزش‌های گسترده است.
معاون بهداشت وزارت بهداشت با تاکید بر اهمیت بحث مقاومت‌های آنتی‌بیوتیکی و عفونت‌های بیمارستانی، در عین حال درباره مصرف منطقی دارو در کشور گفت: در مورد بیماری‌های مزمن مانند دیابت، بیماری‌های قلبی، فشارخون و‌… کم‌مصرفی دارو داریم؛ این درحالی است که در حوزه آنتی‌بیوتیک‌ها و مسکن‌ها مصرف‌مان بسیار زیاد است.
دکتر علیرضا رییسی در کنگره جامع پیشگیری از عفونت‌های بیمارستانی، ارتقای کیفیت بهداشتی، تجهیزات پزشکی و استریلیزاسیون گفت: مباحث مهمی در حوزه پیشگیری وجود دارد که دنیا دارد به سمت آن حرکت می‌کند و هرگونه تاخیری در حرکت به سمت این موضوع‌های مهم، در آینده می‌تواند بسیار زیان‌بار باشد.
وی با اشاره به آلودگی‌های محیط‌زیستی و همچنین مقاومت‌های آنتی‌بیوتیکی و عفونت‌های بیمارستانی و مقایسه وضعیت فعلی با گذشته، گفت: در حوزه مقاومت‌های آنتی‌بیوتیکی به وضعیتی رسیده‌ایم که اگر تمام دنیا برای حل آن دست‌به‌دست یکدیگر ندهند، در آینده مشکل‌ساز خواهد شد.
رییسی به همه‌گیری کرونا و نگرانی جوامع از شیوع ویروس‌ها اشاره کرد و گفت: در مورد باکتری‌ها و سایر میکروارگانیسم‌ها هم وضعیت همین طور است و اگر توجه نشود، می‌توانند مشکل‌ساز باشند. او در ادامه صحبت‌هایش درباره مباحث هزینه اثربخشی در حوزه سلامت گفت: باید به سمت درمان باکیفیت برویم و در گایدلاین‌ها به آن توجه داشته باشیم.
کم‌مصرفی دارو در دیابت و فشارخون
معاون بهداشت وزارت بهداشت درباره مصرف منطقی داروها گفت: با وجود اهمیت این موضوع اما می‌بینیم که در مورد بیماری‌های مزمن مانند دیابت، بیماری‌های قلبی، فشارخون و‌… کم‌مصرفی دارو داریم. در این زمینه ضعیف هستیم و همین موضوع هم باعث عوارض این بیماری‌ها می‌شود. به‌عنوان مثال 50‌درصد دیابتی‌ها شناسایی می‌شوند و از این میان نیز تنها 50‌درصدشان تحت‌کنترل قرار می‌گیرند و دارو مصرف می‌کنند. به این ترتیب است که نسبت به تعداد بیماران دیابتی اما مصرف انسولین‌مان کم است.
پرمصرفی در آنتی‌بیوتیک‌ها و مسکن‌ها
وی افزود: این در حالی است که در حوزه آنتی‌بیوتیک‌ها و مسکن‌ها مصرف‌مان بسیار زیاد است، و جزو چند کشور اول دنیا هستیم. همین موضوع نشان‌دهنده تفاوت کشور ما با سایر کشورهاست.
معاون بهداشت وزارت بهداشت دراین‌باره گفت: بحث مقاومت آنتی‌بیوتیکی و میکروبی به‌ویژه در بیمارستان‌ها مبتلا به تمام بیمارستان‌هاست؛ به طوری که هفت بیمار به ازای هر 100‌بیمار در کشورهای با درآمد بالا و 15‌بیمار به ازای هر 100بیماری در کشورهای با درآمد پایین دچار آن می‌شوند. پیش بینی می‌شود که در صورت بی‌توجهی به بحث مقاومت‌های آنتی‌بیوتیکی، در آینده مرگ‌ومیرهای زیادی به سبب آن در دنیا داشته باشیم که می‌تواند آسیب‌زا و خطرناک باشد و سازمان جهانی بهداشت درباره آن هشدار داده است.
وی در ادامه صحبت‌هایش به وظایف وزارت جهاد کشاورزی، دامپزشکی ، وزارت بهداشت و‌… در بحث مقاومت‌های آنتی‌بیوتیکی اشاره کرد و گفت: متاسفانه میزان آنتی‌بیوتیک‌هایی که در حوزه دامپزشکی استفاده می‌شود در حال بالا رفتن است و به این ترتیب از طریق غذا نیز آنتی‌بیوتیک وارد بدن انسان می‌شود. آلودگی‌ آب‌های زیرزمینی نیز مهم است.
رییسی بر لزوم اجرای برنامه‌های پیشگیرانه در این زمینه تاکید کرد و با اشاره به برنامه مهار مقاومت میکروبی در کشور، گفت: این برنامه تنها به وزارت بهداشت مربوط نیست و سازمان‌هایی همچون دامپزشکی، محیط‌زیست، بیمه‌ها، نظام‌پزشکی، وزارت آموزش‌وپرورش، انستیتوپاستور و‌… هم دخیل هستند.
او بر لزوم تقویت نظام مراقبت، گسترش شبکه مراقبت‌های آزمایشگاهی و بازبینی نظام‌های الکترونیک جمع‌آوری داده‌ها در بیمارستان‌ها و بیمه‌ها و یکپارچه‌سازی بخش‌خصوصی و دولتی تاکید کرد و گفت: بحث آموزش برای عموم جامعه بسیار مهم است و بر لزوم ارتقای سواد سلامت جامعه تاکید دارم.
رییس در بخش دیگری از صحبت‌هایش به برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع و اقدامات دنیا در این زمینه اشاره کرد و گفت: 75‌درصد بار حوزه سلامت باید برعهده پزشک عمومی باشد؛ این در حالی است که در کشور ما این روند متاسفانه برعکس شده است. به عنوان مثال، بهترین درمانگران HIV کشور اکنون پزشکان عمومی هستند که آموزش دیده‌اند و بهترین شکل خدمات درمانی را ارائه می‌دهند. در سایر حوزه‌ها هم باید همین موضوع را انجام داد. بحث پزشک خانواده و نظام ارجاع یعنی همین؛ موضوعی که دنیا نیز به سمت آن رفته است. وی در صحبت‌هایش بر لزوم مشارکت علمی با دنیا تاکید کرد و گفت: باید از دنیا یاد بگیریم. باید با دنیا ارتباط داشته باشیم و علم دنیا را به روز داشته باشیم و مشارکت کنیم.
عفونت‌های بیمارستانی از علل اصلی مرگ در بیماران بستری
دکتر رسول شفیعی، دبیر اجرایی اولین کنگره جامع پیشگیری از عفونت‌های بیمارستانی، ارتقای کیفیت بهداشتی، تجهیزات پزشکی و استریلیزاسیون گفت: یکی از چالش‌های بزرگ و دائمی نظام‌های سلامت دنیا عفونت‌های بیمارستانی است. اهمیت این موضوع به سلامت بیماران، امنیت کارکنان و کیفیت مراقبت‌های درمانی و منابع بهداشتی و اقتصادی کشورها ارتباط دارد. کنترل عفونت در دنیای امروز با چالش‌های نوظهور از جمله عفونت‌های مقاوم به دارو و بیماری‌های نوپدید همراه شده است.
شفیعی با بیان اینکه عفونت‌های بیمارستانی یکی از علل اصلی مرگ بیماران بستری است، ادامه داد: توجه ویژه به پیشگیری از عفونت‌ها نه‌تنها یک نیاز مهم، بلکه یک اولویت در سیاست جهانی است. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت ۷ تا ۱۰‌درصد از بیماران بستری در کشورهای توسعه یافته و ۱۰ تا ۱۵‌درصد در کشورهای در حال توسعه به نوعی از عفونت‌های بیمارستانی مبتلا می‌شوند. این آمار نگران‌کننده نیاز به اقدام فوری و موثر در این زمینه دارد.
او تاکید کرد: برای مقابله با این چالش لازم است استراتژی و اقدامات منظم در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی انجام شود که به صورت اختصار شامل بهداشت دست به عنوان ساده‌ترین و مهم‌ترین روش پیشگیری از انتقال عفونت، استفاده صحیح از آنتی‌بیوتیک‌ها، کنترل عفونت‌های مقاوم به دارو، آموزش کادر درمان، استفاده صحیح از دستگاه‌ها و تجهیزات، حفظ و رعایت پروتکل‌های بهداشت محیط و در نهایت پایش و نظارت مداوم بر رعایت پروتکل‌های بهداشتی برای پیشگری از عفونت‌های بیمارستانی است.
شفیعی گفت: در این کنگره موضوعات متنوع و تخصصی و جنبه‌های مختلف کنترل عفونت از جمله پیشگیری، تشخیص، درمان و مدیریت عفونت‌های مرتبط با مقاومت به دارو، عفونت‌های مرتبط با مراقبت‌های بهداشتی و عفونت‌های نوپدید مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
اهمیت کنترل تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها
در ادامه نیز دکتر مینو محرز، متخصص عفونی و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی تهران گفت: کنترل تجویز آنتی‌بیوتیک اهمیت زیادی دارد و هر کدام از ما باید در پیشرفت کنترل عفونت در بیمارستان‌ها و کنترل تجویز این داروها تلاش کنیم.
او گفت: در حال حاضر کنترل عفونت نه در آموزش گروه‌های مختلف کادر درمان و نه در اجرای آن در بیمارستان‌ها رعایت نمی‌شود و اگر این کار را انجام ندهیم، عفونت‌های بیمارستانی و تجویز آنتی‌بیوتیکی بیشتر خواهد شد. نتیجه آن مقاوم شدن اکثر عفونت‌های بیمارستانی به آنتی‌بیوتیک‌هاست و جان مردم در معرض خطر قرار می‌گیرد.
محرز با اشاره به تجویز بی‌رویه آنتی‌بیوتیک هم بیان کرد: هر 10سال یکبار یک آنتی‌بیوتیک جدید به بازار عرضه می‌شود و این درحالی است که خیلی زودتر در حال پیشروی به سوی مقاومت‌های آنتی‌بیوتیکی هستیم.
وی به مصرف بالای ایران در زمینه آنتی‌بیوتیک‌ها در مقایسه با دنیا، گفت: نیاز داریم که در مصرف آنتی‌بیوتیک یک جهشی در وزارت بهداشت ایجاد شود تا در مصرف بی‌رویه این داروها کنترل داشته باشیم.
محرز درباره استانداردهای مصرف آنتی‌بیوتیک در آی‌سی‌یو هم بیان کرد: در کشورهای پیشرفته در آی‌سی‌یو یک دوز آنتی‌بیوتیک داده می‌شود. وزارت بهداشت باید در کنترل مصرف آنتی‌بیوتیک اهتمام جدی داشته باشد،‌ چون ما در حوزه دام و گیاه هم آنتی‌بیوتیک فراوان استفاده می‌کنیم و افراد از طریق تغذیه هم آن را دریافت می‌کنند. اقدام در این جهت برای حفظ سلامت نسل آینده اهمیت دارد.
آموزش، اصل اساسی در پیشگیری از عفونت‌های بیمارستانی
دکتر سیدرضا رییس‌کرمی، رییس دانشگاه علوم‌پزشکی تهران هم با تاکید بر اینکه عفونت‌های مقاوم به دارو و عفونت‌های بیمارستانی به یکی از چالش‌های اساسی در نظام سلامت بدل شده است، عنوان کرد: در کشور ما و بیمارستان‌های ایران هم به دلایل مختلف این مشکل بیشتر است که هم بر سلامت بیماران تاثیر دارد و منجر به بستری‌های مجدد و مکرر می‌شود و هم بار مالی به مردم و نظام سلامت تحمیل می‌کند.
او تاکید کرد: آموزش اصل اساسی در پیشگیری از عفونت‌های بیمارستانی است. این کار به طور مدام در بیمارستان‌ها انجام می‌شود و کادر بهداشت و درمان درگیر این آموزش‌ها هستند. نظارت بر مصرف آنتی‌بیوتیک و استریلیزاسیون هم از جمله اقدامات انجام شده است اما هنوز راه زیادی را پیش رو داریم برای اینکه اثرگذاری بیشتری داشته باشیم. در بحران‌ها و پاندمی‌ها درباره این اقدامات نیاز به تنوع و تشدید داریم. در پاندمی کرونا هم کاری که انجام می‌شد این بود که کمیته‌های چند بخشی در خود بیمارستان‌ها تشکیل و همکاری خوبی با وزارت بهداشت صورت گرفت. ظرفیت‌های مراقبت و بستری هم خیلی سریع توسعه یافت و بخش‌های مختلف هم راه‌اندازی شدند.
رییس‌کرمی با بیان اینکه تحقیقات علمی باید گسترش پیدا کند، گفت: مرکز تحقیقات مشخصی داریم که چند سالی است فعال شده اما باید گسترش پیدا کند تا زمینه‌های ایجاد عفونت‌ها و راهکارهای مقابله با آنها بیشتر شناسایی شوند. باید زیرساخت‌ها در حوزه دیجیتال هم افزایش یابد و از ابزارهای نوین استفاده کنیم و شاید روش‌های سنتی و قدیمی دیگر کافی نباشد. مساله دیگر هم همکاری‌های بین المللی است که از تجربیات دیگر کشورها استفاده کنیم. باید با سازمان بهداشت جهانی و دیگر کشورها تجربیات را تبادل کنیم که اقدامات موثرتری داشته باشیم. این موضوع بسیار مهم است و نیاز به رویکرد جامع، چند بخشی و هماهنگی بین بخشی داریم چرا که یک گروه یا یک مجموعه نمی‌تواند کاری را انجام دهد و باید بار بیماری‌های ناشی از عفونت‌های بیمارستانی کاهش پیدا کند.